Ile godzin pracuje się w innych krajach UE? Jak Polska i planowany czterodniowy tydzień pracy wypada na tle innych państw UE? Gdzie pracuje się najdłużej, a gdzie najkrócej?

• Minimalne wymagania w zakresie czasu pracy ustalone na poziomie unijnym 
• Jakie normy czasu pracy obowiązują w Polsce?
• Czterodniowy tydzień pracy w Polsce?
• Ile godzin pracuje się w innych krajach UE?

Minimalne wymagania w zakresie czasu pracy ustalone na poziomie unijnym 

W krajach Unii Europejskiej, minimalne wymagania w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w odniesieniu do organizacji czasu pracy (w tym m.in. maksymalny tygodniowy wymiar czasu pracy), uregulowane są w Dyrektywie 2003/88/WE dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.U. UE L 2003.299.9). Każde państwo członkowskie UE ma obowiązek implementować jej przepisy do krajowego porządku prawnego, ustalając własne przepisy prawa pracy w zakresie organizacji czasu pracy, które będą zgodne z minimalnymi wymaganiami, narzucanymi przez dyrektywę.

Zgodnie z art. 6 Dyrektywy – średni tygodniowy wymiar czasu pracy, którego państwa członkowskie UE nie mogą przekraczać  w przepisach prawa krajowego, wynosi 48 godzin, w ciągu maksymalnie czteromiesięcznego okresu rozliczeniowego. Ponadto, pracownicy powinni mieć zagwarantowane co najmniej 11 godz. nieprzerwanego odpoczynku na dobę oraz 24 godz. nieprzerwanego odpoczynku w czasie każdych siedmiu dni.

Jakie normy czasu pracy obowiązują w Polsce?

Czas pracy jest czasem, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.

Zgodnie z art. 129 kodeksu pracy – w przyjętym przez pracodawcę okresie rozliczeniowym, w którym jest dokonywane rozliczenie czasu pracy (np. 1 lub 3-miesięcznym), czas pracy pracownika – co do zasady – nie może przekraczać odpowiednio:

• 8 godzin na dobę (norma dobowa) i 

• przeciętnie 40 godzin na tydzień (norma tygodniowa). 

Okres rozliczeniowy czasu pracy u pracodawcy, u którego funkcjonuje zakładowa organizacja związkowa, ustalany jest przez pracodawcę wraz z ww. organizacją w zakładowym układzie zbiorowym pracy. Jeżeli natomiast, u danego pracodawcy, nie działa zakładowa organizacją związkowa – okres rozliczeniowy czasu pracy, ustalany jest samodzielnie przez pracodawcę w regulaminie pracy lub w drodze obwieszczenia.

W kodeksie pracy zostały przewidziane wyjątki od powyższych norm czasu pracy, które nie obowiązują w przypadku określonych systemów czasu pracy (m.in. systemu równoważnego czasu pracy, systemu pracy w ruchu ciągłym, systemu skróconego tygodnia pracy oraz systemu pracy weekendowej, które przy spełnieniu określonych warunków – dopuszczają wydłużenie dobowej normy czasu pracy). Normy czasu pracy mogą być również modyfikowane przez przepisy szczególne (np. zgodnie z art. 202 kodeksu pracy – czas pracy młodocianego pracownika w wieku do lat 16, nie może przekraczać 6 godzin na dobę, zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych natomiast – czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo). 

Na podstawie dobowych i tygodniowych norm czasu pracy, pracodawca ustala liczbę godzin i dni do przepracowania przez danego pracownika w przyjętym okresie rozliczeniowym, czyli wymiar czasu pracy pracownika.

Oblicza się go:

• mnożąc 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym, a następnie

• dodając do otrzymanej liczby godzin iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku.

Na poziomie regulacji kodeksowej, zostało ponadto uregulowane:

• prawo pracownika do dobowego odpoczynku, który musi wynosić co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie, jak również 

• prawo do tygodniowego odpoczynku, który musi wynosić co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdym tygodniu. 

I w tym przypadku, ustawodawca przewidział oczywiście kilka wyjątków od powyższych reguł. 

Czterodniowy tydzień pracy w Polsce?

