Pieniądze z ZUS po zmarłym, który nie dożył emerytury. Ile i komu się należy, jak załatwić?

• Zasady dziedziczenie składek emerytalnych: OFE, konto i subkonto emerytalne w ZUS
• Subkonto w ZUS oraz OFE, jak dziedziczona jest zgromadzona tam część składki emerytalnej
• Co się dzieje z pieniędzmi zgromadzonymi na subkoncie emerytalnym w ZUS
• Kiedy ZUS wypłaca pieniądze z subkonta emerytalnego
• Kiedy trzeba złożyć wniosek o wypłatę z ZUS i jak złożyć wniosek

. Co z pieniędzmi gdy zmarły nie zdążył przejść na emeryturę.
Składki emerytalne zgromadzone w ZUS co do zasady nie podlegają dziedziczeniu. Wyjątkiem od tej reguły są jednak środki na subkoncie. Podobnie jak te, które są zaksięgowane na rachunku w Otwartym Funduszu Emerytalnym, pieniądze z subkonta podlegają dziedziczeniu - na wypadek śmierci osoby, której składki emerytalne dotyczyły. ZUS wypłaci je spadkobiercom, ale gdy złożą oni odpowiedni wniosek.

Oto co trzeba wiedzieć o dziedziczeniu składek emerytalnych zgromadzonych na subkoncie w ZUS.

W ZUS wciąż czekają na wypłatę miliony złotych, które należą się rodzinie lub spadkobiercom po zmarłych, którzy nie zdążyli przed śmiercią wystąpić o emeryturę. Często są to kwoty liczone w dziesiątkach tysięcy złotych – czekają na wypłatę, bo nikt się po nie zgłasza. Uprawnieni zaś nie zgłaszają się, bo nie wiedzą, że mają do nich prawo, z kolei ZUS w większości przypadków nie ma obowiązku informowania o tych pieniądzach.

Miliony czekające do odebrania w ZUS to po części efekt niedostatecznej wiedzy Polaków dotyczących składek emerytalnych, a w szczególności „prywatnego” charakteru części z nich, niezależnie od tego czy zmarły należał do Otwartego Funduszu Emerytalnego OFE, czy nie. A taką „prywatną” część zgromadzonych składek ma każdy albo w OFE albo w ZUS, zaś w przypadku kobiet, które ukończyły 50. rok życia i mężczyzn po ukończeniu 55 roku życia, na pewno takie pieniądze są też w ZUS.

Zasady dziedziczenie składek emerytalnych: OFE, konto i subkonto emerytalne w ZUS

Szkodliwy jest przy tym często funkcjonujący w opinii publicznej, a nieprawdziwy, stereotyp, że dziedziczeniu podlegają tylko składki do OFE, bo takie same prawa mają płacący te składki, którzy nigdy do OFE nie należeli.

To ważna przesłanka dla podejmujących decyzje w trakcie okienka transferowego. Dla wielu rozważających taką opcję istotne jest fałszywe przekonanie, że pieniądze z OFE są dziedziczone, a z ZUS – nie. Z subkonta ZUS mają tymczasem dokładnie taki sam status prawny jak te na koncie w OFE, o czym szczegółowo dalej w tym artykule.

Warto też przypomnieć, że wszyscy objęci składkami emerytalnymi mogą skorzystać z tak zwanego okienka transferowego zmieniając decyzję co do celu przeznaczenia kapitałowej części składki emerytalnej.

Ostatnie takie okienko transferowe było otwarte od1 kwietnia do 31 lipca 2024 roku. W tym czasie można było decydować czy całość składki emerytalnej pozostawić w ZUS, czy też część przekazywać do OFE. Następne będzie otwarte za niespełna cztery lata.
Zgodnie bowiem z przepisami, począwszy od 2016 r., co cztery lata, w okresie od 1 kwietnia do 31 lipca, członek otwartego funduszu emerytalnego (OFE) lub osoba, której ZUS ewidencjonuje składkę na subkoncie, może złożyć do ZUS pisemnie lub w formie dokumentu elektronicznego oświadczenie o przekazywaniu składki do OFE, począwszy od składki opłaconej za lipiec danego roku lub oświadczenie o zewidencjonowaniu składki na subkoncie w ZUS, począwszy od składki opłaconej za miesiąc, w którym złożono wniosek.
Składający oświadczenie decydujemy, gdzie ma być przekazana część składki na ubezpieczenie emerytalne (2,92%). Składka będzie przekazywana zgodnie z decyzją danej osoby albo na rachunek w OFE albo ewidencjonowana na subkoncie w ZUS.

