Honorowe krwiodawstwo w Polsce – problemy, zwrot kosztów i potrzebne zmiany

• Honorowe krwiodawstwo – bezcenny dar i fundament systemu ochrony zdrowia
• Problemy dawców krwi – zwrot kosztów dojazdu jako bariera systemowa
• Dlaczego państwo powinno ułatwiać oddawanie krwi?
• Odpowiedź Ministerstwa Zdrowia – ujednolicenie zasad zwrotów kosztów
• Regulacje unijne a przyszłość krwiodawstwa – rozporządzenie SoHO

Honorowe krwiodawstwo to fundament systemu ochrony zdrowia – krew ratuje życie, a jej nie da się wyprodukować. Tym bardziej niepokojące są trudności, z jakimi mierzą się dawcy, zwłaszcza w kontekście kosztów dojazdu do punktów poboru. Obecnie zasady zwrotu kosztów różnią się w zależności od regionu, co prowadzi do poczucia niesprawiedliwości i zniechęca do regularnego oddawania krwi. Posłowie apelują do Ministerstwa Zdrowia o stworzenie jednolitego, przejrzystego systemu, który nie tylko zlikwiduje istniejące bariery, ale również będzie wyrazem realnego wsparcia dla tych, którzy bezinteresownie dzielą się najcenniejszym darem – krwią. Potrzebne są jasne regulacje i konkretne działania.

Honorowe krwiodawstwo – bezcenny dar i fundament systemu ochrony zdrowia

"Honorowe krwiodawstwo to jeden z filarów systemu ochrony zdrowia w Polsce. Krew jest surowcem niezastąpionym – nie da się jej wyprodukować syntetycznie, a jej niedobory mogą oznaczać realne zagrożenie dla zdrowia i życia pacjentów. To właśnie bezinteresowni dawcy zapewniają bezpieczeństwo transfuzji krwi w szpitalach, klinikach oraz centrach ratownictwa medycznego" - piszą Jarosław Sachajko, Anna Gembicka w interpelacji poselskiej.

Posłowie zwracają uwagę, że "system krwiodawstwa w Polsce opiera się na modelu w pełni honorowego oddawania krwi, co oznacza, że dawcy nie otrzymują wynagrodzenia finansowego – oddają krew bezinteresownie, ratując innych. W związku z tym państwo powinno aktywnie wspierać i zachęcać do oddawania krwi, eliminując wszelkie bariery, które mogą zniechęcać dawców, takie jak wysokie koszty dojazdu do punktów poboru krwi.

Problemy dawców krwi – zwrot kosztów dojazdu jako bariera systemowa

Obecnie obserwuje się coraz większe problemy z dostępnością krwi, zwłaszcza w okresach letnich i świątecznych, kiedy zapotrzebowanie wzrasta, a liczba dawców maleje. Wielu dawców mieszka daleko od punktów poboru krwi i musi ponosić własne koszty transportu. Nierówności w zasadach zwrotu kosztów w różnych regionach kraju powodują frustrację i mogą prowadzić do rezygnacji z regularnego oddawania krwi.

Z informacji uzyskanych od dawców i pracowników regionalnych centrów krwiodawstwa i krwiolecznictwa (RCKiK) wynika, że w zależności od regionu obowiązują różne zasady zwrotu kosztów transportu:

• w województwie kujawsko-pomorskim dawca musi przedstawić bilet komunikacyjny lub dowód rejestracyjny pojazdu, jednak jeśli nie jest właścicielem pojazdu, nie otrzymuje zwrotu kosztów, co jest rażąco niesprawiedliwe – wiele osób korzysta z samochodów rodzinnych lub współdzielonych;
• w województwie warmińsko-mazurskim dawca może przedstawić bilet komunikacyjny lub – w przypadku jego braku – wypełnić oświadczenie o zgubieniu biletu, a jeśli przybył na wezwanie RCKiK, zwrot kosztów oblicza się na podstawie przejechanych kilometrów i stawek z rozporządzenia;
• zmniejszone stawki zwrotu kosztów dojazdu – w województwie warmińsko-mazurskim krwiodawcy, którzy mają 35 km do punktu poboru krwi, otrzymywali 30 zł, a obecnie otrzymują jedynie 15 zł, mimo że koszty paliwa i transportu publicznego stale rosną.

