Od 1 czerwca 2025 r. obywatele Ukrainy, których dzieci nie będą realizować obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego oraz obowiązku szkolnego w ramach polskiego systemu oświaty – utracą prawo do świadczenia 800 plus. Luką w przepisach, pozwalającą obywatelom Ukrainy na nieposyłanie dziecka do polskiego przedszkola i zachowanie prawa do świadczenia, może okazać się edukacja domowa.
- Czy w polskim systemie edukacji istnieje obowiązek przedszkolny?
- 800 plus tylko dla dzieci należących do polskiego systemu oświaty
- Zmiany dotyczą również świadczenia „Dobry Start”
- Możliwość obejścia przepisów i zachowania prawa do świadczenia w ramach edukacji domowej?
- Od kiedy przepisy wchodzą w życie?
Czy w polskim systemie edukacji istnieje obowiązek przedszkolny?
Zgodnie z ustawą z dnia 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe – wychowanie przedszkolne, które może być realizowane odpowiednio w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz w innych formach wychowania przedszkolnego, obejmuje dzieci od początku roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 3 lata, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 rok życia. W przypadku dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego natomiast – wychowaniem przedszkolnym może być objęte dziecko w wieku powyżej 7 lat, nie dłużej jednak niż do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończy 9 rok życia.
W polskim systemie edukacji nie istnieje coś takiego jak obowiązek przedszkolny, który obejmowałby cały powyższy okres od 3-7 roku życia dziecka (a w przypadku dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego – nawet do 9 roku życia dziecka), za wyjątkiem tzw. obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, które zobowiązane jest odbyć dziecko w wieku 6 lat.
Realizację powyższego obowiązku, dziecko rozpoczyna z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończy 6 rok życia, a w przypadku dziecka posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – z początkiem roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym dziecko rozpocznie spełnianie obowiązku szkolnego.
Dzieci w wieku 3-5 lat mają natomiast prawo, a nie obowiązek uczęszczania do przedszkola.
Z koniecznością odbycia przez dziecko obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, związane są ściśle określone obowiązki jego rodziców. Są oni obowiązani do:
zgłoszenia dziecka do przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej lub innej formie wychowania przedszkolnego oraz
zapewnienia regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia.
Na wniosek rodziców dziecka i za zgodą dyrektora placówki, do której dziecko zostało przyjęte celem odbycia obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego – spełnianie tego obowiązku, może jednak odbywać się w domu, w ramach tzw. edukacji domowej. Wówczas, rodzic zobowiązany jest do zapewnienia dziecku warunków nauki określonych w zezwoleniu dyrektora placówki wychowania przedszkolnego na odbycie obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego poza przedszkolem, oddziałem przedszkolnym w szkole podstawowej lub inną formą wychowania przedszkolnego.
Po odbyciu przez dziecko obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, tj. z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko skończy 7 lat, rozpoczyna się dla dziecka okres, w którym objęte jest ono obowiązkiem szkolnym. Okres ten trwa do ukończenia przez dziecko szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia.
Analogiczne jak obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne – obowiązek szkolny, na wniosek rodziców i za zgodą dyrektora szkoły, do której dziecko zostało przyjęte – dziecko może realizować w formie edukacji domowej.
Od obowiązku szkolnego, prawo oświatowe odróżnia ponadto obowiązek nauki, którym objęte jest każde dziecko w wieku od 6 do 18 roku życia.
800 plus tylko dla dzieci należących do polskiego systemu oświaty
Zmiany w zakresie dostępu do świadczenia wychowawczego w ramach programu „Rodzina 800+”, uzależniające przysługiwanie świadczenia, od realizacji przez dziecko obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, a następnie obowiązku szkolnego albo obowiązku nauki – zostały wprowadzone na mocy ustawy z dnia 15.05.2024 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw, a co za tym idzie – dotyczą wyłącznie obywateli Ukrainy.
Wspomniana nowelizacja ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, przedłuża legalny pobyt w Polsce obywateli Ukrainy, którzy przybyli do naszego kraju w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy, do 30 września 2025 r., a ponadto wprowadza szereg innych zmian – m.in. właśnie w zakresie prawa do świadczeń.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 26 ust. 1 pkt 2 ustawy – dziecko obywatela Ukrainy, na które ubiega się on o świadczenie wychowawcze „800 plus” lub już tak owe świadczenie otrzymuje – aby świadczenie to zostało mu przyznane (lub odpowiednio – aby je nadal otrzymywał) – musi realizować obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązek szkolny albo obowiązek nauki w ramach polskiego systemu oświaty. W celu weryfikacji prawa do świadczenia – ZUS będzie pobierał z dedykowanej bazy danych, informacje na temat tego do jakiej szkoły lub placówki oświatowej uczęszcza dziecko.
