Zasiłek macierzyński jest świadczeniem przysługującym z ubezpieczenia chorobowego. Jest związany z urlopem macierzyńskim, którego pracodawca udziela pracownicy w związku z urodzeniem lub przysposobieniem dziecka.
Zasiłek macierzyński przysługuje kobiecie zatrudnionej na umowę o pracę lub zlecenia, która w okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu lub w trakcie urlopu wychowawczego urodziła dziecko. Należy się on również wtedy, gdy kobieta przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 1 roku i wystąpiła o jego przysposobienie lub wychowanie w ramach rodziny zastępczej. W przypadku śmierci matki lub porzucenia przez nią dziecka prawo do zasiłku nabywa ojciec lub inny członek rodziny, jeżeli w celu sprawowania opieki nad dzieckiem przerwie zatrudnienie lub działalność zarobkową.
Podstawa zasiłku
Podstawę tego zasiłku oblicza się na takich samych zasadach, jak podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, a więc podstawę zasiłku stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone pracownikowi za 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc urodzenia dziecka. W tym przypadku również mają zastosowanie zasady uzupełniania. Zasiłek macierzyński przysługuje w wysokości 100 proc. podstawy wymiaru.
Okres przysługiwania
Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami kodeksu pracy jako urlop macierzyński, a mianowicie jego wymiar jest następujący:
• 16 tygodni (112 dni) przy pierwszym porodzie,
• 18 tygodni (126 dni) przy drugim lub każdym następnym,
• 26 tygodni (182 dni) w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.
Jeżeli prawo do zasiłku macierzyńskiego powstało podczas okresu przebywania na urlopie wychowawczym, to w takim przypadku przysługuje on za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego przypadającego po porodzie, czyli przez 16 tygodni lub przez 24 tygodnie.
Zasiłek macierzyński dla zleceniobiorcy przysługuje w wymiarze takim samym jak urlop macierzyński. Urlop macierzyński jest świadczeniem pracowniczym uregulowanym w kodeksie pracy, a więc należy się pracownikom (przykład 1).
Gdy pracownica urodzi dziecko pod koniec urlopu wychowawczego i urlop macierzyński będzie przysługiwał jej po zakończeniu urlopu wychowawczego, to zasiłek macierzyński będzie wypłacany do końca urlopu macierzyńskiego (przykład 2).
Jeżeli dziecko urodziło się martwe lub umarło podczas pierwszych 6 tygodni życia, zasiłek macierzyński przysługuje w wymiarze 8 tygodni (56 dni) po porodzie, nie krócej jednak niż przez 7 dni, licząc od dnia zgonu. W przypadku ciąży mnogiej zasiłek należy się przez czas stosowny do liczby dzieci żywych.
WAŻNE
Składki na ubezpieczenia obliczane od zasiłku macierzyńskiego, nawet jeżeli wypłaca je pracodawca, finansowane są z budżetu państwa.
Urlop przed porodem
Istnieje możliwość udzielenia 2 tygodni urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. Po porodzie przysługuje urlop macierzyński w wymiarze niewykorzystanym przed porodem, aż do wyczerpania pełnego wymiaru. Kobieta po 14 tygodniach urlopu macierzyńskiego ma prawo zrezygnować z pozostałej części urlopu, jednak resztę urlopu musi wykorzystać pracownik – ojciec dziecka. W takim przypadku należy skierować się do pracodawcy z wnioskiem o skrócenie urlopu macierzyńskiego oraz zaświadczeniem z zakładu pracy ojca dziecka, potwierdzającym termin rozpoczęcia przez niego urlopu. Po spełnieniu warunków pracownica może wrócić do pracy.
WAŻNE
W przypadku zasiłku macierzyńskiego nie ma okresu oczekiwania. Można go otrzymać w przypadku urodzenia dziecka już w pierwszym dniu ubezpieczenia.
Gdy pracownicę zwolniono
W przypadku zwolnienia pracownicy wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy lub z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu, zasiłek macierzyński przysługuje za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego przypadającego po porodzie, również gdy dziecko urodziło się po rozwiązaniu stosunku pracy.
