Dziennik Ustaw - rok 2008 nr 18 poz. 115

Na podstawie art. 9a pkt 1 i 2 ustawy z dnia 11 maja 2001 r. – Prawo o miarach (Dz. U. z 2004 r. Nr 243, poz. 2441, z późn. zm.³⁾) zarządza się, co następuje:

1) wymagania w zakresie wykonania, charakterystyk metrologicznych oraz warunków właściwego stosowania gazomierzy podlegających sprawdzeniu podczas legalizacji ponownej gazomierzy wprowadzonych do obrotu lub użytkowania w wyniku dokonania oceny zgodności;

2) szczegółowy zakres sprawdzeń wykonywanych podczas legalizacji pierwotnej i ponownej gazomierzy oraz legalizacji pierwotnej przeliczników do gazomierzy, zwanych dalej „przelicznikami”;

3) sposoby przeprowadzania sprawdzeń, o których mowa w pkt 2;

4) wymagania w zakresie miejsc umieszczania cech legalizacji i zabezpieczających na gazomierzach i przelicznikach.

1) gazomierzy wprowadzanych do obrotu lub użytkowania:

a) na podstawie decyzji zatwierdzenia typu wydanych do dnia 7 stycznia 2007 r.,

b) w wyniku dokonania oceny zgodności;

2) przeliczników wprowadzanych do obrotu lub użytkowania na podstawie decyzji zatwierdzenia typu wydanych do dnia 7 stycznia 2007 r.

1) gazomierz – przyrząd pomiarowy służący do pomiaru ilości (objętości lub masy) przepływającego przez niego gazu;

2) gazomierz miechowy – gazomierz, w którym objętość przepływającego gazu mierzona jest za pomocą komór pomiarowych o odkształcalnych ściankach;

3) gazomierz rotorowy – gazomierz, w którym objętość przepływającego gazu mierzona jest za pomocą komór pomiarowych z obracającymi się rotorami;

4) gazomierz turbinowy – gazomierz, w którym objętość przepływającego gazu mierzona jest za pomocą wirnika turbiny, wprawianego w ruch przez przepływający osiowo gaz;

5) przelicznik – przyrząd pomiarowy służący do przeliczania objętości gazu w warunkach pomiarowych na objętość gazu w warunkach bazowych;

6) strumień objętości – objętość gazu przepływającego przez gazomierz w przyjętej jednostce czasu;

7) strumień masy – masę gazu przepływającego przez gazomierz w przyjętej jednostce czasu;

8) warunki pomiarowe – temperaturę i ciśnienie gazu, w których mierzona jest objętość lub masa gazu;

9) warunki bazowe – temperaturę bazową, wybieraną z następujących wartości: 0 °C, 15 °C albo 20 °C, lub ciśnienie bazowe o wartości 101,325 kPa, do których przelicza się objętość gazu zmierzoną w warunkach pomiarowych;

10) warunki odniesienia – temperaturę odniesienia lub ciśnienie odniesienia przewidziane do badania lub wzajemnego porównywania wyników pomiarów gazomierza lub przelicznika;

11) warunki znamionowe użytkowania – warunki użytkowania, dla których zakłada się, że wartości błędów gazomierzy i przeliczników nie przekraczają wartości błędów granicznych dopuszczalnych;

12) ciśnienie robocze – różnicę pomiędzy ciśnieniem absolutnym gazu na wlocie gazomierza a ciśnieniem atmosferycznym;

13) przejściowy strumień objętości lub masy – strumień objętości lub masy, przy którym wartości błędów granicznych dopuszczalnych gazomierza zmieniają swoją wartość;

14) strata ciśnienia gazomierza – różnicę pomiędzy ciśnieniem zmierzonym na wlocie i na wylocie gazomierza podczas przepływu gazu;

15) błąd wskazania gazomierza – stosunek różnicy wartości wskazanej przez gazomierz i wartości poprawnej do wartości poprawnej, wyrażony w procentach;

