Pożyczka pieniędzy w rodzinie - jaki podatek trzeba zapłacić? 0,5% PCC czy można skorzystać ze zwolnienia?

• Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) - od pożyczki pieniężnej
• Pożyczki pieniędzy w najbliższej rodzinie są zwolnione z podatku PCC. Ale trzeba spełnić pewne warunki
• Pożyczki do 36 120 zł w najbliższej rodzinie – zwolnione z podatku bez konieczności składania deklaracji PCC-3
• Pożyczki w najbliższej rodzinie a podatek PCC – wyjaśnienia Ministerstwa Finansów

Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) - od pożyczki pieniężnej

Zasadniczo pożyczka pieniędzy jest opodatkowana podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC) na pmocy art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b) ustawy z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (dalej: "ustawa o PCC").

Obowiązek podatkowy w PCC powstaje w tym przypadku:
- z datą dokonania czynności cywilnoprawnej (czyli zawarcia - nawet ustnie - umowy pożyczki) albo
- z datą każdorazowej wypłaty pieniędzy, jeżeli umowa pożyczki określa, że wypłata nastąpi niejednokrotnie i łączna suma pożyczki nie jest znana w chwili zawarcia umowy albo
- z datą powołania się przez podatnika na fakt dokonania czynności cywilnoprawnej (tu pożyczki) – jeżeli podatnik nie złożył deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku, a następnie powołuje się przed organem podatkowym na fakt jej dokonania.

Od umowy pożyczki pieniędzy trzeba na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 4 ustawy o PCC zapłacić podatek w wysokości 0,5% podstawy opodatkowania, czyli od kwoty pożyczonych pieniędzy.

Podatek PCC od pożyczki trzeba  (bez wezwania) zapłacić do urzędu skarbowego w ciągu 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego (np. zawarcia umowy) i w tym terminie powinien złożyć też deklarację PCC-3.
Ale gdy umowa pożyczki jest zawierana przed notariuszem, to notariusz ma obowiązek pobrać podatek i wpłacić do urzędu skarbowego.

Nie opłaca się nie zapłacić tego 0,5% podatku PCC, bo jak potem przy jakiejś okazji powołamy się przed fiskusem (np. przy kontroli podatkowej) na fakt zawarcia umowy pożyczki – to wtedy organ podatkowy wymierzy podatek PCC od takiej umowy pożyczki wg karnej stawki 20%.

Więcej na ten temat: Pożyczka pieniędzy – kiedy trzeba zapłacić podatek

Pożyczki pieniędzy w najbliższej rodzinie są zwolnione z podatku PCC. Ale trzeba spełnić pewne warunki

Osoby z kręgu najbliższej rodziny są zwolnieni z podatku PCC od pożyczek pieniężnych. Na podstawie art. 9 pkt 10 lit. b ustawy o PCC zwolnione z tego podatku są pożyczki pieniężne (bez względu na kwotę) udzielane na podstawie umowy zawartej między osobami, o których mowa w art. 4a ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, w wysokości przekraczającej kwotę wolną, określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 tej ustawy (aktualnie 36 120 zł), pod warunkami:
- złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC-3) właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności,
- udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.

Chodzi tu więc o pożyczki od małżonka, zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków), wstępnych (rodziców, dziadków, pradziadkówe) pasierba, rodzeństwa (siostry, brata), ojczyma i macochy.

Omawiane przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn jako rodziców  traktują także przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych. Oprócz tego jako zstępnych ustawa o podatku od spadków i darowizn traktuje również osoby, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, o których mowa w ustawie z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, a za wstępnych także odpowiednio osoby tworzące rodzinę zastępczą, prowadzące rodzinny dom dziecka lub pracujące z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.

A więc aby skorzystać z tego zwolnienia trzeba w szczególności złożyć do urzędu skarbowego w ciągu 14 dni od otrzymania pożyczki deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych na formularzu PCC-3. Pożyczkobiorca korzystający z całkowitego zwolnienia z podatku w poz. 31 formularza (podstawa opodatkowania) powinien wpisać kwotę udzielonej pożyczki. Natomiast w poz. 33 (kwota obliczonego podatku) wpisać trzeba 0.