Skutki nierównego systemu zwrotów:

1. ograniczenie liczby dawców krwi – wysokie koszty dojazdu mogą zniechęcać krwiodawców z mniejszych miejscowości, dla których wydatek na transport stanowi realną przeszkodę;
2. brak jednolitego traktowania obywateli – w zależności od miejsca zamieszkania krwiodawcy są traktowani w różny sposób, co podważa zaufanie do systemu;
3. niesprawiedliwe wymagania formalne – konieczność przedstawienia dowodu rejestracyjnego pojazdu, którego właścicielem musi być dawca, jest absurdalna i dyskryminująca wobec osób korzystających z pojazdów współdzielonych czy rodzinnych".

Dlaczego państwo powinno ułatwiać oddawanie krwi?

W interpelacji poselskiej podkreśla się, że każdego dnia w Polsce zużywa się około 1200 litrów krwi, a liczba dawców maleje. Zapotrzebowanie na krew stale rośnie – zwłaszcza w chirurgii, onkologii, hematologii i transplantologii.

W wielu krajach za oddanie krwi i osocza przysługuje wynagrodzenie finansowe (np. Niemcy, Czechy, USA), tymczasem w Polsce mamy wyłącznie model honorowy – dlatego państwo powinno przynajmniej minimalizować koszty, które ponoszą dawcy.

Interpelacja poselska: postulaty i pytania do Ministerstwa Zdrowia

1. Czy Ministerstwo Zdrowia posiada informacje na temat tego, jak poszczególne RCKiK w Polsce regulują zwroty kosztów dojazdu dla krwiodawców? Jeśli tak, proszę o przedstawienie zestawienia danych ogólnopolskich z podziałem na poszczególne centra krwiodawstwa.
2. Dlaczego w województwie warmińsko-mazurskim obniżono kwotę zwrotu za dojazd do punktów poboru krwi? Na jakiej podstawie prawnej i według jakiego algorytmu dokonano tej zmiany?
3. Czy Ministerstwo Zdrowia planuje ujednolicenie zasad zwrotu kosztów dojazdu dla krwiodawców na terenie całej Polski, aby zapewnić równe traktowanie obywateli? Jeśli tak, to kiedy można spodziewać się zmian? Jeśli nie, to dlaczego?
4. Czy Ministerstwo Zdrowia rozważa wprowadzenie zwrotów kosztów dojazdu w formie przelewów bankowych zamiast standardowych płatności gotówkowych w punktach poboru krwi? Taki system mógłby ograniczyć problemy związane z brakami kadrowymi w RCKiK i uprościć proces administracyjny.
5. Czy ministerstwo przeprowadziło analizę, czy obecne zasady zwrotu kosztów dojazdu nie wpływają negatywnie na liczbę regularnych dawców?

Krwiodawcy to cisi bohaterowie, których poświęcenie pozwala uratować tysiące ludzkich istnień każdego roku. Zamiast stwarzać dodatkowe bariery, rząd powinien zapewnić maksymalnie sprzyjające warunki do oddawania krwi, w tym sprawiedliwy i ujednolicony system zwrotu kosztów dojazdu.

Posłowie oczekują konkretnych działań Ministerstwa Zdrowia w tej sprawie oraz przedstawienia jasnych wytycznych dla wszystkich RCKiK w Polsce w celu eliminacji obecnych nierówności.

Odpowiedź Ministerstwa Zdrowia – ujednolicenie zasad zwrotów kosztów

Resort zdrowia, odpowiadając na interpelację poselską, zwrócił uwagę, że "zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 3 ustawy o publicznej służbie krwi Zasłużonemu Honorowemu Dawcy Krwi i Honorowemu Dawcy Krwi przysługuje zwrot kosztów przejazdu do jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi na zasadach określonych w przepisach w sprawie diet i innych należności z tytułu podróży służbowych na obszarze kraju. Koszt przejazdu ponosi jednostka organizacyjna publicznej służby krwi.

Jednocześnie informuję, iż Narodowe Centrum Krwi powołało Zespół ds. ujednolicenia zasad zwrotu kosztów przejazdu dawcy do centrów krwiodawstwa i krwiolecznictwa.

W wyniku działania Zespołu wypracowane zostały jednolite, spójne z ww. rozporządzeniem, zasady zwrotu kosztów przejazdu honorowego dawcy krwi do jednostek organizacyjnych publicznej służby krwi na terenie całego kraju. Wytyczne te zostały przekazane do wszystkich Centrów w celu ich wdrożenia i stosowania.

