Dziennik Ustaw - rok 2004 nr 148 poz. 1559

Na podstawie art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. Nr 33, poz. 288) zarządza się, co następuje:

1) mięsie zwierząt łownych utrzymywanych na fermach – rozumie się przez to wszystkie, nadające się do spożycia przez ludzi, części mięsa ssaków lądowych lub ptaków włącznie z bezgrzebieniowcami (Ratitae), przepiórkami, gołębiami, bażantami i kuropatwami, które nie są uważane za udomowione, a które są utrzymywane jak zwierzęta gospodarskie w warunkach fermowych;

2) zwierzętach łownych utrzymywanych na fermach – rozumie się przez to ssaki lądowe i ptaki, które nie są uważane za udomowione, a są utrzymywane jak zwierzęta gospodarskie w warunkach fermowych, z wyłączeniem bydła, świń, owiec, kóz, zwierząt jednokopytnych, kur, indyków, kaczek, gęsi, perliczek oraz dzikich ssaków żyjących na terytorium zamkniętym w warunkach zbliżonych do życia na wolności.

1) zostało pozyskane:

a) w zakładzie zatwierdzonym spełniającym wymagania określone w przepisach o wymaganiach weterynaryjnych przy produkcji mięsa drobiowego³⁾, jeżeli zakład ten jest wyposażony w urządzenia do obróbki mięsa króliczego,

b) od zwierząt pochodzących z obszarów nieobjętych ograniczeniami związanymi ze zwalczaniem chorób zakaźnych,

c) od zwierząt, które zostały poddane badaniu przedubojowemu, zgodnie z wymaganiami określonymi w § 14–19, przeprowadzonemu przez urzędowego lekarza weterynarii lub osoby wykonujące czynności pomocnicze pod nadzorem urzędowego lekarza weterynarii i w wyniku tego badania zostały uznane za nadające się do uboju;

2) zostało poddane badaniu poubojowemu przeprowadzonemu przez urzędowego lekarza weterynarii lub osoby wykonujące czynności pomocnicze pod nadzorem urzędowego lekarza weterynarii, w wyniku którego wykluczono:

a) zmiany chorobowe, z wyjątkiem urazów, które mogły pojawić się na krótko przed ubojem, lub

b) miejscowe zmiany rozwojowe; w przypadku ich występowania przeprowadza się badania laboratoryjne w celu ustalenia, że pozyskane mięso nadaje się do spożycia przez ludzi i nie powoduje zagrożenia dla zdrowia publicznego;

3) po badaniu poubojowym:

a) zostało oznakowane znakiem weterynaryjnym, o którym mowa w § 25–29,

b) zostało przetworzone przy zachowaniu wymagań weterynaryjnych określonych w przepisach o wymaganiach weterynaryjnych przy produkcji mięsa drobiowego⁴⁾,

c) było przechowywane w zakładzie zatwierdzonym, o którym mowa w pkt 1, w temperaturze nieprzekraczającej:

– w przypadku mięsa schłodzonego +4 °C,

– w przypadku mięsa zamrożonego -12 °C,

– w przypadku podrobów +3 °C;

4) było transportowane:

a) w warunkach chłodniczych w temperaturach przewidzianych w pkt 3 lit. c,

b) w sposób uniemożliwiający jego zanieczyszczenie lub uszkodzenie;

5) w przypadku części tuszek lub mięsa bez kości, było pozyskane przy zachowaniu wymagań określonych w przepisach o wymaganiach weterynaryjnych przy produkcji mięsa drobiowego⁵⁾, w zakładach zatwierdzonych, o których mowa w pkt 1;

6) w przypadku przywozu, spełniało wymagania określone w przepisach o weterynaryjnej kontroli granicznej oraz w przepisach Unii Europejskiej⁶⁾.

2. Mięso królicze zaopatruje się w świadectwo zdrowia, które jest:

1) wystawiane przez urzędowego lekarza weterynarii podczas załadunku;

2) sporządzone co najmniej w języku polskim i języku lub językach państwa przeznaczenia;

3) dołączone w oryginale do mięsa przewożonego do miejsca przeznaczenia na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.

