Zasiłek do 6 tys. zł, a w przypadku konieczności remontu lub odbudowy domu – nawet do 200 tys. zł dla poszkodowanych wskutek ulewy. Czym jest zasiłek celowy, gdzie i w jaki sposób się o niego ubiegać?

• O jaki zasiłek można ubiegać się w przypadku strat poniesionych wskutek ulewy?
• Jakie są kryteria przyznania zasiłku celowego na pokrycie strat poniesionych w wyniku zdarzenia losowego, klęski żywiołowej lub ekologicznej?
• Na jaką pomoc można liczyć w przypadku szkód spowodowanych ulewnymi opadami deszczu?
• Jakie są kwoty zasiłku, który można otrzymać w przypadku szkód spowodowanych ulewnymi opadami deszczu?
• Jak, gdzie i kiedy wnioskować o zasiłek, który można otrzymać w przypadku szkód spowodowanych ulewnymi opadami deszczu?

O jaki zasiłek można ubiegać się w przypadku strat poniesionych wskutek ulewy?

Osobie lub rodzinie, którzy ponieśli straty w wyniku zdarzenia losowego, klęski żywiołowej lub ekologicznej – na podstawie art. 40 ustawy z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej – może zostać przyznany tzw. zasiłek celowy. 

Ustawa o pomocy społecznej nie definiuje pojęcia zdarzenia losowego ani klęski żywiołowej, dlatego, dla wyjaśnienia znaczenia tych pojęć, należy posiłkować się innymi aktami prawnymi:

• zgodnie z ustawą z dnia 11.09.2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej – przez zdarzenie losowe, rozumie się niezależne od woli poszkodowanej w jego wyniku osoby, zdarzenie przyszłe i niepewne, którego wystąpienie powoduje uszczerbek w dobrach osobistych lub w dobrach majątkowych albo zwiększenie potrzeb majątkowych poszkodowanego,

• zgodnie z ustawą z dnia 18.04.2002 r. o stanie klęski żywiołowej natomiast – przez klęskę żywiołową, rozumie się katastrofę naturalną lub awarię techniczną, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem.

Nawałnice, burze, ulewne opady deszczu, silne wiatry, gradobicia – wszystkie ww. zjawiska, w zależności od swojej skali, intensywności i wywołanych skutków – mogą wypełniać znamiona zdarzenia losowego lub odpowiednio – klęski żywiołowej, tym samym, kwalifikując osoby, które poniosły w ich wyniku straty – do otrzymania pomocy w postaci zasiłku celowego. Rozróżnienie na powyższe dwa pojęcia, zostało wprowadzone przez ustawodawcę celem rozróżnienia źródła finansowania zasiłków. Zasiłki celowe wypłacane na pokrycie strat spowodowanych zdarzeniem losowym, pochodzą bowiem ze środków własnych gminy, spowodowanych klęskami żywiołowymi (które pociągają za sobą dużo większe straty) – z budżetu państwa. 

Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej – zasiłek celowy przyznawany jest w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej i co do zasady – może być on przyznany na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobów medycznych i leczenia, ogrzewania, w tym opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu. 

Zasiłek przysługujący osobom, które ucierpiały w wyniku zdarzenia losowego, klęski żywiołowej lub ekologicznej, stanowi natomiast szczególny rodzaj zasiłku, którego zasady przyznawania uregulowane są nie tylko w ustawie o pomocy społecznej, ale również w zatwierdzonych przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji – Zasadach udzielania pomocy finansowej ze środków budżetu państwa z części 85 - Budżety wojewodów,  dział 852 – Pomoc społeczna, rozdział 85278 – Usuwanie skutków klęsk żywiołowych oraz z rezerwy celowej na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych, w formie zasiłków celowych, o których mowa w ustawie o pomocy społecznej, dla rodzin lub osób samotnie gospodarujących, poszkodowanych w wyniku zdarzeń noszących znamiona klęsk żywiołowych z 20.04.2022 r. (z których pełną treścią, można zapoznać się pod adresem - https://www.gov.pl/web/mswia/usuwanie-skutkow-klesk-zywiolowych) (dalej Zasady MSWiA). Zasady te, nie stanowią co prawda źródła prawa powszechnie obowiązującego, ale określają tryb postępowania w sprawach dotyczących danej kategorii pomocy oraz wskazują niezbędne warunki udzielenia wsparcia.

