Niuanse programu Aktywny Rodzic: Od 1 października 2024 r. nie wszyscy pracujący rodzice otrzymają 1500 zł. Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” (czyli tzw. „babciowe”) nie dla wszystkich aktywnych rodziców

• Trzeba dokonać wyboru jednego spośród trzech świadczeń
• Możliwość zmiany rodzaju świadczenia w zależności od aktualnej sytuacji zawodowej i rodzinnej
• Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” (czyli tzw. „babciowe”) dla rodziców pracujących, ale nie dla wszystkich
• Zgodnie z danymi ZUS – umowy o dzieło nadal popularne w niektórych branżach
• Pozostałe świadczenia w ramach programu „Aktywny rodzic”, czyli świadczenie „aktywnie w żłobku” i świadczenie „aktywnie w domu”
• Wnioski będzie można składać już od 1 października 2024 r.

Trzeba dokonać wyboru jednego spośród trzech świadczeń

W dniu 1 października 2024 r. wchodzi w życie ustawa z dnia 15.05.2024 r. o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka – „Aktywny rodzic”, która dla rodziców dzieci w wieku – co do zasady – od ukończenia 12 do ukończenia 35 lub odpowiednio – 36 miesiąca życia, wprowadza wsparcie w postaci trzech świadczeń, tj.:

• świadczenia „aktywni rodzice w pracy”, czyli tzw. „babciowego”,

• świadczenia „aktywnie w żłobku” oraz

• świadczenia „aktywnie w domu”,

których celem jest ułatwienie godzenia aktywności zawodowej z rodzicielstwem oraz pomoc w wychowaniu dziecka. Spośród powyższych świadczeń, każdy rodzic będzie mógł dokonać wyboru tylko jednego z nich, w zależności od swojej aktualnej sytuacji zawodowej i rodzinnej. Jedno świadczenie przysługiwać będzie ponadto na jedno dziecko, a nie na jednego rodzica. Oznacza to, że obydwoje z rodziców, nie będą mogli jednocześnie pobierać świadczenia w pełnej wysokości, na to samo dziecko. Świadczenie przysługiwać będzie osobie, która faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem, a jeżeli nad jednym dzieckiem, opiekę sprawować będzie jednocześnie kilka osób  – osobie, która jako pierwsza złoży wniosek o przyznanie świadczenia. Jeżeli natomiast dziecko znajdować się będzie pod opieką naprzemienną obydwojga rozwiedzionych (lub przebywających w separacji) rodziców, sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach – kwota wybranego świadczenia, wypłacana będzie każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego świadczenia. 

Możliwość zmiany rodzaju świadczenia w zależności od aktualnej sytuacji zawodowej i rodzinnej

Jeżeli natomiast w trakcie pobierania świadczenia, zmianie ulegnie sytuacja zawodowa któregoś z rodziców (np. mama, która wcześniej zajmowała się wyłącznie sprawowaniem opieki nad dzieckiem, podejmie pracę) lub zdecydują się oni na inną formę opieki nad dzieckiem (np. zapiszą do żłobka dziecko, którym dotychczas opiekowała się babcia) – będą mogli dowolnie zmienić rodzaj wybranego wsparcia. Za dany miesiąc, na jedno dziecko, przysługiwać będzie bowiem tylko jedno ze świadczeń, ale na przestrzeni czasu – rodzaj wsparcia będzie można wielokrotnie zmieniać.

Każde ze świadczeń, będzie można ponadto łączyć z innymi świadczeniami wypłacanymi na dzieci, np. ze świadczeniem wychowawczym „800 plus” oraz świadczeniami rodzinnymi przysługującymi w ramach pomocy społecznej. 

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” (czyli tzw. „babciowe”) dla rodziców pracujących, ale nie dla wszystkich

Pierwszym z trzech świadczeń do wyboru, które od 1 października 2024 r., będą mogli pobierać aktywni zawodowo rodzice dzieci w wieku od ukończenia 12, do ukończenia 35 miesiąca życia –  jest świadczenie „aktywni rodzice w pracy” (czyli tzw. „babciowe”). Świadczenie to, przysługiwać w wysokości 1500 zł miesięcznie (a w przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności – w wysokości 1900 zł miesięcznie). Jak sama nazwa wskazuje – jest ono dedykowane rodzicom aktywnym zawodowo i jego nadrzędnym celem jest ułatwienie godzenia aktywności zawodowej z rodzicielstwem. Okazuje się jednak, że nie wszyscy pracujący rodzice, rzeczywiście je otrzymają.