Zgodnie z wypracowanymi zasadami dawcy przysługuje zwrot kosztów przejazdu z miejsca stałego pobytu (miejsca zamieszkania) do najbliższej jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi i z powrotem. Zwrot przysługuje również dawcom oddającym krew lub jej składnik w czasie tzw. ekip wyjazdowych, z wyłączeniem ekip organizowanych w miejscach pracy, nauki, na tych samych zasadach, tj. miejsce zamieszkania – ekipa najbliższej jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi.

Wysokość kosztów zwrotu przejazdu ustalana jest na podstawie przedłożonego biletu komunikacji publicznej (miejskiej, PKS, II klasa PKP), przy czym przyjmuje się, iż podróż powinna odbywać się najtańszym, dostępnym dla krwiodawcy środkiem komunikacji.

W przypadku braku możliwości udokumentowania kosztów przejazdu (np. zgubienie biletu) dawca składa pisemne oświadczenie o dokonaniu wydatku i przyczynach braku jego udokumentowania.

Ponadto dopuszcza się dokonanie zwrotu kosztów przejazdu innymi środkami transportu, np. samochodem na podstawie decyzji dyrektora CKiK, podjętej w uzgodnieniu z dawcą, w szczególności:

• gdy dawca ma utrudniony dojazd środkami publicznego transportu,
• gdy nie może oddać krwi lub jej składników w godzinach i dniach, które obowiązują w najbliższej jednostce organizacyjnej publicznej służby krwi (oddział terenowy, ekipa wyjazdowa),
• w wyjątkowych, uzasadnionych medycznie, przypadkach związanych z pilnym zapotrzebowaniem na krew lub jej składniki na ratunek życia.

W tym przypadku dawca zobowiązany jest okazać w Centrum dowód rejestracyjny do wglądu. Wysokość kosztów przejazdu własnym pojazdem stanowi iloczyn przejechanych kilometrów przez stawkę za jeden kilometr przebiegu określoną w przepisach wydanych na podstawie art. 34a ust. 2 ustawy o transporcie drogowym.

Natomiast w sytuacji, gdy dawca nie jest właścicielem samochodu, oprócz dowodu rejestracyjnego należy przedstawić do wglądu umowę użyczenia pojazdu lub pisemną zgodę na korzystanie z pojazdu. Zwrot kosztów przejazdu otrzymuje osoba ponosząca faktycznie wydatki, tj. właściciel, współwłaściciel pojazdu lub osoba, której użyczono pojazd.

Regulacje unijne a przyszłość krwiodawstwa – rozporządzenie SoHO

Dodatkowo należy nadmienić, że w dniu 17 lipca 2024 r. zostało opublikowane rozporządzenie 2024/1938 w sprawie standardów jakości i bezpieczeństwa substancji pochodzenia ludzkiego przeznaczonych do zastosowania u ludzi oraz uchylające dyrektywy 2002/98/WE i 2004/23/WE (dalej: rozporządzenie SoHO), które będzie stosowane od połowy 2027 r., tj. 3 lata po jego opublikowaniu i wejściu w życie – w tym czasie kraje członkowskie zobowiązane są do dokonania przeglądu funkcjonujących uprawnień.

Oddawanie krwi lub jej składników to szlachetny gest, który ratuje zdrowie i życie osób w potrzebie. Krwiodawstwo to misja i odpowiedzialność, a krwiodawcy to ludzie empatyczni i wrażliwi.

Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa, Oddziały Terenowe czy mobilne punkty pobierania krwi każdego dnia czekają i są gotowe przyjąć Honorowych Dawców Krwi, aby na potrzeby lecznictwa móc przekazać bezcenny dar – krew. Rola Honorowych Dawców Krwi w systemie lecznictwa jest niezastąpiona, dlatego też publiczna służba krwi stara się doceniać krwiodawców i podziękować im za bezcenny dar, którym dzielą się z potrzebującymi w trakcie oddawania krwi.

Stąd uprawnienia oraz odznaki przysługujące Honorowym Dawcom Krwi. Dodatkowo wdrożony został program lojalnościowy, aby docenić regularność krwiodawców.

Rokrocznie w Światowy Dzień Krwiodawcy oraz Dni Honorowego Krwiodawstwa organizowane są uroczyste obchody, aby podkreślić niezastąpioną rolę Honorowych Dawców Krwi w systemie lecznictwa".