Jedynymi wyjątkami, w których przysługiwanie świadczenia „800 plus”, nie będzie uzależnione od realizacji przez dziecko obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki w ramach polskiego systemu oświaty, będą:
świadczenia przyznawane na dzieci w wieku, w którym obowiązki te ich nie dotyczą – czyli od urodzenia do momentu, w którym dziecko zobowiązane jest rozpocząć odbywanie rocznego obowiązkowego przygotowania przedszkolnego (tj. w swoim 6 roku życia) oraz
świadczenia przyznawane na dzieci w wieku, w którym są objęte powyższymi obowiązkami, ale ich odbywanie zostało im odroczone.
Ustawa rzeczywiście uzależnia zatem przyznanie świadczenia od posłania dziecka do przedszkola, ale dotyczy to wyłącznie ostatniego roku edukacji przedszkolnej, bezpośrednio poprzedzającego rok rozpoczęcia przez dziecko edukacji szkolnej. Dzieci obywateli Ukrainy w wieku 3-5 lat mogą zatem do przedszkoli nie uczęszczać i nadal pobierać świadczenie „800 plus”.
Zmiany dotyczą również świadczenia „Dobry Start”
Nowelizacja tzw. ustawy pomocowej dotyczy również świadczenia „Dobry Start”, które przysługuje raz w roku, w związku z rozpoczęciem roku szkolnego, w wysokości 300 zł, na dziecko uczące się w szkole, aż do ukończenia przez nie 20 roku życia (a w przypadku niepełnosprawnych – do ukończenia 24 roku życia).
Po wprowadzonej zmianie – jego otrzymanie przez obywateli Ukrainy, również uzależnione będzie od tego czy dziecko, na które ma być przyznane świadczenie, uczy się w szkole należącej do polskiego systemu oświaty.
Możliwość obejścia przepisów i zachowania prawa do świadczenia w ramach edukacji domowej?
Celem zmian wprowadzonych przez ustawodawcę, było objęcie wsparciem finansowym – w ramach powyższych świadczeń – tylko tych rodzin z Ukrainy, których dzieci rzeczywiście uczą się w polskich szkołach, a nie pobierają naukę wyłącznie zdalnie, w ramach ukraińskiego systemu oświaty.
W związku z wprowadzoną zmianą, celem utrzymania prawa do świadczeń, MEN w odpowiedzi na pytanie Rzeczpospolitej, oszacowało, że we wrześniu 2024 r., do polskich szkół może dołączyć aż 80 tys. ukraińskich uczniów.
Pozostaje jednak pytanie, czy pod tym kątem, luki w przepisach wprowadzających ograniczenia w prawie do świadczeń, nie będzie stanowić możliwość pobierania nauki w ramach edukacji domowej? Po zapisaniu dziecka do polskiej szkoły lub przedszkola, obywatele Ukrainy będą mogli wnioskować o wyrażenie zgody przez dyrektora placówki na realizację przez dziecko obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego lub odpowiednio – obowiązku szkolnego poza placówką, a w domu – dziecko nadal będzie pobierać zdalną naukę w ramach ukraińskiego systemu oświaty. Formalnie będzie zapisane do polskiej szkoły lub przedszkola – więc prawo do świadczeń również zachowa. Jedyny problem, może w takiej sytuacji stanowić konieczność zdawania przez dziecko egzaminów w polskiej szkole, które w przypadku edukacji domowej są obowiązkowe. W ten sposób – w związku z brakiem egzaminów w zerówce – mogą jednak bez problemu ominąć przepisy i zachować prawo do świadczenia rodzice dzieci w wieku przedszkolnym, zobowiązanych do odbycia obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego.
Od kiedy przepisy wchodzą w życie?
Nowelizacja ustawy pomocowej, wprowadzająca powyższe zmiany, weszła w życie 1 lipca br. Przepisy dotyczące świadczenia „800 plus”, będą jednak miały zastosowanie po raz pierwszy przy ustalaniu prawa do świadczenia na okres rozpoczynający się dnia 1 czerwca 2025 r. Dotyczące świadczenia „Dobry Start” natomiast – przy ustalaniu prawa do świadczenia z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego 2025/2026.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 15.05.2024 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2024 r., poz. 854)
Ustawa z dnia 12.03.2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2024 r., poz. 167)
Ustawa z dnia 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 737)
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15.06.2021 r. w sprawie szczegółowych warunków realizacji rządowego programu "Dobry start" (Dz.U. z 2021 r., poz. 1092)