16) błąd wskazania przelicznika – wartość pierwiastka sumy kwadratów błędów cząstkowych parametrów wskazywanych przez przelicznik;

17) współczynnik konwersji – stosunek mierzonej objętości przepływającego przez gazomierz gazu w warunkach bazowych do objętości w warunkach pomiarowych;

18) zakres obciążeń – zakres strumieni objętości lub masy gazomierza zawarty między maksymalnym a minimalnym strumieniem objętości lub masy;

19) zakresowość gazomierza – stosunek minimalnego strumienia objętości do maksymalnego strumienia objętości wyrażony w postaci cyfry 1, następującego po niej dwukropka oraz określonej liczby;

20) klasa dokładności gazomierza – klasę gazomierza spełniającego określone wymagania metrologiczne, którego błędy wskazań zawarte są w wyznaczonych granicach;

21) objętość cykliczna – objętość gazu przepływającego w czasie jednego cyklu pracy gazomierza, w czasie gdy wszystkie ruchome elementy mechanizmu pomiarowego, z wyłączeniem urządzenia wskazującego i przekładni pośredniej, zajmują położenie początkowe.

1) oznakowanie zgodności, o którym mowa w art. 5 pkt 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087, z późn. zm.⁴⁾), dodatkowe oznakowanie metrologiczne oraz numer jednostki notyfikowanej, o której mowa w art. 22 tej ustawy;

2) nazwa lub znak producenta;

3) klasy dokładności gazomierza.

2. Na gazomierzu, o którym mowa w § 2 pkt 1 lit. b, o ile ma to zastosowanie, powinny być umieszczone dodatkowo:

1) informacje dotyczące warunków użytkowania gazomierza;

2) dane dotyczące zdolności pomiarowej gazomierza;

3) zakres pomiarowy gazomierza;

4) oznaczenie identyfikacyjne gazomierza;

5) numer certyfikatu badania typu WE lub certyfikatu badania projektu WE;

6) informacje o spełnianiu lub niespełnieniu przez urządzenia dodatkowe, dostarczające dane metrologiczne, zasadniczych wymagań.

1) dla klasy dokładności 1,5:

a) w przedziale górnym zakresu obciążeń (Q_t ≤ Q ≤ Q_max)

– ± 1,5%,

– ± 1 % w przypadku, gdy wszystkie błędy wskazań gazomierzy w tym przedziale mają ten sam znak,

b) w przedziale dolnym zakresu obciążeń (Q_min ≤ Q < Q_t): ± 3 %;

2) dla klasy dokładności 1,0:

a) w przedziale górnym zakresu obciążeń (Q_f < Q ≤ Q_max)

– ± 1 %,

– ± 0,5% w przypadku, gdy wszystkie błędy wskazań gazomierzy w tym przedziale mają ten sam znak,

b) w przedziale dolnym zakresu obciążeń (Q_min ≤ Q < Q_t): ± 2 %.

1) dla klasy dokładności 1,5 gazomierzy miechowych:

a) w przedziale górnym zakresu obciążeń (Q_t ≤ Q ≤ Q_max) ± 3 %,

b) w przedziale dolnym zakresu obciążeń (Q_min ≤ Q < Q_t): od -6 % do 3 %;

2) dla klasy dokładności 1,0 gazomierzy rotorowych i turbinowych:

a) w przedziale górnym zakresu obciążeń (Q_t ≤ Q ≤ Q_max): ± 1,5%,

b) w przedziale dolnym zakresu obciążeń (Q_min ≤ Q < Q_t): ± 3 %.

