WSA: Staruszek 86 lat i dziecko 3 lata. Opieka jest tożsama. MOPS wypłaci świadczenie pielęgnacyjne 2988 zł

Gminy przeprowadzają wywiady środowiskowe i tworzą katalog czynności, które samodzielnie może wykonać osoba w podeszłym wieku. Gminy uważają, że mają prawo oceniać, czy ktoś jest obłożnie chory, czy nie wchodząc w ten sposób w kompetencję lekarzy. I na tej podstawie odmawiają wypłaty świadczeń pielęgnacyjnych. Co z tą praktyką zrobiły sądy?

Opieka nad osobą starszą jest porównywalna z opieką nad dzieckiem. Wymagana jest stała obecności opiekunki. Tak jak przy dziecku [stwierdził sąd]

Pod pojęciem opieki należy także rozumieć stałą pieczę nad osobą wymagającą opieki, stałą gotowość i możliwość udzielenia niezwłocznej pomocy w sytuacji, gdy taka potrzeba w danym momencie zaistnieje. Tak wynika z wyroku z 7 marca 2023 r. WSA w Rzeszowie (II SA/Rz 1238/22). Prawidłowość tego wyroku potwierdził kilka tygodni temu NSA (wyrok z 27 maja 2024 r., sygn. akt I OSK 1059/23). 

Sąd: Opieka nad staruszkiem 82 lata to tak samo jak opieka nad 3-letnim dzieckiem. Dlatego należy się świadczenie pielęgnacyjne 2988 zł

Jest w nich opisana praktyka odmawiania przyznawania przez gminy świadczeń pielęgnacyjnych w oparciu o wywiad środowiskowy. Prowadzi to do sprzecznych wniosków wobec orzeczenia o niepełnosprawności. Z wywiadu wynikało, że opieka nie przeszkadza w podjęciu przez opiekuna pracy (czyli mamy odmowę przyznania świadczenia pielęgnacyjnego). Z orzeczenia o niepełnosprawności wynikało coś przeciwnego - opieka ma mieć charakter stały/ciągły. Co oczywiście uzasadnia tezę o niemożności połączenia pracy i opieki. I daje podstawę do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego 2988 zł.

W opisanej sytuacji bez interwencji sądu w obiegu prawnym funkcjonowałyby dwa sprzeczne rozstrzygnięcia:

1) Decyzja administracyjna odmawiająca przyznania świadczenia pielęgnacyjnego (na podstawie wywiadu środowiskowego, czyli zbioru informacji faktycznych zebranych przez urzędników bez udziału lekarza i jego ocen).

2) Orzeczenie lekarskie wskazujące konieczność stałej opieki, co tylko w wyjątkowych sytuacjach pozwala połączyć pracę z opieką. 

Niestety przez ostatnie lata gminy nie widziały sprzeczności jaka tu występuje. 

Orzeczenie lekarskie byłoby w systemie prawnym wdrożonym przez gminy tylko fakultatywną informacją, którą gmina ma prawo weryfikować przy pomocy wywiadu środowiskowego. Np. w sprawie opisanej w artykule urzędnicy przesądzili, że staruszek samodzielnie dba o higienę, sam się ubiera, choć czasami wymaga niewielkiej pomocy. Ma problemy z chodzeniem, porusza się samodzielnie na niewielkich odległościach po domu. I to wszystko stwierdzili po to, aby postawić tezę "opieka nie musi być stała" wobec osoby, która dysponowała orzeczeniem lekarskim z tezą "konieczna stała opieka". Co więcej w sprawie tej urzędnicy stwierdzili:

"Wykazaliśmy, że ojciec Skarżącej nie jest osobą obłożnie chorą, porusza się samodzielnie". Tego typu stwierdzenie jest kompetencją lekarza, a nie urzędnika MOPS!  

Orzeczenie o niepełnosprawności (stała opieka) a wywiad środowiskowy (niepotrzebna opieka).

Wyrok WSA w Rzeszowie (II SA/Rz 1238/22) - link do wyroku dotyczy staruszka (dziś 86 lat), który nie może samodzielnie funkcjonować i wymaga stałej opieki, co potwierdza orzeczenie o niepełnosprawności. 