Ze świadczenia „aktywni rodzice w pracy” będą mogli skorzystać rodzice zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, jak również wykonujący pracę na podstawie umowy zlecenia czy też prowadzący własną działalność gospodarczą lub działalność rolniczą. Warunkiem otrzymania świadczenia, będzie bowiem pozytywna weryfikacja wymiaru aktywności zawodowej rodzica lub opiekuna dziecka, tj.:

• podleganie przez niego ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od podstawy, której wysokość wynosi nie mniej niż 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę,

• podleganie przez niego ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od podstawy, której wysokość wynosi nie mniej niż 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę, jeżeli w co najmniej takim samym wymiarze jest również ubezpieczony drugi z rodziców lub opiekunów dziecka, wspólnie z nim wychowujący dziecko,

• podleganie przez niego ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od podstawy, której wysokość wynosi nie mniej niż 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę, jeżeli w co najmniej takim samym wymiarze jest również ubezpieczony drugi z rodziców lub opiekunów dziecka, wspólnie z nim wychowujący dziecko oraz prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, korzystając z ulg i preferencji w opłacaniu składek ZUS (tj. z ulgi na start, z obniżonych składek w okresie 24 miesięcy prowadzonej działalności lub z ulgi mały ZUS Plus) lub

• podleganie obowiązkowi ubezpieczenia społecznego w KRUS przez nieprzerwany okres co najmniej 12 miesięcy.

Świadczenia nie otrzymają zatem rodzice pracujący na podstawie umowy o dzieło, która nie stanowi samodzielnego tytułu do ubezpieczeń społecznych, czyli m.in. ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, podleganie którym jest ustawowym warunkiem otrzymania świadczenia. W przypadku, gdy rodzice wspólnie wychowują dziecko – świadczenia nie otrzyma również rodzina, w której jeden z rodziców spełnia kryterium ustawowe w zakresie podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od podstawy, której wysokość wynosi nie mniej niż 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę (np. ojciec jest zatrudniony na umowę o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy), ale drugi z rodziców już ww. kryterium nie spełnia (np. matka pracuje wyłącznie na podstawie umowy o dzieło). 

Jedynym wyjątkiem, w którym rodzic pracujący na podstawie umowy o dzieło, będzie mógł pobierać świadczenie „aktywni rodzice w pracy”, będzie sytuacja, w której umowa o dzieło nie jest jego jedynym źródłem utrzymania – tj. ponadto, wykonuje on pracę na podstawie innej umowy, w ramach której podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (np. na podstawie umowy o pracę lub umowy zlecenia) albo prowadzi własną działalność gospodarczą lub działalność rolniczą.

Umowa o dzieło podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, jedynie w sytuacjach, kiedy:

• zawierana jest przez pracodawcę z własnym pracownikiem lub

• pracownik zawiera umowę o dzieło z innym podmiotem w celu wykonania zadania rzecz swojego pracodawcy.

Jest to jednak sytuacja, w której umowa o dzieło nie jest jedynym źródłem utrzymania danej osoby, ponieważ jest ona zatrudniona ponadto na podstawie umowy o pracę u pracodawcy, z którym zawarła umowę o dzieło lub na rzecz którego będzie wykonywać jakieś zadanie na podstawie umowy o dzieło zawartej z innym podmiotem. W takim przypadku więc – wystarczającą podstawą do spełnienia kryterium ustawowego warunkującego przysługiwanie świadczenia „aktywni rodzice w pracy”, polegającego na podleganiu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym – będzie już zatrudnienie na podstawie umowy o pracę u pracodawcy z którym zawarta jest umowa o dzieło lub na rzecz którego wykonywane będzie zadanie w ramach umowy o dzieło zawartej z innym podmiotem, o ile oczywiście będzie zachowana wymagana przez ustawodawcę, minimalna wysokość podstawy ww. ubezpieczeń. 

Pomimo, iż zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – osoba, która nie spełnia warunków do objęcia jej obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi (czyli właśnie m.in. osoba pracująca wyłącznie na podstawie umowy o dzieło) – może do tych ubezpieczeń przystąpić dobrowolnie – takie samodzielne opłacanie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (nawet od podstawy, której wysokość wynosi 100 % minimalnego wynagrodzenia za pracę), nie będzie stanowiło wystarczającej podstawy do otrzymania świadczenia „aktywni rodzice w pracy”, ze względu na wyłączenie zawarte w art. 10 ust. 3 ustawy z dnia 15.05.2024 r. o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka – "Aktywny rodzic". Zgodnie z powyższym bowiem – opłacanie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy, której wysokość wynosi 100 % minimalnego wynagrodzenia za pracę, jest równoważne z niepodleganiem ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu wykonywania aktywności zawodowej, o której mowa w art. 7 pkt 2 lit. c ustawy. Rodzic pracujący na podstawie umowy o dzieło, który samodzielnie opłaca składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy, której wysokość wynosi nawet 100 % (lub nawet więcej) minimalnego wynagrodzenia za pracę – również, nie otrzyma zatem (niestety!) 1500 zł (lub odpowiednio – 1900 zł) świadczenia „aktywni rodzice w pracy”. 