Zasady te, definiują ponadto „zdarzenie klęskowe”, w przypadku których przysługuje pomoc i za które uznawane są w szczególności (a więc jest to katalog otwarty) – powodzie, podtopienia, intensywne opady atmosferyczne, silne wiatry, wyładowania atmosferyczne i osunięcia ziemi.

Jakie są kryteria przyznania zasiłku celowego na pokrycie strat poniesionych w wyniku zdarzenia losowego, klęski żywiołowej lub ekologicznej?

Podstawowym kryterium przysługiwania zasiłku celowego w sytuacji klęsk żywiołowych i zdarzeń losowych, jest – poniesienie straty przez ubiegającą się o niego osobę. Zasiłek celowy ma bowiem charakter pomocy doraźnej, ukierunkowanej na konkretny cel – stratę, która musi zostać szczegółowo wykazana we wniosku o udzielenie pomocy.¹

Chociaż poniesienie straty jest głównym kryterium przysługiwania zasiłku, warto mieć świadomość, iż nie ma on charakteru odszkodowawczego i jego wypłata nie może być traktowana jako rekompensata za straty spowodowane zdarzeniami losowymi lub klęskami żywiołowymi.² Wypłata zasiłku celowego nie pozbawia zatem prawa do jednoczesnego ubiegania się o odszkodowanie z tego samego tytułu, jeżeli było się objętym ochroną ubezpieczeniową. Przy ustalaniu zasadności oraz wysokości zasiłku, organ gminy może jednak wziąć pod uwagę uzyskane odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia budynku lub lokalu mieszkalnego.

Ponadto, zasiłek celowy na pokrycie strat poniesionych w wyniku zdarzenia losowego lub klęski żywiołowej, może zostać przyznany niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi. Decyzja o jego przyznaniu oraz ocena okoliczności uzasadniających przyznanie należy ostatecznie do gminy, której jednym z zadań zleconych z zakresu administracji rządowej jest właśnie przyznawanie i wypłata zasiłków celowych. Szczegółowych informacji na temat tego, czy w danym przypadku – można liczyć na zasiłek niezależnie od kryterium dochodowego i czy zasiłek ten nie będzie podlegał zwrotowi (a jeżeli będzie – jakie obowiązują zasady tego zwrotu) – należy zatem zasięgnąć:

• w urzędzie miasta lub gminy, właściwym ze względu na miejsce swojego zamieszkania (w tym przedmiocie, tj. w sprawie określenia szczegółowych warunków i trybu przyznawania zasiłku celowego – powinna zostać podjęta uchwała rady gminy lub rady miejskiej) lub

• w miejskim lub gminnym ośrodku pomocy społecznej, który z ramienia gminy, zajmuje się wypłatą zasiłków. 

Jeżeli gmina zdecydowałaby się jednak, w przypadku konkretnej klęski żywiołowej lub ekologicznej, na uzależnienie wypłaty zasiłku od kryterium dochodowego – wynosi ono aktualnie odpowiednio:

• 776 zł miesięcznie – w przypadku osoby samotnie prowadzącej gospodarstwo domowe i

• 600 zł miesięcznie – w przypadku osoby w rodzinie,

przy czym rada gminy, w drodze uchwały – może podwyższyć ww. progi. 

