Zatarcie skazania, środki karne

Z popełnieniem czynu zabronionego wiąże się zagrożenie odpowiedzialnością karną. Może to skutkować orzeczeniem przez sąd stosownej kary. Sąd może oprócz niej orzec także środek karny. Pełni on funkcję uzupełniającą wobec kary.

Zakaz prowadzenia pojazdów, tymczasowe aresztowanie czy zasądzenie odszkodowania, to terminy często używane w przestrzeni publicznej przy okazji informowania o orzeczeniu w danej sprawie. Czy wszystkie z nich są faktycznie środkami karnymi? Na jaki okres czasu orzeka się dany środek karny?

Ustawowe terminy zatarcia skazania zostały wskazane bezpośrednio w kodeksie karnym. Jednak zatarcie skazania nie zawsze następuje wraz z upływem terminów określonych kodeksem karnym. Co w sytuacji, gdy w okresie próby sprawca popełni nowe przestępstwo?

Zgodnie z art.62ust.2 ustawy o przeciwdziałaniu narkomani w razie popełnienia przestępstwa posiadania znacznej ilości narkotyków Sąd wymierza sprawcy karę pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Od czego uzależniona jest wysokość kary?

Zgodnie z treścią kodeksu karnego z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe, zaś wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych. Zatarcie skazania oznacza wieć przyjęcie przez ustawodawcę fikcji prawnej jakoby dana osoba nie była nigdy karana i związany z tym zakaz powoływania się przez inne podmioty na fakt tego skazania.

Nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15.

Sąd może orzec, a w przypadkach wskazanych w ustawie orzeka, zakaz wstępu na imprezę masową, jeżeli przy popełnieniu przestępstwa zachowanie sprawcy wskazuje, że jego udział w imprezach masowych zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Na żołnierza, który popełnia przestępstwo może zostać nałożony jeden ze środków karnych przewidzianych w części ogólnej kodeksu karnego. Ponadto, sąd może wymierzyć środki karne przewidziane w części wojskowej, tj. wydalić żołnierza ze służby lub zdegradować go do stopnia szeregowego.

Dnia 8 maja 2011 r. weszła w życie przeważająca część przepisów nowelizacji ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz ustawy - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2011 r. Nr 48, poz. 245, dalej „nowelizacja”), które wprowadzają istotne zmiany w Kodeksie karnym oraz Kodeksie postępowania karnego i w tym zakresie będą przedmiotem niniejszej publikacji.

Skazany to osoba, wobec której wydano prawomocny wyrok skazujący.

Sąd może orzec przewidziany w tym rozdziale środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym lub skierowaniem na leczenie ambulatoryjne tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, zaburzeniami preferencji seksualnych, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego; przed orzeczeniem tego środka sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa, a w sprawach osób z zaburzeniami preferencji seksualnych – także lekarza seksuologa.

W razie skazania na karę pozbawienia wolności lub karę 25 lat pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. Sąd może na wniosek skazanego zarządzić zatarcie skazania już po upływie 5 lat, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat.

Przedawnienie nie biegnie, jeżeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania karnego; nie dotyczy to jednak braku wniosku albo oskarżenia prywatnego.

Zgodnie z art. 106 kodeksu karnego z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe. W takiej sytuacji wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych. Nie każdy przestępca może jednak liczyć na dobrodziejstwo jakim jest zatarcie skazania.

W stosunku do sprawcy przestępstwa z użyciem przemocy przeciwko osobie najbliższej sąd może orzec zakaz zbliżania się do pokrzywdzonych. Prokurator może nakazać eksmisję sprawcy już po domowej interwencji.

Zgodnie ze statystykami policji na ponad 29 tys. zgłoszonych przestępstw na tle seksualnym w ostatnich trzech latach aż 25 tys. to czyny wobec małoletnich. Nowelizacja kodeksów karnych znacznie zaostrzyła regulację w zakresie przestępstw seksualnych wobec dzieci, jednakże obrońcy praw dziecka apelują o kolejne zmiany zwiększające ich bezpieczeństwo.

Skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Jeżeli wobec skazanego orzeczono grzywnę lub środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem ich wykonania – artykuł 76 kodeksu karnego.

Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, orzeczone na zawsze, można uznać za wykonane, jeżeli zachowanie skazanego po popełnieniu przestępstwa i w czasie wykonania kary uzasadniają przekonanie, iż po uchyleniu obowiązku lub zakazu nie popełni on ponownie przestępstwa przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego, a obowiązek lub zakaz był wykonywany co najmniej 10 lat.

Sąd może odstąpić od wymierzenia kary w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w wypadku określonym w art. 60 § 3, zwłaszcza gdy rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa. Odstępując od wymierzenia kary, sąd może również odstąpić od wymierzenia środka karnego, chociażby jego orzeczenie było obowiązkowe

Środki oddziaływania wychowawczego stanowią swoisty instrument oddziaływania na sprawcę, charakterystyczny dla prawa wykroczeń. Jego dobrodziejstwo polega na tym, że w określonych sytuacjach sprawcy wykroczenia, który powinien zostać ukarany, nie wymierza się kary lecz stosuje o wiele mniej dolegliwy środek, np. środek wychowawczy w postaci pouczenia, zwrócenia uwagi, ostrzeżenia.

Zakaz prowadzenia pojazdów jest środkiem karnym, który wymierza się w miesiącach lub latach, na okres od 6 miesięcy do 3 lat za popełnienie określonych w kodeksie wykroczeń (w części szczególnej). Celem orzekania tego zakazu jest zabezpieczenie uczestników ruchu drogowego przed uczestnikami stwarzającymi zagrożenie dla ich bezpieczeństwa, a także poprzez represyjne oddziaływanie wpłynąć na zachowania sprawcy w przyszłości.

Przepadek przedmiotów jest środkiem karnym, którego istota polega na tym, że na rzecz Skarbu Państwa (lub innego podmiotu, gdy wskaże go ustawa) przechodzi własność przedmiotów, tj. narzędzi lub innych przedmiotów przeznaczonych do popełnienia wykroczenia, a gdy przepis tak stanowi, także przedmioty pochodzące bezpośrednio lub pośrednio z wykroczenia.

Obowiązek naprawienia szkody jest jednym ze środków karnych, który ma służyć wyrównaniu powstałej w wyniku popełnionego wykroczenia szkody. Podkreślenia wymaga to, że obowiązek naprawienia szkody orzekany jest tylko wówczas, gdy przepis szczególny tak stanowi, tj. gdy konkretny przepis prawa przewiduje wprost jego potencjalne zastosowanie.

Środkami karnymi są: pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi, obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, zakaz wstępu na imprezę masową, zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nawiązka, świadczenie pieniężne oraz podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Pozbawienie praw publicznych jest jednym ze środków karnych przewidzianych w art. 39 Kodeksu karnego. Środek ten ma charakter przede wszystkim represyjny. Z jego orzeczeniem wiąże się również moralne potępienie sprawcy niegodnego korzystania z praw publicznych i wyróżnień honorowych.