Aktualnie, w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej prowadzone są analizy pod kątem zmiany przepisów w zakresie wymiaru czasu pracy. Rozważane są dwa rozwiązania: 

• skrócenie czasu pracy z przeciętnie 40 godzinowego w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy do 35 godzin lub

• wprowadzenie czterodniowego tygodnia pracy.

Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Agnieszka Dziemianowicz-Bąk poinformowała, że celem podjęcia decyzji jaki system czasu pracy byłby najkorzystniejszy i najbardziej optymalny dla pracodawcy i pracownika, resort wystąpił do Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego oraz Instytutu Medycyny Pracy o stanowisko w sprawie efektywnego wykorzystywania czasu pracy pracownika oraz o informację ile czasu w ciągu doby pracownik jest w stanie efektywnie świadczyć pracę, a także do Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych – o wskazanie kosztów ekonomicznych i gospodarczych skrócenia tygodnia pracy do czterech dni. 

Na podstawie wyników wszystkich badań – MRPiPS ma dokonać szczegółowej oceny skutków ewentualnych zmian przepisów w zakresie czterodniowego tygodnia czasu pracy na sektor finansów publicznych, konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym funkcjonowanie przedsiębiorców oraz na rynek pracy. Planowane rozwiązania mają również zostać poddane szerokiej dyskusji, m.in. z partnerami społecznymi, tj. przedstawicielami reprezentatywnych organizacji pracodawców i związków zawodowych w Radzie Dialogu Społecznego.

Na chwilę obecną, ze strony resortu pracy, nie padły żadne konkretne daty, kiedy miałyby się rozpocząć prace legislacyjne w powyższym zakresie.

Ile godzin pracuje się w innych krajach UE?

W związku z rozważaniami rządu – warto jednak „rzucić okiem” jak sytuacja przedstawia się w innych krajach UE, a co za tym idzie – czy wprowadzenie w Polsce 35-godzinowego lub odpowiednio – czterodniowego tygodnia pracy, biorąc pod uwagę praktykę naszych sąsiadów, jest rzeczywiście realne?

Jedynym krajem w UE, który – na chwilę obecną – zdecydował się na wprowadzenie 35-godzinowego tygodnia pracy, jest Francja. Zmiana ta została wprowadzona we Francji w 2005 r. Warto jednak zaznaczyć, że powyższy, skrócony wymiar czasu pracy dotyczy tylko określonych grup pracowników (zwłaszcza pracowników fizycznych). Dla innych grup (m.in. kadry menadżerskiej, przedstawicieli handlowych) – skrócone normy czasu pracy nie obowiązują. Poza tym, we Francji, maksymalny wymiar czasu pracy nie może przekraczać 10 godzin na dobę i 48 godzin tygodniowo.¹

W dalszej kolejności – najkrócej pracuje się w Danii, w której – co do zasady – czas pracy określany jest w umowie o pracę i w zdecydowanej większości przypadków uzgadniany jest na poziomie 37 godzin tygodniowo.²

Pod względem nieco krótszego czasu pracy, wyróżnia się również Belgia, w której maksymalny tygodniowy wymiar czasu pracy wynosi 38 godzin lub średnio 38 godzin w danym okresie rozliczeniowym. Maksymalny dobowy czas pracy natomiast – 8 godzin dziennie.³

Dalej, plasuje się grupa aż 22 Państw, w których normy czasu pracy – co do zasady – kształtują się na „standardowym” poziomie 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo. Zaliczają się do niej:

1. Bułgaria, w której tydzień pracy wynosi 5 dni, normalny tygodniowy wymiar czasu pracy nie przekracza 40 godzin, a normalna długość dnia pracy – 8 godzin.⁴

2. Czechy, w których tygodniowy czas pracy wynosi 40 godzin.⁵

3. Niemcy, w których podstawowy, maksymalny dobowy wymiar czasu pracy wynosi 8 godzin i może zostać wydłużony do 10 godzin, jeżeli czas pracy jest zrównoważony w taki sposób, aby w okresie 6 miesięcy nie zostało przekroczonych średnio 8 godzin dziennie.⁶