Kwotę dochodu, która jest brana pod uwagę przy kwalifikowaniu do wypłaty zasiłku, oblicza się jako sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku o udzielnie pomocy, pomniejszoną o:

1. miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych i kosztami uzyskania przychodu,

2. składki na ubezpieczenie zdrowotne i społeczne oraz 

3. o kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.

Na jaką pomoc można liczyć w przypadku szkód spowodowanych ulewnymi opadami deszczu?

Bardziej szczegółowe kryteria kwalifikowania do pomocy, zostały zdefiniowane w Zasadach MSWiA, zgodnie z którymi – pomoc w przypadku „zdarzeń klęskowych” (którymi są m.in. straty poniesione na skutek podtopień, intensywnych opadów, silnych wiatrów i wyładowań atmosferycznych), obejmuje:

1. tzw. „pomoc „doraźną” w gospodarstwach domowych (w budynkach mieszkalnych oraz w podstawowym wyposażeniu gospodarstw domowych), jeśli osoby poszkodowane znalazły się w szczególnie trudnej sytuacji życiowej, w której nie mogą zaspokoić niezbędnych potrzeb bytowych w oparciu o posiadane środki własne oraz

2. remont albo odbudowę budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego, który został zniszczony lub uszkodzony w wyniku zdarzeń klęskowych.

Za budynek mieszkalny, który również kwalifikuje się do objęcia pomocą w postaci remontu lub odbudowy – traktuje się także budynek gospodarczy służący zaspokajaniu niezbędnych potrzeb bytowych rodziny lub osoby samotnie gospodarującej, w szczególności budynek inwentarski, tj. budynek przeznaczony, np. do hodowli niewielkiej liczby zwierząt gospodarskich, mający na celu pozyskiwanie żywności na własne potrzeby.

Pomoc przysługuje rodzinom lub osobom samotnie gospodarującym, prowadzącym w dniu wystąpienia zdarzenia klęskowego gospodarstwo domowe w budynku mieszkalnym lub lokalu mieszkalnym zniszczonym lub uszkodzonym w wyniku „zdarzenia klęskowego”.

Jakie są kwoty zasiłku, który można otrzymać w przypadku szkód spowodowanych ulewnymi opadami deszczu?

Kwoty zasiłków, które można otrzymać w przypadku szkód spowodowanych „zdarzeniami klęskowymi” wynoszą odpowiednio:

1. w ramach „pomocy doraźnej” – do 6 tys. zł,

2. w przypadku pomocy na remont albo odbudowę budynku lub lokalu mieszkalnego – do 200 tys. zł, w zależności od oszacowanego procentu zniszczeń lub uszkodzeń, a

3. w przypadku pomocy na remont albo odbudowę budynku gospodarczego (lub budynków gospodarczych) służącego (lub służących) zaspokajaniu niezbędnych potrzeb bytowych – do 100 tys. zł, w zależności od oszacowanego procentu zniszczeń lub uszkodzeń.

Kwoty zasiłków na remont lub odbudowę budynku lub lokalu mieszkalnego bądź budynku gospodarczego, przyznawane są w przypadku oszacowania procentu zniszczeń lub uszkodzeń na poziomie co najmniej 5% i przedstawiają się następująco:

W przypadku pomocy na odbudowę budynku lub lokalu mieszkalnego:

• 5-20% zniszczeń lub uszkodzeń - do 20 tys. zł,

• 21-30% zniszczeń lub uszkodzeń - do 26 tys. zł,

• 31-40% zniszczeń lub uszkodzeń - do 33 tys. zł,

• 41-50% zniszczeń lub uszkodzeń - do 40 tys. zł,

• 51-55% zniszczeń lub uszkodzeń - do 50 tys. zł,

• 56-60% zniszczeń lub uszkodzeń - do 60 tys. zł,

• 61-65% zniszczeń lub uszkodzeń - do 80 tys. zł,

• 66-70% zniszczeń lub uszkodzeń - do 110 tys. zł,

• 71-75% zniszczeń lub uszkodzeń - do 140 tys. zł,

• 76-80% zniszczeń lub uszkodzeń - do 170 tys. zł,

• powyżej 81% zniszczeń lub uszkodzeń - do 200 tys. zł. 