1) cechy legalizacji oraz cechy zabezpieczające powinny być umieszczane w miejscach, w których rozmontowanie części zabezpieczonych jedną z tych cech powoduje jej zniszczenie;

2) gdy oznaczenia, o których mowa w § 4, znajdują się na tabliczce znamionowej nieprzymocowanej w sposób trwały do gazomierza, jedna z cech zabezpieczających powinna być umieszczona w taki sposób, aby uległa zniszczeniu w przypadku zdjęcia tabliczki znamionowej;

3) miejsca umieszczania cech powinny obejmować:

a) wszystkie tabliczki z oznaczeniami, z wyjątkiem tabliczek, które są zamocowane w sposób trwały,

b) wszystkie części obudowy, które nie mogą być w inny sposób zabezpieczone przed ingerencją polegającą na:

– zmianie wskazania lub mogącą mieć wpływ na wskazanie urządzenia wskazującego gazomierza,

– uszkodzeniu lub przerwaniu połączenia pomiędzy urządzeniem pomiarowym i urządzeniem wskazującym,

– usunięciu lub przemieszczeniu ważnych pod względem metrologicznym części gazomierza,

c) połączenia z odejmowalnymi urządzeniami dodatkowymi,

d) połączenia ze specjalnymi kołpakami;

4) na urządzeniach dodatkowych nie powinny być umieszczane cecha legalizacji ani cechy zabezpieczające, z wyjątkiem połączeń z odejmowalnymi urządzeniami dodatkowymi lub urządzeniami zabezpieczającymi.

2. Cechy legalizacji i cechy zabezpieczające na gazomierzach, o których mowa w § 2 pkt 1 lit. b, należy nałożyć w takich miejscach, aby uniemożliwić dostęp osób nieuprawnionych do elementów wewnętrznych gazomierza.

2. Sprawdzenie gazomierzy podczas legalizacji obejmuje:

1) oględziny zewnętrzne;

2) sprawdzenie, czy na gazomierzach znajdują się wymagane oznaczenia;

3) wyznaczenie błędów wskazań.

3. Przed przystąpieniem do wyznaczania błędów wskazań gazomierzy należy:

1) umieścić gazomierze w pomieszczeniu, w którym będą wykonywane pomiary, lub w innym pomieszczeniu o tej samej temperaturze co najmniej na 5 godzin przed przystąpieniem do pomiarów;

2) zamontować proste odcinki rurociągu po stronie dopływowej i odpływowej gazomierzy o długościach równych co najmniej:

a) 1 DN dla gazomierzy miechowych,

b) 3 DN dla gazomierzy rotorowych,

c) 10 DN bez prostownicy strumienia albo 5 DN z prostownicą strumienia – dla odcinka po stronie dopływowej i 3 DN dla odcinka po stronie odpływowej, o ile nie określono inaczej

– gdzie DN oznacza średnicę nominalną rurociągu;

3) zainstalować urządzenie kontrolne, o ile ma być stosowane;

4) sprawdzić szczelność układu pomiarowego, która nie powinna przekraczać 0,1 % minimalnego strumienia objętości lub masy sprawdzanych gazomierzy;

5) przeprowadzić rozruch gazomierzy, polegający na:

a) przepuszczeniu, przy maksymalnym strumieniu objętości, dawki powietrza równej co najmniej 50 objętościom cyklicznym – dla gazomierzy miechowych,

b) 10-minutowej pracy gazomierzy, przy maksymalnym strumieniu objętości – dla gazomierzy rotorowych i turbinowych, podczas legalizacji ponownej.

4. Pomiary należy przeprowadzić w kierunku od maksymalnego do minimalnego strumienia objętości lub masy, podczas których temperatury otaczającego powietrza mierzone w pobliżu wlotu do stanowiska pomiarowego oraz w pobliżu przyrządu kontrolnego i gazomierza sprawdzanego, w przypadku wykonywania pomiarów powietrzem o gęstości odniesienia 1,2 kg/m³, podczas pojedynczego pomiaru:

1) nie powinny się różnić między sobą więcej niż o 1 °C;

2) nie powinny się zmieniać więcej niż o 0,3 °C.

