Zawieszenie biegu przedawnienia

Obowiązujące w początkach pandemii w 2020 r. zawieszenie terminów administracyjnych nie dotyczy terminów przedawnienia zobowiązań podatkowych - wynika z poniedziałkowej uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego. Jak dodał NSA przepisu nie można ponadto interpretować na niekorzyść podatników.

Przedawnienie roszczeń cywilnoprawnych – polega na tym, że po upływie terminu przedawnienia, ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie majątkowe, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia dokonane przed upływem terminu przedawnienia jest jednak nieważne.

W świetle przepisów covidowych obowiązujących od marca 2020 r. zawieszono bieg niektórych terminów przewidzianych przepisami prawa administracyjnego, w tym dotyczących między innymi terminów przedawnienia. Na tle art. 15zzr ustawy covidowej powstały liczne wątpliwości co do zakresu obowiązywania tego przepisu. W związku z kształtującą się linią orzeczniczą sądów administracyjnych podatnicy powinni dla pewności doliczyć kilkadziesiąt dni do terminu przedawnienia ich zobowiązań podatkowych, bo organy podatkowe zyskały dodatkowy czas na weryfikację prawidłowości ich rozliczeń.

W dniu 27 grudnia 2021 r. została ostatecznie podpisana przez Prezydenta RP ustawa o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz Kodeks postępowania cywilnego modyfikująca w sposób istotny przepisy kodeksu cywilnego dotyczące przerywania biegu przedawnienia poprzez zawezwanie do próby ugodowej oraz wszczęcie mediacji. Nowe przepisy wejdą w życie 30 czerwca 2022 r. Co trzeba o nich wiedzieć?

Kiedy wszczęcie postępowania karnego skarbowego jest "instrumentalne"? Naczelny Sąd Administracyjny opublikował już uzasadnienie uchwały z 24 maja 2021 r. sygn. akt I FPS 1/21, zgodnie z którą sądy administracyjne są uprawnione do dokonywania oceny, czy wszczęcie postępowania karnego skarbowego miało charakter instrumentalny i czy mogło skutecznie wywołać efekt w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Uzasadnienie dostarcza cennych wskazówek, jak należy dokonywać oceny kryterium “instrumentalności”.

Sztuczne utrzymywanie stanu wymagalności zobowiązania podatkowego było przedmiotem rozstrzygnięcia sądu administracyjnego. Sąd uznał, że w przypadku gdy od dnia wszczęcia postępowania karno-skarbowego do dnia wydania zaskarżonej decyzji nie były podejmowane w postępowaniu karno-skarbowym żadne czynności procesowe, należy uznać, że postępowanie to zostało wszczęte w celu sztucznego utrzymania stanu wymagalności zobowiązania podatkowego.

Wszczęcie przez organy podatkowe postępowania karnego skarbowego wyłącznie po to, aby zawiesić bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego stanowi nadużycie kompetencji tych organów. Tak uznał Naczelny Sąd Administracyjny w dwóch wyrokach z lipca 2020 r.

Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) wyjaśnił, że organy podatkowe nie mają uprawnienia do swobodnego, niczym nieograniczonego wszczynania postępowań karnych, jedynie w celu zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązań podatkowych.

W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich przepisy, które służą do wszczynania postępowań karnoskarbowych w celu zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego są niezgodne z Konstytucją. RPO przyłączył się do kolejnej skargi konstytucyjnej obywatela dotkniętego tymi przepisami Ordynacji podatkowej. Jeszcze w 2014 r. Rzecznik zaskarżył je do Trybunału Konstytucyjnego, wnosząc o stwierdzenie ich niekonstytucyjności, bp przepisy te powodują niepewność obywateli, którzy nie wiedzą, czy ich zobowiązania podatkowe wygasły.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich zasada demokratycznego państwa prawnego (określona w art. 2 Konstytucji RP) wymaga, aby zawieszenie biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego miało swoje uzasadnienie w stanie faktycznym. Chodzi o to, aby odmiennie traktować podatników, którzy nie popełnili czynu zabronionego oraz tych, którzy takiego czynu się dopuścili. Niezgodne z Konstytucją (wg opinii RPO) są przepisy Ordynacji podatkowej, służące do wszczynania postępowań karnoskarbowych w celu zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Taki jest wniosek Rzecznika do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie skargi konstytucyjnej obywatela dotkniętego tymi przepisami. Już w 2014 r. RPO zaskarżył te przepisy do TK, wnosząc o stwierdzenie ich niekonstytucyjności - dotąd TK nie wydał orzeczenia w tej sprawie. RPO uważa, że przepisy te skutkują niepewnością obywateli, którzy nie wiedzą, czy ich zobowiązania podatkowe wygasły.

Co do zasady roszczenia majątkowe przedawniają się z upływem 3 lub 10 lat, od dnia w którym roszczenie stało się wymagalne. Oznacza to iż po upływie tego czasu dłużnik może odmówić spełnienia świadczenia.