W Broszurze informacyjnej „Pożyczka między członkami najbliższej rodziny – zwolnienie z podatku PCC” Ministerstwo Finansów wyjaśniło, że zwolnienie to dotyczy pożyczek pieniędzy między członkami najbliższej rodziny, przekraczających kwotę 36.120,- zł [to jest kwota wolna w podatku od spadków i darowizn od 1 lipca 2023 r.] (łącznie z wartością pożyczek pieniędzy lub rzeczy otrzymanych ostatnio i tych otrzymanych dotychczas od tej samej osoby w roku, w którym nastąpiła ostatnia pożyczka i w okresie 5 lat poprzedzających ten rok). Ta kwota dotyczy pożyczek udzielonych od 1 lipca 2023 r.

Ministerstwo Finansów ostrzega też, że jeżeli pożyczkobiorca z najbliższej rodziny pożyczkodawcy nie złoży deklaracji PCC w ciągu 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego (spóźni się nawet jeden dzień), to nie może skorzystać z omawianego zwolnienia podatkowego. W takiej sytuacji pożyczka powinna być opodatkowana na ogólnych zasadach (0,5% podatku od kwoty pożyczki). Co istotne, nie ma możliwości przywrócenia terminu do skorzystania ze zwolnienia, bez względu na powody spóźnienia i czy przekroczenie terminu było zawinione czy nie (np. z powodu choroby).

Pożyczki do 36 120 zł w najbliższej rodzinie – zwolnione z podatku bez konieczności składania deklaracji PCC-3

Innym zwolnieniem podatkowym dla członków najbliższej rodziny (ale w nieco szerszym kręgu) jest objęta umowa pożyczki w wysokości do 36 120 zł (czyli do wysokości kwoty wolnej od podatku od spadków i darowizn dla tzw. I grupy podatkowej).

Z tego zwolnienia mogą korzystać wcześniej wskazane osoby z najbliższej rodziny a ponadto zięć, synowa, teściowie – jako osoby dające lub biorące pożyczkę. To zwolnienie jest określone w art. 9 pkt 10 lit. c) ustawy o PCC.

Ministerstwo Finansów podkreśla, że ww. limit (kwota 36.120,- zł) dotyczy łącznej wartości pożyczek pieniężnych lub rzeczowych otrzymanych ostatnio i tych otrzymanych dotychczas od tej samej osoby w roku, w którym nastąpiła ostatnia pożyczka i w okresie 5 lat poprzedzających ten rok.

Co bardzo ważne: taka pożyczka do 36.120,- zł jest zwolniona z podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) bez konieczności składania deklaracji PCC-3, ani przekazywania pieniędzy na konto pożyczkobiorcy (czyli może być pożyczka w gotówce).

Pożyczki w najbliższej rodzinie a podatek PCC – wyjaśnienia Ministerstwa Finansów

W wyżej wskazywanej Broszurze, Ministerstwo Finansów udzieliło odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania podatników dot. opodatkowania pożyczek podatkiem PCC. Cytujemy poniżej najciekawsze z nich:

Czy jeżeli prześlę do urzędu skarbowego kopię umowy pożyczki na 50 000 zł od siostry, to wystarczy, żeby nie płacić podatku?
Odpowiedź MF: Nie. Trzeba złożyć deklarację PCC-3 w terminie 14 dni od zawarcia umowy. Na ewentualną prośbę urzędu skarbowego trzeba również udokumentować otrzymanie pieniędzy w odpowiedniej formie. Nie musisz wysyłać kopii umowy do urzędu skarbowego.

Czy żeby skorzystać ze zwolnienia z podatku pożyczki od brata do deklaracji PCC-3 należy dołączyć kopię umowy pożyczki i kopię przelewu?
Odpowiedź MF: Nie ma takiej konieczności. Składasz deklarację, a wymienione dokumenty przedstawisz w razie ewentualnego wezwania urzędu skarbowego. Jeśli chcesz załączyć dokumenty, aby uniknąć ewentualnego wezwania z urzędu skarbowego, możesz to zrobić.

