Po to każdy pracujący na etacie jest zobowiązany do płacenia obowiązkowo składek na ubezpieczenie społeczne – podobnie jak jego pracodawca – by w przyszłości gdy już osiągnie ustawowy wiek emerytalny mógł złożyć wniosek o emeryturę i już do końca życia otrzymywać z ZUS takie świadczenie, które zapewni mu utrzymanie, podobnie jak wcześniej zapewniało wynagrodzenie za pracę. Mało kto jest zadowolony ze swojej emerytury, a ściślej – jej wysokości.
- Staż emerytalny: czy to to samo co staż pracy?
- Jaki staż pracy potrzebny jest do emerytury
- Ile lat trzeba pracować, by zagwarantować sobie minimalną emeryturę
- Staż do prawa do minimalnej emerytury: jak jest ustalany
Dlaczego jedni otrzymują z tego tytułu z ZUS zaledwie kilkanaście złotych a inni grube tysiące? Co zrobić, by zapewnić sobie emeryturę przynajmniej w wysokości gwarantowanej minimalnej emerytury, która obecnie wynosi 1 588,44 zł? Takie pytania zadaje sobie wiele osób.
Wiele trwa też w przekonaniu, że aby w ogóle mieć uprawnienia emerytalne, trzeba nie tylko osiągnąć ustawowy wiek emerytalny – 60 lat kobiety i 65 lat mężczyźni, ale i mieć przepracowaną określoną ilość lat czyli uzyskać tak zwany staż.
Do tego dochodzą okresy składkowe i nieskładkowe, które decydują między innymi o tym, że staż pracy i staż emerytalny to zupełnie inne kwestie.
By mieć pełną jasność co do tego kiedy dostaniemy emeryturę w ogóle, ile ona wyniesie i kto ma zagwarantowaną minimalną emeryturę z ZUS wynoszącą 1 5 88,44 zł a kto będzie dostawał mniej, trzeba mieć wiedzę o wszystkich tych kwestiach. Zacznijmy więc od uporządkowania wiedzy o zasadach ustalania prawa do emerytury i jej wysokości według przepisów obowiązujących na koniec 2023 r. i w 2024 roku.
Staż emerytalny: czy to to samo co staż pracy?
Pierwsze co trzeba wyjaśnić, to zasady liczenia stażu pracy. Pojęcia tego używa się zarówno w odniesieniu do kodeksu pracy jak i w sprawach emerytalnych. Tymczasem inne są zasady ustalania stażu pracy na gruncie kodeksu pracy, a inne dla celów emerytalnych.
Dla przykładu w stażu pracy, od którego zależy wymiar płatnego urlopu wypoczynkowego, nagród jubileuszowych, długości wypowiedzenia umowy o pracę, czy nawet wysokości odprawy emerytalnej uwzględnia się nie tylko okres studiów, ale i czas nauki w szkole średniej. Dla celów emerytalnych do stażu liczy się wyłącznie okres studiów.
Jaki staż pracy potrzebny jest do emerytury
Udokumentowanie odpowiedniego stażu pracy: 20 lat w przypadku kobiety lub 25 lat w przypadku mężczyzny jest niezbędne, by po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego – 60 lat kobieta, 65 lat mężczyzna – otrzymać emeryturę w starym systemie. Dotyczy on osób urodzonych do 31 grudnia 1948 roku.
Jak łatwo policzyć, zdecydowana większość takich osób od kilkunastu lub co najmniej od kilku lat już znajduje się na emeryturze. Jeśli ktoś nie udokumentował odpowiedniego stażu, ma szansę jeszcze to zrobić już po osiągnięciu wieku emerytalnego gdyż dopiero spełnienie jednocześnie obu warunków da mu prawo do emerytury.
W przypadku osób wnioskujących o emeryturę na nowych zasadach, a więc urodzonych od 1 stycznia 1949 r., staż pracy nie warunkuje samego prawa do emerytury – tę otrzyma, najwyżej w bardzo niskiej wysokości, każdy kto płacił składkę na ubezpieczenie emerytalne przez dowolny okres. Oczywiście staż pracy pośrednio wpływa na samą wysokość emerytury – im dłuższy okres pracy czyli płacenia składek, tym większe kwoty zgromadzone na koncie i subkoncie ZUS, a w konsekwencji w przyszłości – wysokość świadczenia.
Staż pracy z kolei ważny jest z dwóch innych powodów:
- przy ustalaniu wysokości kapitału początkowego dla osób, które pracowały przed 1 stycznia 1999 roku i w związku z tym mają prawo do wystąpienia z wnioskiem o ustalenie takiego kapitału,
- osiągnięcie stażu pracy, analogicznego jak w przypadku emerytur ze starego systemu, daje gwarancję otrzymywania emerytury w minimalnej wysokości, co ważne jest szczególnie dla osób, które chociażby ze względu na niskie wynagrodzenie zgromadzą na kontach emerytalnych w ZUS stosunkowo niewielkie kwoty.