Kobiecie, która została zwolniona podczas ciąży z powodu upadłości lub likwidacji firmy, a nie zapewniono jej innego stanowiska pracy, należy się do dnia porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, a po porodzie zasiłek macierzyński skrócony o 2 tygodnie. Jeżeli pracownica jest zatrudniona na czas określony lub na czas wykonywania określonej pracy i pracodawca przedłużył z nią umowę do dnia porodu zgodnie z art. 177 par. 3 k.p., po zakończeniu pracy ma prawo do zasiłku macierzyńskiego w pełnym wymiarze. W takiej sytuacji, gdy prawo do wypłaty zasiłku macierzyńskiego ma pracodawca, jest on zobowiązany do wypłaty zasiłku macierzyńskiego tylko za jeden dzień, wypłatę za pozostały okres przejmuje ZUS (przykład 3).
Składki od zasiłku
Zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego stanowi podstawę wymiaru na składki emerytalne i rentowe (art. 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). W przypadku gdy pracodawca ma prawo do wypłaty zasiłków, czyli na dzień 30 listopada roku poprzedniego zgłaszał do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, nalicza on składki emerytalno-rentowe od zasiłku macierzyńskiego. Pracodawca jedynie nalicza składki, nie rozlicza ich ani nie wpłaca do ZUS. Składki te są finansowane z budżetu państwa i finansuje je ZUS. Pracodawca wykazuje pracownicę przebywającą na urlopie macierzyńskim w raporcie ZUS RSA z kodem przerwy 311, a w raporcie rozliczeniowym ZUS RCA z kodem 12 40 XX z wykazanym zasiłkiem macierzyńskim, który stanowi podstawę wymiaru na składki emerytalne i rentowe. W deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA składki te są wykazywane w rubryce składki finansowane z budżetu państwa.
Jeżeli jest to pracodawca bez prawa do wypłaty zasiłków, to za pracownicę przebywającą na urlopie macierzyńskim sporządza jedynie raport ZUS RSA z kodem przerwy 311. Zasiłek macierzyński ze składkami emerytalno-rentowymi wypłaca ZUS.
Nie ma obowiązku potrącania składek od zasiłku macierzyńskiego za osoby, które mają ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub renty rodzinnej.
PRZYKŁAD 1
Kobieta przebywająca na urlopie wychowawczym od 17 listopada 2004 r. do 16 listopada 2007 r. 1 stycznia 2006 r. urodziła dziecko. Zasiłek macierzyński należy jej się od 1 stycznia 2006 r. w wymiarze 16 tygodni.
PRZYKŁAD 2
W okresie od 3 marca 2003 r. do 2 marca 2006 r. kobieta przebywała na urlopie wychowawczym. 15 lutego 2006 r. urodziła dziecko. Zasiłek macierzyński przysługuje w okresie przebywania na urlopie wychowawczym, czyli od 15 lutego do 2 marca 2006 r., tj. 16 dni. Po urlopie wychowawczym przysługuje prawo do urlopu macierzyńskiego i zasiłku macierzyńskiego w okresie od 3 marca 2006 r. w wymiarze 110 dni (126 dni – 16 dni = 110 dni).
PRZYKŁAD 3
Zakład pracy uprawniony do wypłaty zasiłków z ubezpieczenia chorobowego przedłużył z pracownicą umowę o pracę do dnia porodu. Pracownica urodziła pierwsze dziecko 5 kwietnia 2006 r., a więc ten dzień stanowi pierwszy dzień urlopu macierzyńskiego i zarazem ostatni dzień w pracy. Umowa o pracę zostaje rozwiązana 5 kwietnia 2006 r. Za pierwszy dzień urlopu macierzyńskiego zasiłek macierzyński wypłaca pracodawca, a za dalszy okres urlopu, czyli 111 dni, zasiłek macierzyński wypłaca ZUS.
Podstawa prawna
• Art. 180, art. 1801, art. 1861 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
• Art. 29-31 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. nr 60, poz. 636 z późn. zm.).
• Art. 4 pkt 2 lit. m), art. 6 ust. 1 pkt 19, art. 16 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.).
Tomasz Podgórski