Luka w prawie na skalę światową: kobiety mogą przechodzić na emeryturę dwa razy (w międzyczasie nie pracując) i uzyskać w ten sposób podwyżkę świadczenia (średnio) o 54,4%

• Niezamierzona przez ustawodawcę luka w przepisach, która daje kobietom wymierne korzyści
• „Opóźnienie momentu przejścia na emeryturę o kilka lat, ogranicza potencjalne korzyści z ponownego obliczenia emerytury”
• Wydłużenie aktywności zawodowej przez kobiety, zamiast przejścia na emeryturę po ukończeniu 60 roku życia, okazuje się nieopłacalne
• Istnieje jednak pewna grupa kobiet, której ZUS odmawia ponownego przeliczenia emerytury z zastosowaniem art. 26c ustawy FUS
• Fenomen na skalę światową, na którym Fundusz Ubezpieczeń Społecznych stracił już miliardy złotych, a straci jeszcze więcej

Niezamierzona przez ustawodawcę luka w przepisach, która daje kobietom wymierne korzyści

Chodzi o lukę w prawie, która została opisana przez dr Tomasza Lasockiego oraz dr hab. Monikę Domańską w artykule pt. „Ponowne obliczenie emerytury po osiągnięciu 65. roku życia. Część I – mechanizm przeliczenia” na łamach czasopisma „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” (w numerze z lutego 2025 r.).¹ Przepis, który został poddany szczegółowej analizie w ramach ww. artykułu, na podstawie którego kobiety, po osiągnięciu przez nie 65 roku życia, mogą mieć ponownie obliczoną emeryturę – to art. 26c ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa FUS). Zgodnie z ww. przepisem – po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego 65 lat przez osobę, która pobierała okresową emeryturę kapitałową do dnia poprzedzającego osiągnięcie tego wieku, emeryturę z Funduszu oblicza się ponownie z urzędu na zasadach określonych w art. 26 ww. ustawy, z tym że do obliczenia emerytury przyjmuje się średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku 65 lat, obowiązujące w dacie osiągnięcia tego wieku. Przepis ten – został wprowadzony do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nowelizacją z dnia 6 grudnia 2013 r. (tj. ustawą z dnia 6.12.2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych), którą – jak wspominają dr Tomasz Lasocki oraz dr hab. Monika Domańska – z systemu emerytalnego, wyłączono dożywotnie emerytury kapitałowe oraz rozszerzono ponowne obliczenia emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, również na część obliczaną na podstawie stanu konta indywidualnego. Na powyższą zmianę – nałożyła się następnie zmiana wieku emerytalnego – do 60 lat w przypadku kobiet i do 65 lat w przypadku mężczyzn, która miała miejsce w październiku 2017 r.

Z analizy dokonanej przez ww. autorów wynika, że – na skutek dokonania ponownego przeliczenia emerytury, na podstawie wspomnianego art. 26c ustawy FUS, przyjmując założenia, że:

1. proporcje między stanem środków na koncie i subkoncie dla danego rocznika ustalono na podstawie danych ZUS o przeciętnym stanie kont i subkont kobiet w wieku 59 lat,
2. emerytura z tytułu osiągnięcia sześćdziesiątego roku życia wynosiła tyle, ile przeciętna przyznana w danym roku emerytura dla kobiety,
3. w okresie pobierania emerytury, do systemu nie wpłynęła żadna nowa składka (tzn. uprawniona nie podejmowała zatrudnienia związanego z obowiązkiem składkowym) oraz
4. ponowne obliczenie emerytury dokonywane jest w wieku 65 lat, na dzień 1 kwietnia danego roku,

emerytura wzrośnie (po jej ponownym obliczeniu względem zwaloryzowanej emerytury ustalonej po raz pierwszy w 60 roku życia):

• w przypadku osiągnięcia 65 roku życia w 2017 r. – o 36,5% i odpowiednio
• w 2018 r. – 43,3%,
• w 2019 r. – 47,6%,
• w 2020 r. – 61,5%,
• w 2021 r. – 61,4%,
• w 2022 r. – 71,2% i
• w 2023 r. – 59,5%,

czyli średnio o 54,4%.