Zgodnie z danymi ZUS – umowy o dzieło nadal popularne w niektórych branżach

Zgodnie z danymi ZUS za pierwsze półrocze 2024 r.¹ – umów o dzieło jest mniej niż, w tym samym okresie, roku ubiegłym (bo 696,02 tys., tj. o 151,5 tys. umów mniej niż w pierwszym półroczu 2023 r.), jednak, w niektórych branżach, nadal jest to w Polsce popularna forma zastępowania stosunku pracy. W ww. okresie sprawozdawczym – najwięcej osób wykonywało umowy o dzieło zgłoszone w sekcji J – informacja i komunikacja (53,7 tys. wykonawców – 21,25 proc.). Na dalszych miejscach znalazły się sekcje: M – działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (50,3 tys. wykonawców – 19,89 proc.), R – działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (34,2 tys. wykonawców – 13,53 proc.), P – edukacja (30,2 tys. wykonawców – 11,94 proc.) oraz S – pozostała działalność usługowa – (26,1 tys. wykonawców – 10,32 proc.).

Pozostałe świadczenia w ramach programu „Aktywny rodzic”, czyli świadczenie „aktywnie w żłobku” i świadczenie „aktywnie w domu”

Rodzice, którzy nie spełniają kryteriów otrzymania świadczenia „aktywni rodzice w pracy”, czyli np. wykonujący pracę na podstawie umowy o dzieło, mogą jednak nadal ubiegać się o któreś z pozostałych dwóch świadczeń w ramach programu „Aktywny rodzic”, tj. o:

• świadczenie „aktywnie w żłobku” lub

• świadczenie „aktywnie w domu”.

Jeżeli maluch, do końca roku szkolnego, w którym ukończy 3 roku życia (lub w przypadku gdy objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym jest niemożliwe lub utrudnione – 4 rok życia), będzie uczęszczał do żłobka, klubu dziecięcego albo zostanie objęty opieką sprawowaną przez tzw. opiekuna dziennego – jego rodzice, mogą ubiegać się o świadczenie „aktywnie w żłobku”, które przysługiwać będzie w wysokości opłat ponoszonych z tytułu pobytu dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u opiekuna dziennego (z wyłączeniem opłat za wyżywienie, które nie będzie objęte dofinansowaniem), nie więcej jednak niż 1500 zł miesięcznie (a w przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności – 1900 zł miesięcznie).

Rodzice pracujący na podstawie umowy o dzieło (a zatem niespełniający warunków do otrzymania świadczenia „aktywni rodzice w pracy”), którzy nie posyłają dziecka do żłobka, klubu dziecięcego ani pod opiekę opiekuna dziennego, a np. decydują się na opiekę sprawowaną przez babcię lub nianię albo sami godzą aktywność zawodową z opieką nad dzieckiem – będą mogli natomiast ubiegać się o dużo niższe świadczenie od świadczenia „aktywni rodzice w pracy”, a mianowicie – świadczenie „aktywnie w domu”. Świadczenie to, przysługiwać będzie w wysokości 500 zł miesięcznie (a więc aż o 1000 zł mniej niż w przypadku świadczenia „aktywni rodzice w pracy”) na dziecko w wieku od 12 do ukończenia 35 miesiąca życia.

Wnioski będzie można składać już od 1 października 2024 r.

Wnioski o ustalenie prawa do wybranego świadczenia, będzie można składać do ZUS już 1 października br., drogą elektroniczną, za pośrednictwem platformy PUE ZUS, aplikacji mobilnej mZUS, bankowości elektronicznej lub portalu Emp@tia.

Prawo do świadczenia przyznawane będzie od miesiąca, w którym wpłynął wniosek, czyli w przypadku złożenia wniosku jeszcze w październiku – od 1 października br., a w przypadku świadczenia „aktywnie w żłobku” – dodatkowo, nie wcześniej niż od dnia rozpoczęcia uczęszczania przez dziecko do placówki. ZUS będzie miał 2 miesiące na rozpatrzenie złożonego wniosku, czyli otrzymania pierwszego świadczenia należy spodziewać się pod koniec 2024 r. (wraz z ewentualnym wyrównaniem od października).

¹ ZUS, „Rejestr umów o dzieło. Analiza danych z formularzy RUD przekazanych od 1 stycznia do 30 czerwca 2024 r.”, Warszawa 2024

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 15.05.2024 r. o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka – "Aktywny rodzic" (Dz.U. z 2024 r., poz. 858)

• Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 497)