W przypadku pomocy na odbudowę budynku (lub budynków) gospodarczych, służącego (lub służących) zaspokajaniu niezbędnych potrzeb bytowych:

• 5-10% zniszczeń lub uszkodzeń - do 6 tys. zł,

• 11-20% zniszczeń lub uszkodzeń - do 9,5 tys. zł,

• 21-30% zniszczeń lub uszkodzeń - do 13 tys. zł,

• 31-40% zniszczeń lub uszkodzeń - do 16,5 tys. zł,

• 41-50% zniszczeń lub uszkodzeń - do 20 tys. zł,

• 51-55% zniszczeń lub uszkodzeń - do 25 tys. zł,

• 56-60% zniszczeń lub uszkodzeń - do 30 tys. zł,

• 61-65% zniszczeń lub uszkodzeń - do 40 tys. zł,

• 66-70% zniszczeń lub uszkodzeń - do 55 tys. zł,

• 71-75% zniszczeń lub uszkodzeń - do 70 tys. zł,

• 76-80% zniszczeń lub uszkodzeń - do 85 tys. zł,

• powyżej 81% zniszczeń lub uszkodzeń - do 100 tys. zł. 

W sytuacji oszacowania procentu zniszczeń lub uszkodzeń na poziomie niższym niż 5% – pomoc może natomiast zostać przyznana wyłącznie na wykonanie drobnych prac remontowych.

Podstawą do ostatecznego określenia wysokości przyznawanej pomocy, jest rodzinny wywiad środowiskowy, do przeprowadzenia którego zobowiązany jest właściwy miejscowo ośrodek pomocy społecznej oraz ustalona przez niego wysokości poniesionych strat, zgodnie z powyższymi zasadami miarkowania.

Pomoc może przy tym zostać przyznawana w drodze jednej lub kilku odrębnych decyzji administracyjnych, którym powinien zostać nadany rygor natychmiastowej wykonalności.

Jak, gdzie i kiedy wnioskować o zasiłek, który można otrzymać w przypadku szkód spowodowanych ulewnymi opadami deszczu?

W celu otrzymania świadczenia, uprawniona do niego osoba, powinna wystąpić z wnioskiem o udzielnie pomocy do właściwego miejscowo ośrodek pomocy społecznej. Wniosek może również zostać złożony ustnie do protokołu poza siedzibą ośrodka pomocy społecznej, w szczególności w miejscu zdarzenia klęskowego.

Nie należy zwlekać ze złożeniem wniosku, ponieważ można to zrobić tylko w ciągu 30 dni od dnia wystąpienia zdarzenia. 

W Ostrowie Wielkopolskim, którego mieszkańcy ponieśli dotkliwe straty w związku z wczorajszymi ulewami – powołano już miejsku sztab kryzysowy i poproszono wszystkich mieszkańców, którzy ucierpieli w wyniku nawałnicy, o telefoniczne zgłaszanie się do MOPS-u, celem otrzymania wsparcia finansowego w wysokości do 6 tys. zł, a w przypadku poważnych zniszczeń – dofinansowania do 200 tys. zł na odbudowę infrastruktury domowej. Ostrowski MOPS uruchomił nawet specjalny numer telefonu dla poszkodowanych: 790 255 327.

¹ zob. wyrok WSA w Warszawie z dnia 18.08.2005 r., sygn. akt I SA/Wa 1298/04

² zob. wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 3.11.2021 r., sygn. akt II SA/Bd 850/21

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 901)

• Ustawa z dnia 11.09.2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 838)

• Ustawa z dnia 18.04.2002 r. o stanie klęski żywiołowej (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1897)

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14.07.2021 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz.U. z 2021 r., poz. 1296)