3. Wzór świadectwa zdrowia dla świeżego mięsa króliczego przeznaczonego do wysyłki do państw członkowskich Unii Europejskiej jest określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia.

4. Ubój, rozbiór i przechowywanie mięsa króliczego można przeprowadzać w zakładach zakwalifikowanych na rynek krajowy, jeżeli nie będzie ono przeznaczone do handlu.

1) w wyniku badania poubojowego stwierdzono w nim zmiany wymienione w § 22;

2) pochodzi od zwierząt, które otrzymywały produkty lecznicze lub inne substancje pozostające w mięsie i wpływające na jego ocenę, jeżeli mięso to może stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi;

3) zostało:

a) poddane jonizacji lub promieniowaniu ultrafioletowemu.

b) poddane działaniu środków zmiękczających lub innych substancji, które mogły wpłynąć na właściwości organoleptyczne mięsa,

c) oznakowane przy użyciu tuszu niespełniającego wymagań określonych w przepisach o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia.

1) w przypadku ptaków łownych – w przepisach o wymaganiach weterynaryjnych dla świeżego mięsa drobiowego pochodzącego z państw trzecich⁷⁾ oraz w przepisach o wymaganiach weterynaryjnych przy produkcji mięsa drobiowego⁵⁾;

2) w przypadku ssaków – w przepisach o szczegółowych wymaganiach weterynaryjnych w handlu świeżym mięsem i produktami mięsnymi⁸⁾, przy czym w przypadku ssaków parzystokopytnych dodatkowo – w przepisach o wymaganiach weterynaryjnych przy produkcji świeżego mięsa z bydła, świń, owiec, kóz i domowych zwierząt jednokopytnych umieszczanego na rynku⁹⁾.

2. Mięso zwierząt łownych utrzymywanych na fermach może być przywożone, jeżeli spełnia wymagania określone w przepisach o weterynaryjnej kontroli granicznej oraz w przepisach Unii Europejskiej⁶⁾, a w przypadku zwierząt z gatunków wrażliwych zostało zbadane na włośnie metodą wytrawiania określoną w przepisach o wymaganiach weterynaryjnych przy przeprowadzaniu badania mięsa na włośnie oraz zamrażaniu mięsa niepoddanego temu badaniu¹⁰⁾.

3. Ubój i rozbiór mięsa zwierząt łownych utrzymywanych na fermach, przeznaczonego do umieszczenia na rynku, może się odbywać w zakładach zatwierdzonych spełniających wymagania określone w przepisach o wymaganiach weterynaryjnych przy produkcji świeżego mięsa z bydła, świń, owiec, kóz i domowych zwierząt jednokopytnych umieszczanego na rynku oraz w przepisach o wymaganiach weterynaryjnych przy produkcji mięsa drobiowego¹¹⁾, jeżeli zakłady te są wyposażone w urządzenia do obróbki mięsa zwierząt łownych utrzymywanych na fermach.

4. Ubój, rozbiór i przechowywanie mięsa zwierząt łownych utrzymywanych na fermach można przeprowadzać w zakładach zakwalifikowanych na rynek krajowy, jeżeli nie będzie ono przeznaczone do handlu.

1) poddawanego regularnym kontrolom weterynaryjnym;

2) nieobjętego ograniczeniami nałożonymi w wyniku kontroli weterynaryjnej.

2. Ubój i rozbiór zwierząt, o których mowa w ust. 1, powinien odbywać się w oddzielnym cyklu produkcyjnym niż bydła, świń, owiec i kóz.

2. Powiatowy lekarz weterynarii wyraża zgodę, jeżeli:

1) stado, z którego pochodzą zwierzęta przeznaczone do uboju, było poddawane regularnej kontroli weterynaryjnej;

2) wyniki kontroli, o której mowa w pkt 1, nie wykazały nieprzestrzegania wymagań weterynaryjnych, w jakich powinny być utrzymywane zwierzęta;

3) osoba utrzymująca zwierzęta złożyła wniosek o dokonanie uboju tych zwierząt w miejscu ich utrzymywania;

4) termin uboju został ustalony z powiatowym lekarzem weterynarii;

5) na terenie fermy znajduje się miejsce gromadzenia zwierząt łownych, w którym można przeprowadzić badanie przedubojowe partii zwierząt przeznaczonej do uboju;

6) ferma jest wyposażona w pomieszczenia spełniające warunki do dokonania uboju i wykrwawienia zwierząt.

