Aktualnie, w Polsce obowiązuje przeciętnie 40-godzinny tydzień pracy. Resort pracy analizuje jednak możliwość skrócenia tygodniowego czasu pracy do 35 godzin lub odpowiednio – czterodniowego tygodnia pracy. Na jakim etapie są obecnie prace MRPiPS i jak pomysł skróconego tygodnia pracy przedstawia się na tle innych krajów UE? Gdzie pracuje się najdłużej, a gdzie najkrócej?
- Minimalne wymagania w zakresie czasu pracy ustalone na poziomie unijnym
- Jakie normy czasu pracy obowiązują w Polsce?
- Czterodniowy tydzień pracy w Polsce?
- Ile godzin pracuje się w innych krajach UE?
Minimalne wymagania w zakresie czasu pracy ustalone na poziomie unijnym
W krajach Unii Europejskiej, minimalne wymagania w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w odniesieniu do organizacji czasu pracy (w tym m.in. maksymalny tygodniowy wymiar czasu pracy), uregulowane są w Dyrektywie 2003/88/WE dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.U. UE L 2003.299.9). Każde państwo członkowskie UE ma obowiązek implementować jej przepisy do krajowego porządku prawnego, ustalając własne przepisy prawa pracy w zakresie organizacji czasu pracy, które będą zgodne z minimalnymi wymaganiami, narzucanymi przez dyrektywę.
Zgodnie z art. 6 Dyrektywy – średni tygodniowy wymiar czasu pracy, którego państwa członkowskie UE nie mogą przekraczać w przepisach prawa krajowego, wynosi 48 godzin, w ciągu maksymalnie czteromiesięcznego okresu rozliczeniowego. Ponadto, pracownicy powinni mieć zagwarantowane co najmniej 11 godz. nieprzerwanego odpoczynku na dobę oraz 24 godz. nieprzerwanego odpoczynku w czasie każdych siedmiu dni.
Jakie normy czasu pracy obowiązują w Polsce?
Czas pracy jest czasem, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.
Zgodnie z art. 129 kodeksu pracy – w przyjętym przez pracodawcę okresie rozliczeniowym, w którym jest dokonywane rozliczenie czasu pracy (np. 1 lub 3-miesięcznym), czas pracy pracownika – co do zasady – nie może przekraczać odpowiednio:
8 godzin na dobę (norma dobowa) i
przeciętnie 40 godzin na tydzień (norma tygodniowa).
Okres rozliczeniowy czasu pracy u pracodawcy, u którego funkcjonuje zakładowa organizacja związkowa, ustalany jest przez pracodawcę wraz z ww. organizacją w zakładowym układzie zbiorowym pracy. Jeżeli natomiast, u danego pracodawcy, nie działa zakładowa organizacją związkowa – okres rozliczeniowy czasu pracy, ustalany jest samodzielnie przez pracodawcę w regulaminie pracy lub w drodze obwieszczenia.
W kodeksie pracy zostały przewidziane wyjątki od powyższych norm czasu pracy, które nie obowiązują w przypadku określonych systemów czasu pracy (m.in. systemu równoważnego czasu pracy, systemu pracy w ruchu ciągłym, systemu skróconego tygodnia pracy oraz systemu pracy weekendowej, które przy spełnieniu określonych warunków – dopuszczają wydłużenie dobowej normy czasu pracy). Normy czasu pracy mogą być również modyfikowane przez przepisy szczególne (np. zgodnie z art. 202 kodeksu pracy – czas pracy młodocianego pracownika w wieku do lat 16, nie może przekraczać 6 godzin na dobę, zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych natomiast – czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo).
Na podstawie dobowych i tygodniowych norm czasu pracy, pracodawca ustala liczbę godzin i dni do przepracowania przez danego pracownika w przyjętym okresie rozliczeniowym, czyli wymiar czasu pracy pracownika.
Oblicza się go:
mnożąc 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym, a następnie
dodając do otrzymanej liczby godzin iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku.
Na poziomie regulacji kodeksowej, zostało ponadto uregulowane:
prawo pracownika do dobowego odpoczynku, który musi wynosić co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie, jak również
prawo do tygodniowego odpoczynku, który musi wynosić co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdym tygodniu.
I w tym przypadku, ustawodawca przewidział oczywiście kilka wyjątków od powyższych reguł.
Czterodniowy tydzień pracy w Polsce?
Aktualnie, w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej prowadzone są analizy pod kątem zmiany przepisów w zakresie wymiaru czasu pracy. Rozważane są dwa rozwiązania:
skrócenie czasu pracy z przeciętnie 40 godzinowego w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy do 35 godzin lub
wprowadzenie czterodniowego tygodnia pracy.
Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Agnieszka Dziemianowicz-Bąk poinformowała, że celem podjęcia decyzji jaki system czasu pracy byłby najkorzystniejszy i najbardziej optymalny dla pracodawcy i pracownika, resort wystąpił do Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego oraz Instytutu Medycyny Pracy o stanowisko w sprawie efektywnego wykorzystywania czasu pracy pracownika oraz o informację ile czasu w ciągu doby pracownik jest w stanie efektywnie świadczyć pracę, a także do Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych – o wskazanie kosztów ekonomicznych i gospodarczych skrócenia tygodnia pracy do czterech dni.
Na podstawie wyników wszystkich badań – MRPiPS ma dokonać szczegółowej oceny skutków ewentualnych zmian przepisów w zakresie czterodniowego tygodnia czasu pracy na sektor finansów publicznych, konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym funkcjonowanie przedsiębiorców oraz na rynek pracy. Planowane rozwiązania mają również zostać poddane szerokiej dyskusji, m.in. z partnerami społecznymi, tj. przedstawicielami reprezentatywnych organizacji pracodawców i związków zawodowych w Radzie Dialogu Społecznego.
Na chwilę obecną, ze strony resortu pracy, nie padły żadne konkretne daty, kiedy miałyby się rozpocząć prace legislacyjne w powyższym zakresie.
Ile godzin pracuje się w innych krajach UE?
W związku z rozważaniami rządu – warto jednak „rzucić okiem” jak sytuacja przedstawia się w innych krajach UE, a co za tym idzie – czy wprowadzenie w Polsce 35-godzinowego lub odpowiednio – czterodniowego tygodnia pracy, biorąc pod uwagę praktykę naszych sąsiadów, jest rzeczywiście realne?
Jedynym krajem w UE, który – na chwilę obecną – zdecydował się na wprowadzenie 35-godzinowego tygodnia pracy, jest Francja. Zmiana ta została wprowadzona we Francji w 2005 r. Warto jednak zaznaczyć, że powyższy, skrócony wymiar czasu pracy dotyczy tylko określonych grup pracowników (zwłaszcza pracowników fizycznych). Dla innych grup (m.in. kadry menadżerskiej, przedstawicieli handlowych) – skrócone normy czasu pracy nie obowiązują. Poza tym, we Francji, maksymalny wymiar czasu pracy nie może przekraczać 10 godzin na dobę i 48 godzin tygodniowo.1
W dalszej kolejności – najkrócej pracuje się w Danii, w której – co do zasady – czas pracy określany jest w umowie o pracę i w zdecydowanej większości przypadków uzgadniany jest na poziomie 37 godzin tygodniowo.2
Pod względem nieco krótszego czasu pracy, wyróżnia się również Belgia, w której maksymalny tygodniowy wymiar czasu pracy wynosi 38 godzin lub średnio 38 godzin w danym okresie rozliczeniowym. Maksymalny dobowy czas pracy natomiast – 8 godzin dziennie.3
Dalej, plasuje się grupa aż 22 Państw, w których normy czasu pracy – co do zasady – kształtują się na „standardowym” poziomie 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo. Zaliczają się do niej:
Bułgaria, w której tydzień pracy wynosi 5 dni, normalny tygodniowy wymiar czasu pracy nie przekracza 40 godzin, a normalna długość dnia pracy – 8 godzin.4
Czechy, w których tygodniowy czas pracy wynosi 40 godzin.5
Niemcy, w których podstawowy, maksymalny dobowy wymiar czasu pracy wynosi 8 godzin i może zostać wydłużony do 10 godzin, jeżeli czas pracy jest zrównoważony w taki sposób, aby w okresie 6 miesięcy nie zostało przekroczonych średnio 8 godzin dziennie.6
Estonia, w której podstawowy wymiar czasu pracy na pełen etat wynosi 8 godzin dziennie i 40 godzin w okresie siedmiu dni. Maksymalny wymiar tygodniowego czasu pracy nie powinien natomiast przekraczać 48 godzin, a w przypadku porozumienia pracodawcy z pracownikiem – 52 godzin.7
Irlandia, w której maksymalny, przeciętny tydzień pracy dla większości pracowników nie może przekraczać 48 godzin.8
Grecja, w której podstawowy, tygodniowy wymiar czasu pracy wynosi 40 godzin, a podstawowy dobowy wymiar czasu pracy – 8 godzin.9
Hiszpania, w której średni tygodniowy wymiar czasu pracy w ciągu jednego roku wynosi 40 godzin, a maksymalny dobowy czas pracy – 9 godzin.10
Chorwacja, w której maksymalny tygodniowy wymiar czasu pracy wynosi 40 godzin.11
Włochy, w których podstawowy, tygodniowy czas pracy wynosi 40 godzin. Krótsze normy czasu pracy mogą zostać ustalone w układach zbiorowych pracy, średni czas pracy nie może jednak w żadnym wypadku przekraczać 48 godzin, (łącznie z godzinami nadliczbowymi,) w każdym 7-dniowym okresie rozliczeniowym.12
Cypr, na którym maksymalny tygodniowy czas pracy nie może przekraczać średnio 48 godzin (wliczając w to godziny nadliczbowe).13
Łotwa, w której czas pracy nie może przekraczać 8 godzin dziennie lub 40 godzin tygodniowo.