Jak podkreślają autorzy publikacji¹ – ponowne obliczenie emerytury z zastosowaniem ww. przepisu, jest dużo bardziej korzystne niż „13” oraz „14” emerytura, czyli – w ostatnich latach – najbardziej nagłaśniane metody poprawy sytuacji finansowej emerytów.

„Opóźnienie momentu przejścia na emeryturę o kilka lat, ogranicza potencjalne korzyści z ponownego obliczenia emerytury”

Autorzy omawianej publikacji podkreślają, że – wskazana w art. 26c ust. 3 ustawy FUS gwarancja, że po dokonaniu ponownego obliczenia emerytury, nowe świadczenie nie może być niższe niż dotychczas pobierane („Emerytura z Funduszu nie może być niższa od kwoty odpowiadającej wysokości emerytury z Funduszu i okresowej emerytury kapitałowej przysługującej w dniu poprzedzającym osiągnięcie wieku emerytalnego wynoszącego 65 lat.”) – wcale nie oznacza, że ponowne obliczenie emerytury nie zostanie dokonane, gdyby było niekorzystne dla emerytki, ponieważ „skutek art. 26c ust. 3 ustawy emerytalnej należy odczytać w ten sposób, że po obligatoryjnym dokonaniu ponownego obliczenia, nowe świadczenie zostanie podwyższone w razie takiej potrzeby do wysokości dotychczasowego świadczenia”. Po prostu – po dokonaniu takiego ponownego obliczenia (jeżeli da ono mniej korzystną wysokość świadczenia) – w ramach tejże gwarancji, zostanie ono zrównane do jego dotychczasowej wysokości. Jako przykład sytuacji, w której ponowne obliczenie emerytury, z zastosowaniem art. 26c ustawy FUS, może skutkować tym, że taka – obliczona na nowo emerytura – będzie niższa niż pobierana dotychczas, autorzy publikacji podają sytuację kobiety, która zawnioskowała o emeryturę powszechną na 11 miesięcy przed osiągnięciem 65 roku życia. Im krótszy okres pobierania świadczenia przed jego ponownym obliczeniem, tym bowiem mniejsza gwarancja podwyższenia ponownie obliczonego świadczenia, jeżeli nałożą się na to dodatkowo inne czynniki, takie jak: wskaźnik waloryzacji świadczenia oraz stosowanie przy ponownym obliczaniu emerytury aktualnie obowiązujące tablice średniego dalszego trwania życia – wyjaśniają autorzy.

Jeżeli na skutek ponownego obliczenia emerytury – z zastosowaniem art. 26c ust. 1 ustawy FUS – okaże się jednak, że obliczone w ten sposób świadczenie jest niższe, niż dotychczas pobierane – zastosowanie znajduje wówczas wspomniana gwarancja z art. 26c ust. 3 ww. ustawy i ustalona w ten sposób emerytura jest podwyższana do wysokości dotychczas pobieranego świadczenia.

Dla emerytki, która zamierza skorzystać z omawianej luki w prawie i ponownie obliczyć swoją emeryturę – na podstawie art. 26c ustawy FUS, po osiągnięciu 65 roku życia – najkorzystniejsze jest jednak, żeby jak najwcześniej przeszła na emeryturę powszechną (tj. jak tylko osiągnie wiek emerytalny). Najmniejsze szanse na zyskanie wymiernych korzyści w postaci wyższego świadczenia emerytalnego, na skutek ponownego obliczenia emerytury na podstawie art. 26c ustawy o FUS – według autorów publikacji – mają kobiety, które przechodzą na emeryturę powszechną nie w wieku 60 lat, a w ostatnim roku przed osiągnięciem 65 roku życia.