3. Ubój jest poprzedzony ogłuszeniem zwierzęcia, przeprowadzonym w sposób określony w przepisach o kwalifikacjach osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz dopuszczalnych metodach uboju i uśmiercania zwierząt stosownie do gatunku¹²⁾; powiatowy lekarz weterynarii może zezwolić na odstrzelenie zwierząt jedynie w szczególnych przypadkach.

4. Zwierzęta ubite lub odstrzelone i wykrwawione niezwłocznie wiesza się i transportuje, przy zachowaniu wymagań weterynaryjnych obowiązujących w tym zakresie, do zatwierdzonej rzeźni, spełniającej wymagania określone w przepisach o wymaganiach weterynaryjnych przy produkcji świeżego mięsa z bydła, świń, owiec, kóz i domowych zwierząt jednokopytnych umieszczanego na rynku¹³⁾.

5. Ubite zwierzęta poddaje się patroszeniu w okresie 3 godzin od ogłuszenia.

6. Do transportu ubitych zwierząt do rzeźni dołącza się świadectwo zdrowia, wystawione przez urzędowego lekarza weterynarii, zawierające potwierdzenie pozytywnego wyniku badania przedubojowego, właściwego wykrwawienia oraz godzinę uboju.

7. Wzór świadectwa zdrowia królików i zwierząt łownych utrzymywanych na fermach poddanych ubojowi w gospodarstwie pochodzenia i przewożonych do rzeźni jest określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia.

8. W przypadku gdy transport zwierząt łownych ubitych w miejscu utrzymywania do rzeźni zatwierdzonej trwa dłużej niż godzinę, ubite zwierzęta przewozi się środkiem transportu zapewniającym utrzymywanie stałej temperatury od 0 °C do +4 °C.

2. Mięso, o którym mowa w ust. 1, może zostać użyte do wytworzenia produktów mięsnych w zakładzie przetwórstwa innym niż zakład, w którym zostało oddzielone od kości, jeżeli po pozyskaniu zostało zamrożone do temperatury nie wyższej niż -18 °C, mierzonej wewnątrz bloku mięsa, która jest utrzymywana w czasie transportu i przechowywania.

1) co najmniej 5 % ptaków – przy partii liczącej 500 ptaków,

2) odpowiednią proporcję – przy partii liczącej powyżej 500 ptaków

– jednorodnych pod względem rodzaju, wagi oraz pochodzenia, z zastrzeżeniem przepisów o wymaganiach weterynaryjnych przy produkcji mięsa drobiowego¹⁵⁾.

2. Jeżeli wyniki badań, o których mowa w ust. 1, nie potwierdzą jednoznacznie, czy badane ptaki nadają się do spożycia przez człowieka, wynik kontroli wyrywkowej uznaje się za wiążący w odniesieniu do całej badanej partii ptaków.

1) wykrycia pozostałości chemicznych, biologicznych, produktów leczniczych i skażeń promieniotwórczych określonych w przepisach o badaniach kontrolnych substancji niedozwolonych, pozostałości chemicznych, biologicznych, produktów leczniczych i skażeń promieniotwórczych u zwierząt żywych, w tkankach lub narządach zwierząt po uboju oraz w produktach spożywczych pochodzenia zwierzęcego¹⁶⁾;

2) kontroli zwierząt łownych utrzymywanych na fermach, pozwalającej stwierdzić obecność zanieczyszczeń występujących w środowisku.