Czy pożyczka 15 000 zł od mojej matki jest zwolniona z podatku? Czy muszę to zgłaszać? A jeżeli w kolejnym roku zaciągnę u niej następną pożyczkę?

Odpowiedź MF: Pożyczka pomiędzy najbliższymi do 36 120 zł jest zwolniona od podatku, nie trzeba wtedy składać deklaracji PCC-3, ani zgłaszać pożyczki w innej formie.
Jeżeli przekroczysz ten limit w ciągu 5 lat (licząc wartość ostatniej pożyczki i tych otrzymanych dotychczas od tej samej osoby w roku, w którym nastąpiła ostatnia pożyczka i w okresie 5 lat poprzedzających ten rok), aby skorzystać ze zwolnienia, złóż terminowo deklarację PCC-3. Zrób to w ciągu 14 dni od tej ostatniej pożyczki. Powinieneś też udokumentować otrzymanie pieniędzy w odpowiedniej formie – w razie wezwania z urzędu.

Zawarłem z ojcem umowę pożyczki 10 sierpnia, ale przelał mi pieniądze dopiero 15 sierpnia. Kiedy złożyć deklarację PCC-3, żeby nie płacić podatku?
Odpowiedź MF: PCC-3 złóż w ciągu 14 dni od daty zawarcia umowy pożyczki, czyli do 24 sierpnia. Obowiązek podatkowy przy umowie pożyczki powstaje bowiem z chwilą zawarcia umowy. W razie potrzeby udokumentuj otrzymanie pieniędzy w odpowiedniej formie.

Czy zwrot pożyczki wymaga ode mnie jakichkolwiek czynności, żeby nie stracić prawa do zwolnienia?
Odpowiedź MF: Nie, zwolnienie przysługuje bez względu na to, czy pożyczka zostanie zwrócona i kiedy (terminowo, po terminie).

Ojciec pożyczył mi i bratu 200 000 zł. Chcemy skorzystać ze zwolnienia. Czy wystarczy, że pożyczkę zgłosi jeden z nas? A gdybyśmy zawarli takie umowy odrębnie i każdy z nas otrzymałby po 100 000 zł?

Odpowiedź MF: Jeżeli pożyczka wynika z jednej umowy, trzeba złożyć deklarację PCC-3 i informację PCC-3/A, z danymi obu pożyczkobiorców. W przypadku odrębnych umów, każdy z pożyczkobiorców składa osobną deklarację PCC-3, dotyczącą swojej, „odrębnej” pożyczki. Celem skorzystania ze zwolnienia trzeba również udokumentować otrzymanie pieniędzy w odpowiedniej formie.

Czy udzielenie lub otrzymanie pożyczki trzeba wykazać w zeznaniu PIT za dany rok?

Odpowiedź MF: Nie. Pożyczki są zgłaszane odrębnie w deklaracji PCC-3, którą składa tylko pożyczkobiorca. Jeśli jest kilku pożyczkobiorców, wówczas składają PCC-3 z informacją lub informacjami PCC-3/A. Ani pożyczkobiorca, ani pożyczkodawca nie wykazują pożyczki w zeznaniu PIT.

Czy aby skorzystać ze zwolnienia od podatku wysokiej (1 000 000 zł) pożyczki od brata, muszę ją zawrzeć w formie aktu notarialnego?
Odpowiedź MF: Nie ma takiego wymogu. Musisz jednak złożyć deklarację PCC-3 i udokumentować, na prośbę urzędu, otrzymanie środków na rachunek płatniczy lub inny rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, lub przekazem pocztowym.

Podstawa prawna:
- ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2023 r., poz. 170 z późn. zm.),
- ustawa z 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2023 r., poz. 1774 z późn. zm.),
- rozporządzenie Ministra Finansów z 25 listopada 2015 r. w sprawie sposobu pobierania i zwrotu podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1999).

Źródło: Broszura informacyjna - Pożyczka między członkami najbliższej rodziny – zwolnienie z podatku PCC. Stan prawny od 1 lipca 2023 r. Ministerstwo Finansów zastrzega, że broszura ta ma charakter informacyjny i nie stanowi wykładni prawa.