Ile lat trzeba pracować, by zagwarantować sobie minimalną emeryturę
Dla wszystkich osób opłacających składki emerytalne od 1 stycznia 1999 r. staż pracy jest ważny wyłącznie dla zagwarantowania sobie emerytury w minimalnej gwarantowanej wysokości, obowiązującej w dniu przyznania emerytury i dalej waloryzowanej co roku 1 marca. Obecnie jest to 1 588,44 zł.
Na tę gwarancję mogą liczyć zarówno osoby, które z racji aktywności przed 1999 r. mają ustalany kapitał początkowy, jak i te, które mają kapitały zgromadzone tylko ze składek od 1999 r., a więc na koncie i subkoncie ZUS.
Odpowiedni staż pracy: 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, zarówno dla osób starszych, którym ustalany jest kapitał początkowy jak i tych, które składki emerytalne płacić zaczęły dopiero od 1999 r., ważny jest dla zagwarantowania emerytury w wysokości co najmniej minimalnego świadczenia. Przypomnijmy, że od 1 marca 2023 r. jest to 1 588,44 zł.
Kto ma zgromadzone stosunkowo nieduże kwoty na koncie i subkoncie w ZUS, temu przy ustalaniu świadczenia może być wyliczona kwota niższa od minimalnej emerytury – jest ona bowiem wynikiem podzielenia zsumowanych kwot na kontach w ZUS przez liczbę miesięcy dalszego trwania życia. Wtedy senior mający odpowiedni staż pracy dostanie emeryturę w minimalnej wysokości, a ten, który stażu nie ma – w wysokości dokładnie takiej jaka wyszła z operacji matematycznej.
Staż do prawa do minimalnej emerytury: jak jest ustalany
Na staż emerytalny składają się okresy składkowe i nieskładkowe. Pierwsze to przede wszystkim udokumentowany okres pracy i osiągane w tym czasie zarobki – to one w pierwszej kolejności decydują o wysokości tej części kapitału początkowego.
Po drugie okres pracy wpływa na wysokość okresu nieskładkowego, który jest brany pod uwagę. Obowiązuje bowiem generalna zasada, w myśl której suma okresów nieskładkowych branych pod uwagę przy ustalaniu kapitału początkowego nie może być większa niż jedna trzecia okresów składkowych. Jest to ważne szczególnie dla osób, które udokumentują dużo okresów nieskładkowych – by od wszystkich ZUS naliczył kapitał początkowy, potrzebny jest wtedy odpowiednio długi okres składkowy, a więc głównie przepracowanych lat i miesięcy.
Okresy składkowe i nieskładkowe to wiedza dość skomplikowana. Na internetowej stronie ZUS można znaleźć szczegółowe wyliczenie jakie okresy pracy wliczane są do okresów składkowych, a które do nieskładkowych.
Przy czym informacje te nie zawsze są spójne - w sensie logicznego trybu rozumowania. Przykładowo, co do zasady za okresy składkowe to wszystkie kiedy odprowadzane były składki na ubezpieczenie emerytalne. Tak jest w przypadku większości umów zlecenia. Jednak przy ustalaniu stażu wymaganego do zagwarantowania sobie minimalnej emerytury okresy pracy na zleceniu nie są traktowane jako składkowe.
Podobnie jest z korzystaniem przy działalności gospodarczej z płaceniem składki emerytalnej na preferencyjnych zasadach - tzw. małego ZUS; też okresy płacenia składek nie są zaliczane do stażu wymaganego dla zagwarantowania minimalnej emerytury.
Oznacza to, że jeśli ktoś przepracował większość lat aktywności zawodowej na zleceniach, to minimalną emeryturę (albo odpowiednio wyższą) dostanie tylko wtedy, jeśli zgromadził na tyle wysokie kwoty na kontach w ZUS, że z ich podzielenia przez miesiące dalszego trwania życia wyjdzie kwota równa minimalnej emeryturze lub odpowiednio wyższa.
Oczywiście w kolejnych latach, przy kolejnych waloryzacjach, raz wyliczone w ten sposób świadczenie - równe minimalnej emeryturze albo wyzsze będzie waloryzowane na takich samych zasadach jak każda inna emerytura.
Zawsze można też wystąpić do ZUS z wnioskiem o wyliczenie, ile wynosi nasz obecny staż emerytalny (okresy składkowe i nieskładkowe). To ważne szczególnie dla osób, które zbliżają się do osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego i wkrótce będą składać wniosek o emeryturę. Może okazać się bowiem, że zgromadzone składki oraz staż emerytalny są za niskie, by ZUS wyliczył im emeryturę w wysokości równej gwarantowanej aktualnie minimalnej emeryturze (1 588,44 zł). Tymczasem wystarczy przedłużyć okres pracy o kilka miesięcy i to wystarczy, by staż emerytalny wzrósł – podobnie jak suma zgromadzonych składek emerytalnych – na tyle, że przy wyliczaniu wysokości świadczenia wyjdzie kwota równa gwarantowanej minimalnej emeryturze.