2. W przypadku gdy badania wykazały występowanie chorób przenoszonych na ludzi lub zwierzęta oraz gdy w wyniku tych badań stwierdzono występowanie w mięsie zwierząt substancji niedozwolonych lub przekroczenie najwyższych dopuszczalnych stężeń pozostałości chemicznych, biologicznych, produktów leczniczych i skażeń promieniotwórczych, informacje te urzędowy lekarz weterynarii przekazuje niezwłocznie powiatowemu lekarzowi weterynarii, na którego terytorium działania znajduje się stado, z którego pochodzi to zwierzę.

3. W przypadku zagrożenia wystąpieniem przypadków zachorowań zwierząt na choroby przenoszone na ludzi lub zwierzęta, urzędowy lekarz weterynarii przeprowadza badania zwierząt łownych utrzymywanych na fermach w celu wykrycia obecności chorób określonych w przepisach o ochronie zdrowia zwierząt i zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt.

2. Badanie, o którym mowa w ust. 1, przeprowadza się:

1) w gospodarstwie pochodzenia, przed ich transportem do rzeźni;

2) bezpośrednio przed przeznaczeniem królików do uboju;

3) w odpowiednio oświetlonym pomieszczeniu.

2. W przypadku, o którym mowa w ust. 1, króliki dostarczone do rzeźni identyfikuje się w celu ustalenia miejsca ich pochodzenia.

2. Jeżeli w okresie 24 godzin od przeprowadzenia badania, o którym mowa w ust. 1, ubój nie został przeprowadzony, badanie przedubojowe należy powtórzyć bezpośrednio przed ubojem.

1) wykazują objawy chorobowe charakterystyczne dla chorób zakaźnych zwierząt lub podejrzewa się je o zakażenie tymi chorobami;

2) wykazują inne objawy chorobowe lub zaburzenia ogólne mogące mieć wpływ na przydatność ich mięsa do spożycia przez ludzi.

2. Królików, u których stwierdzono występowanie objawów określonych w ust. 1, nie przeznacza się do uboju w celu spożycia ich mięsa przez ludzi.

3. Króliki, o których mowa w ust. 2, poddaje się ubojowi w oddzielnym cyklu ubojowym, a ich mięso usuwa się i poddaje unieszkodliwieniu w sposób określony w przepisach odrębnych¹⁷⁾.

1) oględziny poddanego ubojowi zwierzęcia oraz jego narządów;

2) omacywanie narządów wewnętrznych;

3) nacinanie płuc, wątroby, śledziony, nerek oraz tych części tuszek, które wykazują jakiekolwiek zmiany;

4) badanie konsystencji, zabarwienia i zapachu tuszki oraz smaku w uzasadnionych przypadkach;

5) w razie konieczności badania laboratoryjne.

1) zawiera substancje niedozwolone lub zostały przekroczone najwyższe dopuszczalne stężenia pozostałości chemicznych, biologicznych, produktów leczniczych i skażeń promieniotwórczych;

2) wykazuje nieprawidłowości w kolorze, zapachu i smaku;

3) wykazuje nieprawidłową konsystencję, w szczególności obrzęk lub pochodzi od zwierzęcia silnie wychudzonego;

4) zwierzę:

a) było chore na chorobę zakaźną,

b) miało złośliwe lub liczne nowotwory oraz liczne ropnie,

c) miało liczne pasożyty w tkance podskórnej i mięśniowej,

d) uległo zatruciu,

e) miało rozległe uszkodzenia lub silne wylewy krwawe lub nacieki surowicze.

2. W przypadku gdy wyniki badań potwierdzą występowanie chorób określonych w § 19 ust. 1 lub przekroczenie najwyższych dopuszczalnych stężeń pozostałości chemicznych, biologicznych, produktów leczniczych i skażeń promieniotwórczych, urzędowy lekarz weterynarii powiadamia o tym fakcie powiatowego lekarza weterynarii sprawującego nadzór nad stadem, z którego pochodziły zwierzęta, oraz osobę odpowiedzialną za to stado.

1) stemple do znakowania mięsa,

2) etykiety zawierające znak weterynaryjny w ilości odpowiadającej ilości znakowanych wyrobów

– na czas niezbędny do wykonywania znakowania.