Urzędnicy uznali, że opieka jego córki polega na tylko takich czynnościach jak: zrobienie zakupów, sprawowanie zakupów, przygotowanie posiłków, wizyty lekarskie. I wyciągnęli wniosek: nic nie stoi na przeszkodzie, aby córka-opiekunka poszła do pracy, co w tamtym stanie prawnym wykluczało przyznanie świadczenie pielęgnacyjnego. Sąd skrytykował stanowisko urzędników:

"Pamiętać przy tym należy, że sprawowanie opieki może również polegać na stałym doglądaniu tej osoby. Opieka nad osobą starszą to często opieka porównywalna z opieką nad dzieckiem. Nie trzeba wykonywać za tą osobę wszystkich czynności by stwierdzić, że opieka jest wykonywana. Sam brak możliwości pozostawienia osoby samej, z uwagi na grożące niebezpieczeństwo spowodowane nieporadnością może być uzasadnioną przeszkodą w podjęciu pracy."

UWAGA! Pełniejsze omówienie wyroku (cytaty z uzasadnienia) na końcu artykułu.

Czytelnicy Infor.pl informują jak gminy odmówiły im przyznania "starego" świadczenia pielęgnacyjnego

"Stare" świadczenie pielęgnacyjne długo nie zniknie 

Od 1 stycznia 2024 r. obowiązują nowe zasady w przyznawaniu świadczenia pielęgnacyjnego. Polegają na:

Zasada 1) Możliwości wykonywania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przez opiekunów

Zasada 2) Świadczenie pielęgnacyjne otrzyma tylko opiekun sprawujący opiekę nad niepełnosprawnymi osobami w wieku do ukończenia przez nie 18 roku życia. 

Od 1 stycznia 2024 r., opiekunowie takich osób mogą pobierać świadczenie pielęgnacyjne, łącząc je z pracą zarobkową lub innymi dochodami, bez żadnych ograniczeń, a co za tym idzie bez wymogu rezygnacji z dotychczasowego zatrudnienia. 

Przez wiele lat będzie funkcjonował równolegle "stary" system świadczenia pielęgnacyjnego ({zob. art. 63 ustawy o świadczeniu wspierającym), który:

Zasada 1) Wykluczał łączenie pracy z otrzymywaniem świadczenia pielęgnacyjnego.

Zasada 2) Nie zawierał ograniczenia "opieka tylko nad osobami niepełnoletnimi".

Dlatego powołane w artykule wyroki mają realne znaczenie prawne dla osób, które:

1) korzystają z praw nabytych

2) toczą w tej chwili spory o odmowę przyznania świadczenia pielęgnacyjnego na starych zasadach.

Wyrok WSA w Rzeszowie (II SA/Rz 1238/22) przedstawimy w trzech częściach

1. Stan zdrowia osoby niepełnosprawnej - cześć 1 wyroku o świadczeniu pielęgnacyjnym:

Z uzasadnienia wyroku sądu:

Z przedstawianego orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, że podopieczny wymaga opieki. W orzeczeniu stwierdzono brak możliwości samodzielnego funkcjonowania, prowadzenia gospodarstwa domowego i aktywności społecznej adekwatnej do wieku, płci i środowiska według powszechnie przyjętych i akceptowanych zachowań. Stwierdzono, że osoba wymaga w celu pełnienia ról społecznych długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Nie jest również kwestionowane (odpis skrócony aktu zgonu), że podopieczny jest wdowcem, a Skarżąca jest jego córką, a więc znajduje się w pierwszej grupie osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego. Nie ma również sporu co do tego, że Skarżąca nie pobiera żadnego świadczenia konkurencyjnego względem świadczenia pielęgnacyjnego.

Z przeprowadzonego wywiadu środowiskowego wynika, że Skarżąca mieszka z ojcem, który jest osobą przewlekle chorą, ma problemy z chodzeniem, porusza się na niewielkich odległościach po domu. Samodzielnie dba o higienę, sam się ubiera, czasami potrzebuje niewielkiej pomocy, samodzielnie spożywa posiłki. Skarżąca umawia wizyty lekarskie ojca, jeździ z nim wynajętym samochodem na wizyty lekarskie, realizuje recepty i dozuje lekarstwa. Wykonuje również wszystkie podstawowe czynności domowe: pranie, sprzątanie, zmiana pościeli, gotowanie, załatwia wszystkie sprawy urzędowe. Jednocześnie w orzeczeniu stwierdzono, że sprawowana przez Skarżącą opieka jest niezbędna.