1) dla gazomierzy miechowych:

a) wartości błędów dla wartości strumieni objętości różniących się nie więcej niż o 5 % od następujących wartości:

– Q_min,

– 0,2 Q_max,

– Q_max lub

– innych wartości strumieni objętości niż wymienione powyżej, pod warunkiem że będzie zapewniona równoważność badania,

b) wartość średniej straty ciśnienia dla strumienia objętości Q_max dla gazomierzy miechowych, o których mowa w § 2 pkt 1 lit. a,

c) wartość straty ciśnienia dla strumienia objętości zawartego pomiędzy Q_min i 2 Q_min dla gazomierzy miechowych, o których mowa w § 2 pkt 1 lit. a, których wartość dopuszczalnego ciśnienia roboczego nie przekracza 0,1 MPa;

2) dla gazomierzy, z wyłączeniem gazomierzy miechowych, o zakresowościach od 1:5 do 1:30 wartości błędów dla wartości strumieni objętości różniących się nie więcej niż o 5 %, w szczególności od następujących wartości:

a) Q_min,

b) 0,05 Q_max w przypadku, gdy wartość ta jest większa niż Q_min,

c) 0,10 Q_max,

d) 0,25 Q_max,

e) 0,40 Q_max,

f) 0,70 Q_max,

g) Q_max;

3) dla gazomierzy, z wyłączeniem gazomierzy miechowych, o zakresowościach od 1:50 do 1:250 wartości błędów dla wartości strumieni objętości różniących się nie więcej niż o 5 %, w szczególności od następujących wartości:

a) Q_min,

b) 0,05 Q_max,

c) 0,15 Q_max,

d) 0,25 Q_max,

e) 0,40 Q_max,

f) 0,70 Q_max,

g) Q_max.

2. W przypadku gazomierzy miechowych, dla których pomiary, o których mowa w ust. 1 pkt 1, były przeprowadzane bez liczydła lub z urządzeniem zastępującym liczydło, dodatkowo należy:

1) przeprowadzić powtórne sprawdzenie z liczydłem zamocowanym na gazomierzu dla strumienia objętości 0,2 Q_max albo Q_max;

2) wyznaczyć błędy wskazań gazomierzy dla powtórnego sprawdzenia, przy czym różnica błędów gazomierzy dla tego samego strumienia objętości wyznaczonych bez liczydła i z zamocowanym liczydłem, uwzględniając korekcję od kół justacyjnych, nie powinna przekraczać 0,5 %; wszystkie błędy wskazań gazomierzy nie powinny przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych.

1) sprawdzić, czy na przelicznikach umieszczone są, w sposób trwały i czytelny, lub widoczne na jego wyświetlaczu następujące oznaczenia:

a) znak zatwierdzenia typu, jeśli ma zastosowanie,

b) nazwa lub znak producenta,

c) znak fabryczny,

d) rok produkcji,

e) numer fabryczny,

f) warunki bazowe,

g) wartość minimalna i maksymalna temperatury użytkowania przelicznika;

2) sprawdzić, czy wyświetlacz przeliczników wykazuje wyznaczane na bieżąco lub wprowadzone przez użytkownika następujące dane:

a) objętość gazu w warunkach bazowych – V_b,

b) objętość gazu w warunkach pomiaru – V_m,

c) objętość skorygowaną, jeśli jest zaprogramowana funkcja korekcji błędu gazomierzy – V_cr,

d) strumień objętości gazu w warunkach bazowych – Q_b,

e) strumień objętości gazu w warunkach pomiaru – Q_m,

f) współczynnik konwersji – C,

g) względny współczynnik ściśliwości – K,

h) wartości parametrów mierzonych przez przetworniki,

i) funkcję korekcji błędów gazomierza, jeżeli ta funkcja jest realizowana przez przelicznik – f(Q),

j) alarmy,

k) wartości wprowadzane mające znaczenie dla parametrów metrologicznych przeliczników,

