Nowe przepisy o płacy minimalnej. Zmiany wymusza dyrektywa UE o adekwatnych wynagrodzeniach minimalnych

• Przepisy o płacy minimalnej mają być zgodne z przepisami dyrektywy UE o adekwatnych wynagrodzeniach minimalnych
• Powtórzenie obecnie obowiązujących przepisów i kilka nowości
• Ocena wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę pod kątem przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej
• Minimalne wynagrodzenie za pracę zrównane z wynagrodzeniem zasadniczym
• Zmiany w zakresie minimalnej stawki godzinowej dotyczące terminu wypłaty i sankcji
• Nowy typ przestępstwa oraz nowy typ wykroczenia w związku z płacą minimalną, a także odsetki za czas opóźnienia w wypłacie wynagrodzenia

Nowa ustawa o minimalnym wynagrodzeniu za pracę spowoduje uchylenie dotychczasowej ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Proces ten nastąpi z dniem 1 stycznia 2026 roku. Dlaczego potrzebna jest całkowicie nowa ustawa? Głównym powodem jest konieczność wdrożenia do polskiego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2041 z dnia 19 października 2022 r. w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 275 z 25.10.2022, str. 33) w zakresie minimalnego wynagrodzenia.

Przepisy o płacy minimalnej mają być zgodne z przepisami dyrektywy UE o adekwatnych wynagrodzeniach minimalnych

Przedmiotowa dyrektywa UE przewiduje, że państwa członkowskie (w tym Polska), w których obowiązują ustawowe wynagrodzenia minimalne, ustanawiają niezbędne procedury ustalania i aktualizowania ustawowych wynagrodzeń minimalnych. Dyrektywa zakłada m.in., że podstawą ustalania lub aktualizacji ustawowych wynagrodzeń minimalnych są cztery obligatoryjne elementy kryteriów (tj.: siła nabywcza ustawowych wynagrodzeń minimalnych z uwzględnieniem kosztów utrzymania, ogólny poziom wynagrodzeń i ich rozkład, stopa wzrostu wynagrodzeń oraz długoterminowe krajowe poziomy produktywności i ich zmiany).

Do oceny adekwatności ustawowych wynagrodzeń minimalnych państwa członkowskie mają wykorzystać orientacyjne wartości referencyjne. W tym celu mogą one stosować orientacyjne wartości referencyjne powszechnie stosowane na poziomie międzynarodowym, takie jak na przykład 60% mediany wynagrodzeń brutto i 50% przeciętnego wynagrodzenia brutto lub inne orientacyjne wartości referencyjne stosowane na poziomie krajowym.

Zgodnie z dyrektywą UE, każde państwo członkowskie musi wyznaczyć lub ustanowić co najmniej jeden organ doradczy, który będzie doradzać właściwym organom w kwestiach związanych z ustawowymi wynagrodzeniami minimalnymi, i umożliwić jego funkcjonowanie. Dyrektywa przewiduje również zaangażowanie partnerów społecznych w ustalanie i aktualizowanie ustawowych wynagrodzeń minimalnych, zapewniając ich dobrowolny udział w rozmowach w całym procesie decyzyjnym, w tym poprzez udział w organach doradczych.

Powtórzenie obecnie obowiązujących przepisów i kilka nowości

Projekt nowej ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę w znacznej części stanowi powtórzenie obecnie obowiązujących przepisów ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę z 2002 r. Projekt reguluje zasady i tryb ustalania oraz aktualizacji minimalnego wynagrodzenia za pracę, wskazuje organ doradczy właściwy w sprawach związanych z minimalnym wynagrodzeniem za pracę, reguluje kwestie związane ze sprawozdawczością w zakresie minimalnego wynagrodzenia za pracę, a także określa zasady i tryb ustalania oraz wypłacania minimalnej stawki godzinowej.

W efekcie tych wszystkich przygotowanych zmian oczekuje się poprawy warunków życia i pracy, a w szczególności adekwatności wynagrodzeń minimalnych pracowników oraz zmniejszenia nierówności płacowych. Ponadto proponowane zmiany wprowadzą bardziej sprawiedliwy i przejrzysty kształt minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz minimalnej stawki godzinowej, a także zapewnią lepszą ochronę minimalnych gwarancji płacowych.

Ocena wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę pod kątem przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej

Pierwszą z istotnych nowości jest powiązanie płacy minimalnej z przeciętnym wynagrodzeniem za pracę. Otóż projekt ustawy przewiduje orientacyjną wartość referencyjną na poziomie 55% prognozowanej wysokości przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (przyjętej do opracowania projektu ustawy budżetowej). Wartość ta będzie stosowana do corocznej oceny wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.

W myśl dyrektywy UE państwa członkowskie są zobowiązane do dokonywania oceny adekwatności minimalnego wynagrodzenia. W tym celu będą musiały wybrać jedną lub większą liczbę orientacyjnych wartości referencyjnych na poziomie międzynarodowym lub na poziomie krajowym. Przy czym dyrektywa UE pozostawia państwom członkowskim swobodę w zakresie wyboru liczby, rodzaju i poziomu orientacyjnych wartości referencyjnych. Orientacyjna wartość referencyjna ma służyć ocenie adekwatności minimalnego wynagrodzenia, a dyrektywa nie wymaga jej osiągnięcia.