Wydłużenie aktywności zawodowej przez kobiety, zamiast przejścia na emeryturę po ukończeniu 60 roku życia, okazuje się nieopłacalne

Opisane powyżej okoliczności przesądzają o tym, że wydłużanie przez kobiety, które mogą skorzystać z ponownego przeliczenia emerytury na podstawie art. 26c ustawy FUS, swojej aktywności zawodowej, po osiągnięciu przez nie wieku emerytalnego – jest nieopłacalne. Podkreślają to odkrywcy omawianej luki w prawie – dr Tomasz Lasocki oraz dr hab. Monika Domańska – twierdząc, że „mechanizm ponownego obliczenia emerytury dowartościowuje postawę polegającą na jak najszybszym skorzystaniu z nabytego prawa do emerytury przy jednoczesnej deprecjacji wydłużenia aktywności zawodowej”, a „jakiekolwiek działania rządzących mające na celu podniesienie efektywnego wieku emerytalnego kobiet (bez podniesienia ustawowego wieku emerytalnego) nie mają praktycznej szansy na powodzenie”, biorąc pod uwagę „skalę korzyści z ponownego obliczenia emerytury dla osoby, która nie odkłada w czasie jej ustalenia”.

Istnieje jednak pewna grupa kobiet, której ZUS odmawia ponownego przeliczenia emerytury z zastosowaniem art. 26c ustawy FUS

Jak wyjaśnił dr Tomasz Lasocki, w rozmowie z Interia Biznes² – prawo nie jest jednak dla wszystkich jednolite i istnieje pewna grupa kobiet, którym ZUS odmawia ponownego przeliczenia emerytury z zastosowaniem art. 26c ustawy FUS.

- „Ten wątek opisaliśmy w drugiej części naszego opracowania naukowego. To błąd ZUS w stosowaniu przepisów. Chodzi o to, że ZUS odmawia przeliczenia emerytury kobietom, które w 1999 roku nie wybrały OFE. Są to kobiety urodzone między 1949, a 1968 rokiem, którym ZUS nie prowadzi subkonta. Właśnie to nieprowadzenie subkonta jest błędem organu. W Zakładzie nie zauważono, że w 2014 r. zmienił się kluczowy dla tej sprawy przepis. Brak prowadzenia subkonta dla składek odprowadzanych od 2014 r. jest tym bardziej niezrozumiały, że jeśli młoda kobieta lub mężczyzna dziś nie zapisze się do OFE, to ZUS przecież otwiera dla nich subkonto i trafia na nie część składki. Organ po prostu nadinterpretował jeden z przepisów jednorazowych z 1999 r.” – stwierdził dr Lasocki.

Z powyższego wynika, że na wyższe świadczenie emerytalne – w związku z ponownym przeliczeniem emerytury na podstawie art. 26c ustawy FUS – nie mają zatem co liczyć kobiety urodzone w latach 1949-1969, które w 1999 r. nie wybrały OFE (a zatem – którym ZUS nie prowadzi subkonta).

Fenomen na skalę światową, na którym Fundusz Ubezpieczeń Społecznych stracił już miliardy złotych, a straci jeszcze więcej

Jak podsumowują w swoim opracowaniu dr Tomasz Lasocki oraz dr hab. Monika Domańska – zniweczenie [red.: nieświadomie, przez ustawodawcę] największego atutu systemu zdefiniowanej składki, czyli sposobu kalkulacji świadczenia silnie dowartościowującego wydłużenie aktywności zawodowej – jest fenomenem na skalę światową. W obecnym stanie prawnym – „jakiekolwiek działania rządzących mające na celu podniesienie efektywnego wieku emerytalnego (bez podniesienia ustawowego wieku emerytalnego) nie mają praktycznej szansy na powodzenie”, ponieważ możliwość ponownego obliczenia emerytury na podstawie art. 26c ustawy FUS, który umożliwił już kobietom uzyskanie podwyżki emerytury nawet o ponad 70% – jest najistotniejszym bodźcem do jak najszybszego przejścia na emeryturę (po osiągnieciu wieku emerytalnego – tj. 60 roku życia). Przeliczanie emerytur na podstawie ww. przepisu – kosztowało już FUS miliardy złotych, a będzie kosztować jeszcze więcej – podsumował ekspert.

¹ dr Tomasz Lasocki, dr hab. Monika Domańska, „Ponowne obliczenie emerytury po osiągnięciu 65. roku życia. Część I – mechanizm przeliczenia” (w:) „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”, 02/2025

² Monika Krześniak-Sajewicz, Interia Biznes, Mamy błąd w systemie emerytalnym. Żadna ulga zachęcająca do dalszej pracy nie zadziała, 15 kwietnia 2025 r.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)