Luksemburg, w którym standardowy wymiar czasu pracy to 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo.14
Węgry, w których zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy oznacza 8-godzinny dzień pracy, który może zostać wydłużony do maksymalnie 12 godzin w przypadku pracowników pozostających w gotowości do pracy lub jeżeli pracownik jest krewnym właściciela.15
Malta, na której w podstawowy tygodniowy czas pracy wynosi 40 godzin. W zależności od sektora – norma ta może zostać wydłużona, jednak w żadnym przypadku nie może przekraczać średnio 48 godzin tygodniowo, w 17-miesięczym okresie rozliczeniowym.16
Austria, w której podstawowy wymiar czasu pracy wynosi 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo.17
Portugalia, w której podstawowy wymiar czasu pracy wynosi 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo.18
Rumunia, w której normalny czas pracy wynosi 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo.19
Słowenia, w której podstawowy, tygodniowy wymiar czasu pracy wynosi 40 godzin tygodniowo. W miejscach pracy, w których występuje zwiększone ryzyko urazów lub problemów zdrowotnych, może on natomiast zostać skrócony do mniej niż 36 godzin tygodniowo.20
Słowacja, w której maksymalny, tygodniowy wymiar czasu pracy wynosi 40 godzin. Przeciętny tygodniowy wymiar czas pracy (łącznie z nadgodzinami) natomiast – 48 godzin.21
Finlandia, w której podstawowy czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. W okresie rozliczeniowymi nieprzekraczającym 2 tygodni – tygodniowy wymiar czasu pracy może ponadto zostać rozplanowany w taki sposób, aby średnio nie przekraczał on 40 godzin, przy czym powinna również zostać zachowana 8-godzinna norma dobowa.22
Szwecja, w której podstawowy czas pracy nie może przekraczać 40 godzin tygodniowo. Jeżeli jednak jest to konieczne ze względu na charakter pracy lub ogólne warunki pracy – w maksymalnie 4-tygodniowym okresie rozliczeniowym, czas pracy może wynosić średnio 40 godzin.23
Litwa, w której tygodniowy czas pracy nie może przekraczać 40 godzin (wraz z nadgodzinami – 48 godzin, a wraz z nadgodzinami i pracą dodatkową – 60 godzin).24
Najdłużej pracuje się natomiast w Niderlandach, gdzie maksymalny wymiar czasu pracy wynosi odpowiednio 12 godzin na dobę i 60 godzin tygodniowy (w praktyce, średnio Holendrzy pracują natomiast od 36-40 godzin tygodniowo). 60 godzin nie można jednak pracować w każdym tygodniu. W okresie 16 tygodni, średnia liczba godzin pracy nie może bowiem przekroczyć 48 godzin tygodniowo, a w okresie 4 tygodni – 55 godzin tygodniowo.25
Biorąc pod uwagę powyższe zestawienie – wprowadzenie w Polsce 35-godzinnego (lub odpowiednio – 4 dniowego) tygodnia pracy, uplasowałoby nas na pierwszym miejscu rankingu (ex aequo z Francją), czyniąc tym samym – najkrócej pracującymi Europejczykami.
2 https://businessindenmark.virk.dk/guidance/employment-and-dismissal/working-hours/
4 https://egov.bg/wps/portal/egov/nachalo
5 https://portal.gov.cz/en/informace/working-hours-and-rest-periods-INF-12
6 https://verwaltung.bund.de/leistungsverzeichnis/en/rechte-und-pflichten/102837994
8 https://www.gov.ie/en/service/dbd16-a-guide-to-working-in-ireland/#working-hours
11 https://narodne-novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/2014_07_93_1872.html
12 https://www.lavoro.gov.it/en/single-digital-gateway/terms-and-conditions-employment/working-hours
16 https://dier.gov.mt/en/Employment-Conditions/Hours%20of%20Work/Pages/Normal-Hours-of-Work.aspx
17 https://www.usp.gv.at/en/mitarbeiter-und-gesundheit/urlaub-und-arbeitszeit/normalarbeitszeit.html
20 https://spot.gov.si/en/info/employees/working-hours/
21 https://www.slovensko.sk/en/life-situation/life-situation/_working-time/
22 https://tyosuojelu.fi/en/employment-relationship/working-hours
24 https://socmin.lrv.lt/en/activities/labour-and-employment/labour-law/work-and-rest-time/
Podstawa prawna:
Dyrektywa 2003/88/WE dotycząca niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.U. UE L 2003.299.9)
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1465)