1) znak weterynaryjny owalny, w którym litery i cyfry powinny mieć wysokość 0,2 cm, zawierający następujące informacje:

a) w górnej części – litery PL,

b) na środku – weterynaryjny numer identyfikacyjny rzeźni lub zakładu rozbioru,

c) w dolnej części – litery EWG lub

2) znak weterynaryjny owalny, zawierający informacje określone w pkt 1, przy czym wysokość liter wynosi 0,8 cm, a cyfr 1,0 cm.

2. Na rynku może być umieszczane mięso królicze oznakowane znakiem weterynaryjnym owalnym zawierającym informacje określone w przepisach Unii Europejskiej¹⁸⁾.

3. Na mięsie króliczym pozyskanym w zakładach niezatwierdzonych umieszcza się znak weterynaryjny okrągły o średnicy 3 cm lub mniejszy w zależności od wielkości mięsa lub rodzaju opakowania, zawierający:

1) w górnej części – litery PL;

2) na środku – weterynaryjny numer identyfikacyjny;

3) w dolnej części – litery IW.

4. Tusz używany do znakowania mięsa spełnia wymagania określone w przepisach o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia.

5. Informacje, o których mowa w ust. 1, umieszcza się w sposób czytelny i trwały.

1) pkt 1 – umieszcza się, w przypadku tuszek, ich części lub podrobów zapakowanych w porcje, w sposób widoczny na opakowaniach jednostkowych lub pod tymi opakowaniami;

2) pkt 2 – umieszcza się w sposób widoczny na opakowaniach zbiorczych lub transportowych.

2. W przypadku nieopakowanych tuszek dopuszcza się znakowanie przy użyciu stempla spełniającego wymagania określone w § 27 ust. 1 pkt 1.

2. Opakowanie zamyka się w taki sposób, aby po jego otwarciu nie można go było powtórnie użyć.

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi: W. Olejniczak

¹⁾ Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi kieruje działem administracji rządowej – rolnictwo, na podstawie § 1 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (Dz. U. Nr 134, poz. 1433).

²⁾ Przepisy przyjęte w celu wdrożenia dyrektywy 91/495/EWG z dnia 27 listopada 1990 r. dotyczącej zdrowia publicznego i problemów zdrowotnych zwierząt wpływających na produkcję i wprowadzanie do obrotu mięsa króliczego oraz dziczyzny hodowlanej (Dz. Urz. WE L 268 z 24.09.1991).

Dane dotyczące ogłoszenia aktów prawa Unii Europejskiej, zamieszczone w niniejszym rozporządzeniu, dotyczą ogłoszenia tych aktów w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej – wydanie specjalne.

³⁾ Przepisy wdrażające postanowienia dyrektywy 71/118/EWG z dnia 15 lutego 1971 r. w sprawie problemów zdrowotnych wpływających na handel świeżym mięsem drobiowym (Dz. Urz. WE L 055, z 08.03.1971).

⁴⁾ Przepisy wdrażające postanowienia rozdziału V załącznika l dyrektywy 71/118/EWG z dnia 15 lutego 1971 r. w sprawie problemów zdrowotnych wpływających na handel świeżym mięsem drobiowym (Dz. Urz. WE L 055 z 08.03.1971).

⁵⁾ Przepisy wdrażające postanowienia art. 3 dyrektywy 71/118/EWG z dnia 15 lutego 1971 r. w sprawie problemów zdrowotnych wpływających na handel świeżym mięsem drobiowym (Dz. Urz. WE L 055 z 08.03.1971).

⁶⁾ Decyzja Komisji 2000/585/WE z dnia 7 września 2000 r. ustanawiająca warunki zdrowotne zwierząt i warunki zdrowia publicznego oraz świadectwa weterynaryjne przy przywozie mięsa zwierząt łownych, mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych przez człowieka i mięsa króliczego z państw trzecich oraz uchylająca decyzje Komisji 97/217/WE, 97/218/WE, 97/219/WE i 97/220/WE (Dz. Urz. WE L 251 z 06.10.2000).

⁷⁾ Przepisy wdrażające postanowienia dyrektywy 91/494/EWG z dnia 26 czerwca 1991 r. w sprawie warunków zdrowotnych zwierząt regulujących handel wewnątrzwspólnotowy oraz przywóz świeżego mięsa drobiowego z państw trzecich (Dz. Urz. WE L 268 z 24.09.1991).