I) skład gazu używany w obliczeniach,

m) nazwę metody używanej do wyznaczania współczynnika ściśliwości,

n) numery seryjne lub inne unikatowe oznaczenia każdego zastosowanego przetwornika pomiarowego dołączonego do przelicznika, o ile ma zastosowanie,

o) dolne i górne ograniczenia zakresów pomiarowych używanych przetworników pomiarowych,

p) wartość objętości, jaka przypada na jeden impuls z gazomierzy (1 imp. = ... m³ lub 1 m³ = ... imp.),

q) stopień zużycia baterii i przewidywany pozostały czas działania przeliczników w przypadku zasilania bateryjnego,

r) identyfikator oprogramowania przelicznika;

3) wyznaczyć błąd obliczania objętości w warunkach bazowych.

2. Ustala się następujące warunki odniesienia dla przeliczników:

1) temperatura otoczenia: od 17 °C do 23 °C;

2) wilgotność względna: od 45 % do 75 %;

3) nominalne napięcie zasilania z sieci Un i nominalna częstotliwość zasilania z sieci fn – dla przeliczników zasilanych z sieci elektrycznej;

4) nominalne napięcie – dla przeliczników zasilanych prądem stałym i z okresowo odnawialnego źródła energii elektrycznej.

1) ciśnienia z kalibratora i temperatury poprzez symulator czujnika – gdy zadawane są fizyczne wartości ciśnienia i temperatury,

2) standardowych analogowych sygnałów prądowych o wartościach od 4 mA do 20 mA – gdy ciśnienie i temperatura zadawane są za pomocą sygnałów analogowych,

3) impulsowych niskiej i wysokiej częstotliwości (LF i HF), symulujących przyrost objętości gazu

– należy sprawdzić, czy przy symulowanych wartościach temperatury, ciśnienia i przepływu następuje przyrost objętości w warunkach bazowych i w warunkach pomiaru wyświetlanych przez przelicznik.

1) temperaturę – w co najmniej pięciu punktach równomiernie rozłożonych w całym zakresie pomiarowym od wartości minimalnej temperatury T_min do wartości maksymalnej temperatury T_max; pomiary należy wykonać dla wartości narastających i malejących; błąd wskazania temperatury E_T wyznaczany jest z następującej zależności:

gdzie:

T – temperatura wskazana przez przelicznik,

T_c – temperatura zadana;

2) ciśnienie – w co najmniej pięciu punktach równomiernie rozłożonych w całym zakresie pomiarowym od wartości minimalnej ciśnienia P_min do wartości maksymalnej ciśnienia P_max dla wartości narastających i malejących; w przypadku gdy przelicznik posiada wbudowany przetwornik ciśnienia, należy dodatkowo wykonać pomiary w pięciu punktach, przy ciśnieniu malejącym od 1,1 P_max do P_min (przekroczenie ciśnienia utrzymać przez 15 minut przed rozpoczęciem pomiarów); błąd wskazania ciśnienia E_p wyznaczany jest z następującej zależności:

gdzie:

P – wartość ciśnienia bezwzględnego wskazana przez przelicznik,

P_c – wartość ciśnienia bezwzględnego zadana;

3) objętość gazu w warunkach bazowych – dla każdego ustalonego składu gazu według tabeli gazów testowych określonych w załączniku do rozporządzenia, dla wartości wskazanych przez przelicznik w punktach P_max, T_max; P_min, T_min,; dla przeliczników z wejściami impulsowymi HF i LF, dla przyrostu objętości gazu o minimalnej wartości 100 standardowych impulsów lub 1000-krotnej objętości odpowiadającej najmniejszej cyfrze znaczącej na wskaźniku, która wyraża objętość w warunkach pomiaru, badania należy wykonać dla konfiguracji wykorzystywanej do obliczania objętości gazu; błąd wskazania przeliczania objętości E_VK wyznaczany jest według wzoru:

gdzie:

