Zachowek tradycyjnie był instytucją prawną, która gwarantowała przynajmniej najbliższym krewnym udział w spadku po zmarłym, jeśli zostali pominięci w testamencie. Od kilkunastu miesięcy obowiązują jednak duże zmiany w prawie spadkowym i takich gwarancji, o ile nie podejmą stosownych działań, nie mają nawet najbliżsi krewni. Znajomość nowych zasad jest jednak niewielka.
- Zachowek na nowych zasadach - co muszą wiedzieć przyszli spadkobiercy
- Zachowek teraz: kiedy krewny pominięty w testamencie nie dostanie już zachowku
- Jak prawa do zachowku pozbawia wydziedziczenie
Stąd adekwatna do tego stanu liczba rozczarowań.
Nawet najbliżsi krewni nie mogą być już pewni pieniędzy z zachowku, jeśli pominięci zostali w testamencie. Po zmianie prawa ich krąg został ograniczony, a okoliczności umożliwiające pozostałym krewnym uniknięcie konieczności dzielenia się spadkiem w formie zachowku - rozszerzone. O tych zmianach trzeba wiedzieć, by zachować prawo do zachowku.
Krewni zmarłego pominięci w testamencie są przekonani, że prawo gwarantuje im pieniądze tytułem zachowku. Tymczasem w prawie zaszły kluczowe zmiany i nawet najbliżsi krewni mocno mogą się rozczarować gdy po otwarciu testamentu zażądają pieniędzy od uwzględnionych w nim spadkobierców. Teraz łatwiej ich wydziedziczyć lub wnieść do sądu o pozbawienie prawa do zachowku.
Zmiany w prawie teraz ułatwiają pozbawienie zachowku nawet najbliższego krewnego – przez samego spadkodawcę jak i innych krewnych. Ale z drugiej strony nie trzeba iść od razu do sądu, by zachowek wyegzekwować. Warto zacząć od wezwania do zapłaty, by pozew złożyć dopiero gdy nie poskutkuje.
Jednak nawet wydziedziczenie w testamencie – niedostatecznie uzasadnione lub nie oparte na twardych faktach – można w sądzie obalić i zachowek uzyskać. Ile on wynosi, kto musi zapłacić – oto co trzeba wiedzieć aktualnie o instytucji zachowku w prawie cywilnym
Zachowek na nowych zasadach - co muszą wiedzieć przyszli spadkobiercy
Jak wyjaśnia adwokat Paulina Iwanowicz, instytucja zachowku stanowi istotny element polskiego prawa spadkowego, gwarantując ochronę interesów najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Zapewnia ona, że osoby te otrzymają przynajmniej część majątku spadkowego, nawet jeśli zostały pominięte w testamencie.
Zachowek jest narzędziem prawnym, które balansuje między swobodą testowania a obowiązkiem spadkodawcy do zapewnienia minimum zabezpieczenia dla swoich najbliższych – podkreśla Paulina Iwanowicz.
Podstawowa rola jaką nadano instytucji zachowku polega jednak na ochronie przed niekorzystnymi skutkami decyzji testamentowych. Prawo do zachowku przysługuje określonym osobom, które zostały pominięte w testamencie lub otrzymały mniej, niż przewidują przepisy.
Instytucja ta zapewnia, że pewne minimum majątku zostanie przekazane najbliższym krewnym spadkodawcy, niezależnie od jego woli wyrażonej w testamencie.
Zachowek w polskim prawie reguluje Kodeks cywilny, w szczególności artykuły 991-1011. Zgodnie z przepisami, do zachowku uprawnieni są zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki itd.), małżonek oraz rodzice. Każda z tych osób ma prawo do określonej części udziału spadkowego, który przysługiwałby im w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Zachowek teraz: kiedy krewny pominięty w testamencie nie dostanie już zachowku
Ekspertka wyjaśnia, iż wysokość zachowku wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeśli uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy, zachowek wynosi dwie trzecie wartości tego udziału.
– Przykładowo, jeśli spadkodawca miał dwóch synów i pozostawił majątek o wartości 300 000 zł, to każdy z synów otrzymałby 150 000 zł w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeśli jednak jeden z synów zostałby pominięty w testamencie, miałby prawo do zachowku w wysokości 75 000 zł (połowa z 150 000 zł) – wylicza adwokat Paulina Iwanowicz.
Przy obliczaniu wysokości zachowku bierze się pod uwagę wartość aktywów spadku po odjęciu długów i innych zobowiązań spadkowych. Dolicza się także darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę, z pewnymi wyjątkami. Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują, że:
- przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku;
- przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych - nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego;
- przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Po niedawnych zmianach w prawie, przy obliczaniu zachowku dolicza się także do spadku fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę, w przypadku gdy fundacja ta nie jest ustanowiona w testamencie, a także dolicza się mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, o wartości nie większej niż wysokość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przez spadkodawcę.
Powyższe nie dotyczy jednak sytuacji, gdy fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiono przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku (chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą), jak również gdy osoby osoby niebędące spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku otrzymały mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku – wyjaśnia adwokat Paulica Iwanowicz.
Jak prawa do zachowku pozbawia wydziedziczenie
Prawo przewiduje również sytuacje, w których uprawniony może zostać pozbawiony prawa do zachowku.
Może to nastąpić w wyniku wydziedziczenia.
Musi ono jednak być wyraźnie wskazane w testamencie i oparte na określonych przesłankach, takich jak popełnienie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy lub jego najbliższym, uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy, czy uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy – podkreśla adwokat Paulina Iwanowicz.
Osoby uprawnione do zachowku mogą dochodzić swoich praw poprzez wytoczenie powództwa o zapłatę przeciwko spadkobiercom testamentowym. Zanim jednak uprawniony skieruje sprawę na drogę postępowania sądowego, warto podjąć kroki zmierzające do ugodowego rozwiązania. W tym celu zaleca się wysłanie wezwania do zapłaty do spadkobierców testamentowych, w którym uprawniony do zachowku domaga się wypłaty należnej mu kwoty. Wezwanie takie powinno być sporządzone na piśmie i zawierać uzasadnienie roszczenia. Często możliwe jest osiągnięcie porozumienia na drodze negocjacji bez konieczności wszczynania postępowania sądowego. Jeśli strony dojdą do porozumienia, spadkobiercy mogą wypłacić należny zachowek dobrowolnie.
Jeśli wezwanie do zapłaty i negocjacje nie przyniosą rezultatu, uprawniony do zachowku może wnieść pozew do sądu. Pozew powinien zawierać :
- wskazanie stron postępowania (powód i pozwani);
- określenie żądanej kwoty zachowku;
- uzasadnienie roszczenia i przedstawienie dowodów (np. wyceny majątku, kopie testamentu, dowody na darowizny).
Postępowanie o zachowek toczy się przed sądem cywilnym właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Sąd ocenia zasadność roszczenia i ustala wysokość zachowku na podstawie przedstawionych dowodów, co może obejmować przesłuchanie świadków oraz zlecenie biegłym sądowym dokonania wyceny nieruchomości, ruchomości i innych składników majątkowych.
Pamiętać jednak należy, że roszczenia o zachowek przedawniają się po upływie pięciu lat od otwarcia spadku, czyli od dnia śmierci spadkodawcy. Po tym czasie skuteczne dochodzenie zachowku przed sądem nie będzie możliwe.