Polski ustawodawca wskazuje, że relacja minimalnego wynagrodzenia za pracę do przeciętnego wynagrodzenia sukcesywnie rośnie. W 2023 r. relacja ta wynosiła 50,3%. Natomiast prognozowana relacja minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2024 r. (4300 zł) do prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w 2024 r. ustalonego w „Założeniach do projektu budżetu państwa na 2025 r.” (8007 zł) wynosi 53,7%. Zatem ustawodawca uznał za zasadne, aby orientacyjna wartość referencyjna, do której osiągnięcia mamy dążyć i do której będzie porównywane minimalne wynagrodzenie za pracę była ustalona na wyższym poziomie (55% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, przyjętego do opracowania projektu ustawy budżetowej).

Minimalne wynagrodzenie za pracę zrównane z wynagrodzeniem zasadniczym

Druga nowość to wprowadzenie minimalnego wynagrodzenia za pracę jako wynagrodzenia zasadniczego. Zgodnie z propozycją wysokość wynagrodzenia zasadniczego pracownika zatrudnionego w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy nie może być niższa od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Celem wprowadzenia tej zmiany, jak wyjaśnia ustawodawca, jest zapewnienie bardziej sprawiedliwego i przejrzystego kształtu minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz przywrócenie charakteru poszczególnym składnikom wynagrodzenia (np. dodatkowi funkcyjnemu, premii, nagrodzie i innym dodatkom do wynagrodzenia), które obecnie często stanowią uzupełnienie do poziomu minimalnego wynagrodzenia za pracę. W takich przypadkach dodatki te przestały pełnić rolę formy gratyfikacji i uznania pracownika za posiadane przez niego np. doświadczenie zawodowe, sprawowanie dodatkowych funkcji czy też uzyskane wyniki w pracy.

Zmiany w zakresie minimalnej stawki godzinowej dotyczące terminu wypłaty i sankcji

Trzecia zmiana dotyczy minimalnej stawki godzinowej. Projekt ustawy o minimalnym wynagrodzeniu przewiduje następujące zmiany w zakresie minimalnej stawki godzinowej, tj. dotyczące:

• terminu wypłaty wynagrodzenia wynikającego z wysokości minimalnej stawki godzinowej - zmiana zakłada, że wypłaty wynagrodzenia dokonuje się niezwłocznie po ustaleniu jego pełnej wysokości, nie później jednak niż w ciągu 10 dni następnego miesiąca kalendarzowego;
• sankcji - zgodnie z propozycją, kto, będąc przedsiębiorcą albo działając w imieniu przedsiębiorcy albo innej jednostki organizacyjnej, wypłaca przyjmującemu zlecenie lub świadczącemu usługi wynagrodzenie za każdą godzinę wykonania zlecenia lub świadczenia usług w wysokości niższej niż obowiązująca wysokość minimalnej stawki godzinowej lub nie wypłaca przyjmującemu zlecenie lub świadczącemu usługi wynagrodzenia za każdą godzinę wykonania zlecenia lub świadczenia usług, podlega karze grzywny od 1500 zł do 45 000 zł (obecnie od 1000 zł do 30 000 zł).

Nowy typ przestępstwa oraz nowy typ wykroczenia w związku z płacą minimalną, a także odsetki za czas opóźnienia w wypłacie wynagrodzenia

Czwarta nowość to przepisy zmieniające Kodeks karny oraz Kodeks pracy. Projekt wprowadza nowy typ przestępstwa oraz nowy typ wykroczenia, które związane są z naruszeniem prawa pracownika do wynagrodzenia za pracę, a także przewiduje naliczanie odsetek za nieterminowe wypłacenie należnych pracownikom wynagrodzeń.

Czyn zabroniony z projektowanego art. 218 § 1b wprowadzany do Kodeksu karnego, polega na niewypłacaniu wynagrodzenia za pracę przez okres co najmniej 3 miesięcy i podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Natomiast nowy typ wykroczenia określony w art. 282 § 1 pkt 4 Kodeksu pracy, penalizuje wypłacanie wynagrodzenia w wysokości niższej od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego na podstawie odrębnych przepisów, co podlega karze grzywny od 1500 zł do 45 000 zł.

Przedmiotowa regulacja wprowadza, w art. 851 Kodeksu pracy, automatyzm w naliczaniu odsetek za czas opóźnienia w wypłacie wynagrodzenia za pracę, bez konieczności wnioskowania przez pracownika, co pozwoli pracownikowi na realizację należnych mu uprawnień. Jednocześnie w art. 281 § 1, art. 282 § 1 oraz art. art. 283 § 1 Kodeksu pracy podwyższa się wysokość kary grzywny za wykroczenia przeciwko prawom pracownika od 1500 zł do 45 000 zł (obecnie od 1000 zł do 30 000 zł).