2. Wersja gminy i SKO odmawiających świadczenia pielęgnacyjnego 2988 zł (cześć 2)

Z uzasadnienia:

Ojciec Skarżącej jest osobą starszą, niepełnosprawną, mieszka razem z córką. Samodzielnie dba o higienę, sam się ubiera, choć czasami wymaga niewielkiej pomocy. Ma problemy z chodzeniem porusza się samodzielnie na niewielkich odległościach po domu. Samodzielnie również spożywa posiłki. Natomiast pomoc córki polega na umawianiu dla ojca wizyt u lekarza i jeżdżeniu z nim na te wizyty, realizacji recept i dozowaniu lekarstw oraz wykonywaniu wszystkich podstawowych czynności domowych takich jak: pranie, sprzątanie, gotowanie, zmiana bielizny pościelowej. Zatem w przedmiotowej sprawie wykazano, że ojciec Skarżącej nie jest osobą obłożnie chorą, porusza się samodzielnie, natomiast aktywność Skarżącej koncentruje się na prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego, natomiast do czynności związanych wyłącznie z osobą niepełnosprawną można zaliczyć pomoc w organizowaniu wizyt lekarskich czy wykupywanie i podawanie leków, które to okoliczności nie mogą uniemożliwiać stronie podjęcia jakiejkolwiek aktywności zawodowej. Kolegium podkreśliło, że z doświadczenia życiowego wynika, że robienie zakupów, sprawowanie zakupów, przygotowanie posiłków, ani wizyty lekarskie, a co za tym idzie wykup leków nie mają takiego charakteru i intensywności, że wymagają od Skarżącej codziennej aktywności w tym zakresie. Czynności te, jakkolwiek potrzebne, nie mogą być uznane za związane bezpośrednio z potrzebami osoby niepełnosprawnej z jej stanem chorobowym. Są to czynności okresowe i w zasadzie mogą być one wykonywane w dogodnych dla Skarżącej dniach i godzinach, co nie powinno stanowić przeszkody w ewentualnym podjęciu przez nią zatrudnienia.

3) Stanowisko sądu uznającego decyzje gminy za złamanie prawa - część 3 [świadczenie pielęgnacyjne 2988 zł]

Z uzasadnienia:

W ocenie Sądu przedstawione okoliczności budzą wątpliwości co do oceny (przez gminę) zakresu sprawowanej opieki. Wynika z nich bowiem, że o ile ojciec Skarżącej samodzielnie wykonuje czynności życia codziennego to jednak robi to pod okiem córki, która czuwa nad jego bezpieczeństwem. Również w wywiadzie środowiskowym wskazano, że o ile ojciec Skarżącej faktycznie wykonuje niektóre czynności samodzielnie to jednak ta opieka jest niezbędna. Ojciec Skarżącej ma [...] lat. Wskazane przez Skarżącą choroby i schorzenia na jakie cierpi ojciec pod wątpliwość podają twierdzenie Organu o możliwości pozostawienia ojca bez opieki, a do tego w zasadzie sprowadza się decyzja organu. Stwierdzenie bowiem, że Skarżąca jest w stanie przy podejmowanych czynnościach opiekuńczych podjąć zatrudnienie oznacza, że ojciec musiałby w tym czasie pozostać bez opieki. Z oświadczenia Skarżącej złożonego podczas rozprawy wynika, że na jej prośbę, na czas nieobecności, spowodowanej udziałem w rozprawie, opiekę nad ojcem sprawowała bratowa.

Wyjaśnienia Skarżącej potwierdza orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, z którego wynika, że ojciec Skarżącej nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować. Pamiętać przy tym należy, że pod pojęciem opieki należy także rozumieć stałą pieczę nad osobą wymagającą opieki, stałą gotowość i możliwość udzielenia niezwłocznej pomocy w sytuacji, gdy taka potrzeba w danym momencie zaistnieje. Pamiętać przy tym należy, że sprawowanie opieki może również polegać na stałym doglądaniu tej osoby. Opieka nad osobą starszą to często opieka porównywalna z opieką nad dzieckiem. Nie trzeba wykonywać za tą osobę wszystkich czynności by stwierdzić, że opieka jest wykonywana. Sam brak możliwości pozostawienia osoby samej, z uwagi na grożące niebezpieczeństwo spowodowane nieporadnością może być uzasadnioną przeszkodą w podjęciu pracy.