Jeżeli nie będziemy zmieniać decyzji podjętej w poprzednim okienku transferowym lub przy okazji wchodzenia na rynek pracy po zamknięciu poprzedniego okienka, to nie musimy składać żadnych deklaracji.

Deklaracji o przeznaczeniu 2,92 proc. składki emerytalnej nie składają osoby, które mają do ukończenia powszechnego wieku emerytalnego 10 lub mniej lat. W przypadku tych osób bowiem ZUS zaprzestaje odprowadzania składek do OFE, a fundusze rozpoczynają stopniowy transfer środków z OFE do ZUS.

Składki osób wchodzących na rynek pracy tak podczas okienka transferowego, jak i po jego zakończeniu, a które nie złożą oświadczenia o ich przekazywaniu do OFE i nie zawrą umowy z OFE, z automatu trafią na subkonto w ZUS.

Zarówno 2,92% jako część składki emerytalnej trafiająca do OFE, jak i na subkonto w ZUS w przypadku śmierci osoby, do której jest przypisana jest dziedziczona.

Subkonto w ZUS oraz OFE, jak dziedziczona jest zgromadzona tam część składki emerytalnej

Zgodnie z przepisami ustawy o rentach i emeryturach z funduszu ubezpieczeń społecznych, część składki na ubezpieczenie emerytalne trafia do OFE lub na subkonto ZUS w ramach tak zwanego drugiego filaru emerytalnego. W określonych sytuacjach można domagać się od OFE lub ZUS wypłaty tych pieniędzy.
Składki na ubezpieczenie emerytalne, które wpływają do ZUS w ramach nowego systemu emerytalnego są dzielone na dwie części. Jedna z nich przekazywana jest do Otwartego Funduszu Emerytalnego, o ile tak zdecyduje przyszły emeryt przed wpływem do ZUS pierwszej składki, albo gromadzone na subkoncie w ZUS. Te właśnie mogą podlegać wypłacie.

Nie wszyscy jednak mają subkonto w ZUS lub konto w Otwartym Funduszu Emerytalnym (OFE). Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. nie mogą być członkami OFE. Oznacza to również, że nie mają subkonta w ZUS.

Każdej osobie ubezpieczonej (wpłacającej składki na ubezpieczenie emerytalne) zakładane jest indywidualne konto w ZUS na podstawie jej pierwszego zgłoszenia do ubezpieczeń, np. wtedy, gdy podejmuje ona pierwszą pracę. W ramach tego konta od 1 maja 2011 r. ZUS prowadzi także subkonto.
Jeśli ktoś w terminie czterech miesięcy od rozpoczęcia aktywności zawodowej nie zawrze umowy z OFE, jej składki w całości zostaną zapisane na subkoncie w ZUS. Żeby mieć subkonto w ZUS, nie trzeba zatem być już członkiem OFE.

Co się dzieje z pieniędzmi zgromadzonymi na subkoncie emerytalnym w ZUS

Obecnie na takie konto w ramach tak zwanego drugiego filaru ubezpieczeń emerytalnych trafia 7,3% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne, jeśli osoba ubezpieczona nie przystąpiła do OFE lub jest członkiem OFE, ale zdecydowała, że składka jest przekazywana wyłącznie na jej subkonto w ZUS lub 4,38% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne, jeśli osoba ubezpieczona jest członkiem OFE i zdecydowała, że składka w wysokości 2,92% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne jest przekazywana do OFE.

W odróżnieniu od środków zgromadzonych na podstawowym koncie przyszłego emeryta w ZUS środki z subkonta (tak jak środki z OFE) są dzielone w przypadku:

• rozwodu,
• unieważnienia małżeństwa,
• ustania wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa albo umownego wyłączenia lub ograniczenia wspólności ustawowej między posiadaczem subkonta a jego współmałżonkiem,
• śmierci osoby, dla której prowadzone jest subkonto w ZUS.

Kiedy ZUS wypłaca pieniądze z subkonta emerytalnego

W przypadku rozwodu, unieważnienia małżeństwa lub ustania wspólności majątkowej środki zgromadzone na subkoncie w ZUS, które przypadają byłemu współmałżonkowi w wyniku podziału majątku wspólnego małżonków, ZUS przekazuje w ramach wypłaty transferowej na subkonto byłego współmałżonka (nie wypłaca gotówki); wysokość wypłaty zależy od zapisów zawartych w dokumentach sądowych dotyczących podziału majątku wspólnego byłych współmałżonków.
Natomiast w przypadku śmierci osoby, dla której prowadzone jest w ZUS subkonto, dochodzi do tzw. dziedziczenia środków.
Jeśli w chwili śmierci osoba posiadająca subkonto pozostawała w związku małżeńskim, współmałżonek zmarłego otrzymuje w ramach wypłaty transferowej połowę środków znajdujących na subkoncie w ZUS w zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej (nie ma więc wypłaty gotówki).