4. Estonia, w której podstawowy wymiar czasu pracy na pełen etat wynosi 8 godzin dziennie i 40 godzin w okresie siedmiu dni. Maksymalny wymiar tygodniowego czasu pracy nie powinien natomiast przekraczać 48 godzin, a w przypadku porozumienia pracodawcy z pracownikiem – 52 godzin.⁷

5. Irlandia, w której maksymalny, przeciętny tydzień pracy dla większości pracowników nie może przekraczać 48 godzin.⁸

6. Grecja, w której podstawowy, tygodniowy wymiar czasu pracy wynosi 40 godzin, a podstawowy dobowy wymiar czasu pracy – 8 godzin.⁹

7. Hiszpania, w której średni tygodniowy wymiar czasu pracy w ciągu jednego roku wynosi 40 godzin, a maksymalny dobowy czas pracy – 9 godzin.¹⁰

8. Chorwacja, w której maksymalny tygodniowy wymiar czasu pracy wynosi 40 godzin.¹¹

9. Włochy, w których podstawowy, tygodniowy czas pracy wynosi 40 godzin. Krótsze  normy czasu pracy mogą zostać ustalone w układach zbiorowych pracy, średni czas pracy nie może jednak w żadnym wypadku przekraczać 48 godzin, (łącznie z godzinami nadliczbowymi,) w każdym 7-dniowym okresie rozliczeniowym.¹²

10. Cypr, na którym maksymalny tygodniowy czas pracy nie może przekraczać średnio 48 godzin (wliczając w to godziny nadliczbowe).¹³

11. Łotwa, w której czas pracy nie może przekraczać 8 godzin dziennie lub 40 godzin tygodniowo.

12. Luksemburg, w którym standardowy wymiar czasu pracy to 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo.¹⁴

13. Węgry, w których zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy oznacza 8-godzinny dzień pracy, który może zostać wydłużony do maksymalnie 12 godzin w przypadku pracowników pozostających w gotowości do pracy lub jeżeli pracownik jest krewnym właściciela.¹⁵

14. Malta, na której w podstawowy tygodniowy czas pracy wynosi 40 godzin. W zależności od sektora – norma ta może zostać wydłużona, jednak w żadnym przypadku nie może przekraczać średnio 48 godzin tygodniowo, w 17-miesięczym okresie rozliczeniowym.¹⁶ 

15. Austria, w której podstawowy wymiar czasu pracy wynosi 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo.¹⁷

16. Portugalia, w której podstawowy wymiar czasu pracy wynosi 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo.¹⁸

17. Rumunia, w której normalny czas pracy wynosi 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo.¹⁹

18. Słowenia, w której podstawowy, tygodniowy wymiar czasu pracy wynosi 40 godzin tygodniowo. W miejscach pracy, w których występuje zwiększone ryzyko urazów lub problemów zdrowotnych, może on natomiast zostać skrócony do mniej niż 36 godzin tygodniowo.²⁰

19. Słowacja, w której maksymalny, tygodniowy wymiar czasu pracy wynosi 40 godzin. Przeciętny tygodniowy wymiar czas pracy (łącznie z nadgodzinami) natomiast – 48 godzin.²¹

20. Finlandia, w której podstawowy czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. W okresie rozliczeniowymi nieprzekraczającym 2 tygodni – tygodniowy wymiar czasu pracy może ponadto zostać rozplanowany w taki sposób, aby średnio nie przekraczał on 40 godzin, przy czym powinna również zostać zachowana 8-godzinna norma dobowa.²²

21. Szwecja, w której podstawowy czas pracy nie może przekraczać 40 godzin tygodniowo. Jeżeli jednak jest to konieczne ze względu na charakter pracy lub ogólne warunki pracy – w maksymalnie 4-tygodniowym okresie rozliczeniowym, czas pracy może wynosić średnio 40 godzin.²³

22. Litwa, w której tygodniowy czas pracy nie może przekraczać 40 godzin (wraz z nadgodzinami – 48 godzin, a wraz z nadgodzinami i pracą dodatkową – 60 godzin).²⁴