⁸⁾ Przepisy wdrażające postanowienia dyrektywy 72/461/EWG z dnia 12 grudnia 1972 r. w sprawie problemów zdrowotnych wpływających na handel wewnątrzwspólnotowy świeżym mięsem (Dz. Urz. WE L 302 z 31.12.1972).

⁹⁾ Przepisy wdrażające postanowienia art. 3 i 5 lit. b–k dyrektywy 64/433/EWG z dnia 26 czerwca 1964 r. w sprawie problemów zdrowotnych wpływających na handel wewnątrzwspólnotowy świeżym mięsem (Dz. Urz. WE P 121 z 29.07.1964).

¹⁰⁾ Przepisy wdrażające postanowienia dyrektywy 77/96/EWG z dnia 21 grudnia 1976 r. w sprawie badań świeżego mięsa wieprzowego na obecność włośni (trichinella spiralis) przy przywozie z państw trzecich (Dz. Urz. WE L 026 z 31.01.1977).

¹¹⁾ Przepisy wdrażające postanowienia dyrektywy 64/433/EWG z dnia 26 czerwca 1964 r. w sprawie problemów zdrowotnych wpływających na handel wewnątrzwspólnotowy świeżym mięsem (Dz. Urz. WE P 121, z 29.07.1964) oraz przepisy wdrażające postanowienia dyrektywy 71/118/EWG z dnia 15 lutego 1971 r. w sprawie problemów zdrowotnych wpływających na handel świeżym mięsem drobiowym (Dz. Urz. WE L 055, z 08.03.1971).

¹²⁾ Przepisy wdrażające postanowienia dyrektywy 93/119/EWG z dnia 22 grudnia 1993 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas uboju lub zabijania (Dz. Urz. WE L 340 z 31.12.1993).

¹³⁾ Przepisy wdrażające postanowienia dyrektywy 64/433/EWG z dnia 26 czerwca 1964 r. w sprawie problemów zdrowotnych wpływających na handel wewnątrzwspólnotowy świeżym mięsem (Dz. Urz. WE P 121 z 29.07.1964).

¹⁴⁾ Przepisy wdrażające postanowienia dyrektywy 77/99/EWG z dnia 21 grudnia 1976 r. w sprawie problemów zdrowotnych wpływających na handel wewnątrzwspólnotowy produktami mięsnymi (Dz. Urz. WE L 026 z 31.01.1977).

¹⁵⁾ Przepisy wdrażające postanowienia rozdziału V pkt 23 załącznika l dyrektywy 71/118/EWG z dnia 15 lutego 1971 r. w sprawie problemów zdrowotnych wpływających na handel świeżym mięsem drobiowym (Dz. Urz. WE L 055 z 08.03.1971).

¹⁶⁾ Przepisy wdrażające postanowienia art. 5, 7 i 8 dyrektywy 96/23/WE z dnia 29 kwietnia 1996 r. w sprawie środków monitorowania niektórych substancji i ich pozostałości u żywych zwierząt i w produktach zwierzęcych oraz uchylająca dyrektywy 85/358/EWG i 86/469/EWG oraz decyzje 89/187/EWG i 91/664/EWG (Dz. Urz. WE L 125 z 23.05.1996).

¹⁷⁾ Rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 października 2002 r. ustanawiające przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi (Dz. Urz. WE L 273 z 10.10.2002).

¹⁸⁾ Rozdział III załącznika I dyrektywy 91/495/EWG z dnia 27 listopada 1990 r. dotyczącej zdrowia publicznego i problemów zdrowotnych zwierząt wpływających na produkcję i wprowadzanie do obrotu mięsa króliczego oraz dziczyzny hodowlanej (Dz. Urz. WE L 268 z 24.09.1991).

Załączniki do rozporządzenia Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi z dnia 16 czerwca 2004 r. (poz. 1559)

Załącznik nr 1

Załącznik nr 2

Załącznik nr 3

Załącznik nr 4