Pozostałe środki (albo wszystkie, jeśli osoba zmarła nie miała współmałżonka) ZUS przekazuje osobom wskazanym przez osobę zmarłą, a jeśli nie ma takich osób, środki te wchodzą w skład spadku.
Jeśli osoba ubezpieczona ma subkonto w ZUS i jednocześnie jest członkiem OFE, podział i wypłatę środków rozpoczyna OFE.
W takiej sytuacji w pierwszej kolejności należy złożyć wniosek we właściwym OFE, nie w ZUS.
Dopiero w ciągu 14 dni od podziału, który zrealizuje OFE, OFE przesyła do ZUS zawiadomienie o osobach, na rzecz których podzielił środki zgromadzone na rachunku, oraz o ich udziale w tych środkach. W ten sam sposób ZUS podzieli środki zapisane na subkoncie. Ma na to 3 miesiące od dnia, w którym dostanie zawiadomienie o podziale środków z OFE.

Ten proces przebiega inaczej, jeżeli osoba ubezpieczona nie jest już lub nigdy nie była członkiem OFE. Dotyczy to zarówno przypadku gdy ubezpieczony nie przystąpił nigdy do OFE jak i sytuacji, w której OFE przekazało już wszystkie zgromadzone pieniądze do ZUS na subkonto w ramach tzw. suwaka bezpieczeństwa.
OFE ma obowiązek rozpocząć taki proces na dziesięć lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez członka OFE – czyli 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn. Robi to sukcesywnie przez dziesięć lat, a gdy już przekaże do ZUS wszystko, taka osoba jest wykreślana z Centralnego Rejestru Członów OFE.

Kiedy trzeba złożyć wniosek o wypłatę z ZUS i jak złożyć wniosek

Gdy cała drugofilarowa część składki emerytalnej jest na subkoncie w ZUS, proces wypłaty pieniędzy ZUS rozpocznie dopiero na wniosek osoby uprawnionej.

Taki wniosek należy złożyć na formularzu USS „Wniosek o transfer/wypłatę środków z subkonta osoby ubezpieczonej”.

ZUS wyjaśnił w specjalnym komunikacie, że nie może rozpocząć procedury przekazania pieniędzy z subkonta osobom uprawnionym bez wniosku, bo zgodnie z prawem w tej sprawie nie może działać z urzędu.

Jeśli osoba ubezpieczona złożyła w ZUS informację o tym, kogo wskazuje do otrzymania środków zgromadzonych na swoim subkoncie w ZUS, to po jej śmierci ZUS jedynie zawiadamia osoby uprawnione o tym, że mogą złożyć wniosek o wypłatę środków.
Ta sama zasada obowiązuje, gdy informację o osobach uprawnionych do dziedziczenia środków ZUS otrzymał z OFE po zakończeniu realizacji suwaka bezpieczeństwa (czyli po zwrocie wszystkich środków z OFE na subkonto w ZUS), jeśli osoba ubezpieczona złożyła takie wskazanie w OFE.
Gdy w ZUS nie ma takiej informacji, instytucja nie powiadomi nikogo o pieniądzach do odebrania.

Co ważne, roszczenie do ZUS o takie pieniądze nie ulega przedawnieniu czyli nie ma takiego terminu, w którym obligatoryjnie należy złożyć wniosek USS.

Oczywiście, jeśli osoba ubezpieczona w momencie, w którym osiągnęła powszechny wiek emerytalny (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn), rezygnuje z aktywności zawodowej i przechodzi na emeryturę, to środki zgromadzone na jej subkoncie w ZUS, które uzyskała z tytułu tej aktywności, ZUS uwzględnia w podstawie przyznanego jej świadczenia emerytalnego.

Inaczej jest w przypadku osób ubezpieczonych, które korzystają z tzw. emerytur wcześniejszych. Środki zgromadzone na ich rachunku w OFE i zapisane na subkoncie w ZUS przekazywane są na dochody budżetu państwa. Jest to warunek niezbędny do tego, aby mogły one uzyskać tego rodzaju świadczenia.

Z kolei jeśli ZUS już zaczął wypłacać emeryturę należną z tytułu osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego, rodzina ma prawo do tzw. wypłaty gwarantowanej z ZUS, właśnie środków z subkonta. Natomiast po wypłaceniu 36. emerytury po zmarłym emerycie z ZUS już nic się nikomu nie należy.