V_b – przyrost objętości w warunkach bazowych wskazany przez przelicznik,

V_bc – przyrost objętości w warunkach bazowych wyznaczony na podstawie wielkości wskazanych przez przelicznik:

V_bc = C_c * V_c

gdzie:

V_c – przyrost objętości zadany symulatorem impulsów, wyznaczony z zależności:

V_c = n * k

gdzie:

n – liczba wygenerowanych impulsów,

k – zaprogramowana waga impulsu (stała gazomierza),

C_c – wartość współczynnika konwersji wyznaczona z poniższej zależności:

gdzie:

T_b – temperatura bazowa,

P_b – ciśnienie bezwzględne bazowe,

T – temperatura w warunkach pomiarowych wskazana przez przelicznik,

P – ciśnienie bezwzględne w warunkach pomiarowych wskazane przez przelicznik,

K_c – wartość względnego współczynnika ściśliwości gazu, obliczona metodą SGERG-88 lub AGA8-92DC, lub inną równoważną, przy czym równoważność metody powinna być potwierdzona podczas badania typu przelicznika.

2. Błąd wskazania przelicznika z zewnętrznymi przetwornikami ciśnienia i temperatury oblicza się z zależności:

1) cecha legalizacji oraz cechy zabezpieczające powinny być umieszczane w miejscach, w których rozmontowanie części zabezpieczonych jedną z tych cech powoduje jej zniszczenie;

2) w przypadku, gdy oznaczenia, o których mowa w § 12 pkt 1, znajdują się na tabliczce znamionowej nieprzymocowanej w sposób trwały do przelicznika, jedna z cech zabezpieczających przed jej usunięciem powinna być umieszczona w taki sposób, aby uległa zniszczeniu w przypadku zdjęcia tabliczki znamionowej.

Minister Gospodarki: W. Pawlak

¹⁾ Minister Gospodarki kieruje działem administracji rządowej – gospodarka, na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 listopada 2007 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Gospodarki (Dz. U. Nr 216, poz. 1593).

²⁾ Niniejsze rozporządzenie zostało notyfikowane Komisji Europejskiej w dniu 18 września 2007 r., pod numerem 2007/0511/PL, zgodnie z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039 oraz z 2004 r. Nr 65, poz. 597), które wdraża dyrektywę 98/34/WE z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającą procedurę udzielania informacji w zakresie norm i przepisów technicznych (Dz. Urz. WE L 204 z 21.07.1998, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 20, str. 337, z późn. zm.).

³⁾ Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2005 r. Nr 163, poz. 1362 i Nr 180, poz. 1494, z 2006 r. Nr 170, poz. 1217 i Nr 249, poz. 1834 oraz z 2007 r. Nr 176, poz. 1238.

⁴⁾ Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2005 r. Nr 64, poz. 565 i Nr 267, poz. 2258, z 2006 r. Nr 170, poz. 1217, Nr 235, poz. 1700 i Nr 249, poz. 1832 i 1834 oraz z 2007 r. Nr 21, poz. 124 i Nr 192, poz. 1381.

⁵⁾ Niniejsze rozporządzenie było poprzedzone rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 marca 2004 r. w sprawie wymagań metrologicznych, którym powinny odpowiadać gazomierze oraz przeliczniki do gazomierzy (Dz. U. Nr 63, poz. 588 i Nr 141, poz. 1500).

Załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki
z dnia 28 grudnia 2007 r. (poz. 115)

TABELA GAZÓW TESTOWYCH STOSOWANYCH PRZY OBLICZANIU WSPÓŁCZYNNIKA ŚCIŚLIWOŚCI GAZU I KOREKCJI

H_s – ciepło spalania (MJ/m³).

d – względna gęstość gazu odniesiona do powietrza (T = 273,15 K; p = 101,325 kPa).