Najdłużej pracuje się natomiast w Niderlandach, gdzie maksymalny wymiar czasu pracy wynosi odpowiednio 12 godzin na dobę i 60 godzin tygodniowy (w praktyce, średnio Holendrzy pracują natomiast od 36-40 godzin tygodniowo). 60 godzin nie można jednak pracować w każdym tygodniu. W okresie 16 tygodni, średnia liczba godzin pracy nie może bowiem przekroczyć 48 godzin tygodniowo, a w okresie 4 tygodni – 55 godzin tygodniowo.²⁵

Biorąc pod uwagę powyższe zestawienie – wprowadzenie w Polsce 35-godzinnego (lub odpowiednio – 4 dniowego) tygodnia pracy, uplasowałoby nas na pierwszym miejscu rankingu (ex aequo z Francją), czyniąc tym samym – najkrócej pracującymi Europejczykami.

¹ https://grand-est.dreets.gouv.fr/sites/grand-est.dreets.gouv.fr/IMG/pdf/document_information_travailleurs_saisonniers_versionpolonaise-2.pdf

² https://businessindenmark.virk.dk/guidance/employment-and-dismissal/working-hours/

³ https://employment.belgium.be/en/themes/international/posting/working-conditions-be-respected-case-posting-belgium/working-time-and

⁴ https://egov.bg/wps/portal/egov/nachalo

⁵ https://portal.gov.cz/en/informace/working-hours-and-rest-periods-INF-12   

⁶ https://verwaltung.bund.de/leistungsverzeichnis/en/rechte-und-pflichten/102837994

⁷ https://www.eesti.ee/en/work-and-labor-relations/working-and-rest-time/working-time-and-rest-periods-overtime

⁸ https://www.gov.ie/en/service/dbd16-a-guide-to-working-in-ireland/#working-hours

⁹ https://www.gov.gr/en/sdg/employees/terms-of-employment-stipulated-by-law-or-statutory-instrument/general/working-time

¹⁰ https://administracion.gob.es/pag_Home/en/Tu-espacio-europeo/derechos-obligaciones/ciudadanos/trabajo-jubilacion/condiciones-trabajo/jornada-permisos.html#-488e2841e18d

¹¹ https://narodne-novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/2014_07_93_1872.html

¹² https://www.lavoro.gov.it/en/single-digital-gateway/terms-and-conditions-employment/working-hours

¹³ https://www.mlsi.gov.cy/mlsi/sdg/sdg.nsf/0/66d0a727e69264c9c225863a0024e38b?OpenDocument&ExpandSection=1#_Section1

^{14 https://guichet.public.lu/en/entreprises/ressources-humaines/conditions-travail/gestion/organisation.html}

¹⁵ https://eures.europa.eu/living-and-working/living-and-working-conditions/living-and-working-conditions-hungary_en

¹⁶ https://dier.gov.mt/en/Employment-Conditions/Hours%20of%20Work/Pages/Normal-Hours-of-Work.aspx

¹⁷ https://www.usp.gv.at/en/mitarbeiter-und-gesundheit/urlaub-und-arbeitszeit/normalarbeitszeit.html

^{18 https://eportugal.gov.pt/en/cidadaos-europeus-viajar-viver-e-fazer-negocios-em-portugal/trabalho-e-reforma-em-portugal/trabalhar-em-portugal}

¹⁹ https://www.e-guvernare.ro/en/informations/2-companies/19-employees/28-human-resources/108-employment-issues

²⁰ https://spot.gov.si/en/info/employees/working-hours/

²¹ https://www.slovensko.sk/en/life-situation/life-situation/_working-time/

²² https://tyosuojelu.fi/en/employment-relationship/working-hours

²³ https://www.av.se/en/work-environment-work-and-inspections/acts-and-regulations-about-work-environment/about-the-working-hours-act

²⁴ https://socmin.lrv.lt/en/activities/labour-and-employment/labour-law/work-and-rest-time/

²⁵ https://business.gov.nl/running-your-business/staff/health-and-safety-at-work/working-hours-act/#art:statutory-working-hours

Podstawa prawna:

• Dyrektywa 2003/88/WE dotycząca niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.U. UE L 2003.299.9)

• Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1465)