W wielu gminach w Polsce obowiązują specjalne programy, które uprawniają do otrzymywania miesięcznego dodatku do zakupów leków. Jest to tzw. PROGRAM LEK. Leki to niezbędna potrzeba życiowa dla wielu osób, które często ze względu na trudną sytuację finansową muszą odmawiać sobie nie tyle jedzenia, czy ubrań, ale właśnie niektórych leków. Co ciekawe, są gminy, w których program ten obowiązuje już ponad 20 lat. W społeczeństwie wciąż jednak nie wie się o takich dodatkach, ponieważ nie wystarczająco dużo się o tym mówi i pisze. Czas to zmienić. Podpowiadamy na jakiej zasadzie działają programy i gdzie szukać informacji.
- Kto dostaje refundację na leki?
- Jakie są zasady przyznawania zasiłku celowego?
- Program osłonowy w zakresie pomocy na zakup leków dla mieszkańców gminy
- Dla kogo program w sprawie pomocy lekowej?
- Ile na leki i jakie dokumenty?
- Program LEK obowiązuje już pond 20 lat!
Kto dostaje refundację na leki?
Refundację na leki dostaje określona grupa osób, która spełnia kryteria ustawowe. Generalnie można przyjąć, że bezpłatnie leki przysługują wszystkim osobom, które łącznie spełniają 3 kryteria:
- mają ukończone 65 lat lub mają poniżej 18 lat;
- lek znajduje się w wykazie „D1” lub D2 refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych w załączniku do obwieszczenia ministra zdrowia;
- mają rozpoznane schorzenie, które jest zgodne z zakresem wskazań objętych refundacją.
Dobra wiadomość, jest jednak taka, że w wielu gminach w Polsce obowiązują specjalne programy, które uprawniają do otrzymywania miesięcznego dodatku do zakupów leków. Jest to tzw. PROGRAM LEK. Co ciekawe, są gminy, w których program ten obowiązuje już ponad 20 lat. W społeczeństwie wciąż jednak nie wie się o takich dodatkach, ponieważ nie wystarczająco dużo się o tym mówi i pisze. Czas to zmienić. Przytaczamy najważniejsze informacje na przykładzie wybranych gmin. Taka pomoc realizowana jest w miejscowych ośrodkach pomocy społecznej, gdzie należy szukać szczegółowych informacji. Mając jednak na uwadze fakt, że takie programy ustanawiane są na mocy uchwały podjętej przez daną gminę, należy zweryfikować jak wygląda to w miejscu, gdzie mieszkamy, według właściwości naszej gminy.
Pogramy te mają bowiem charakter pomocy realizowanej w ramach prawa samorządowego – na mocy uprawnienia organów jednostek samorządu terytorialnego. Oczywiście umocowanie do tego daje ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1283, 1572, dalej jako: ustawa). Przepis art. 39 ustawy wprost daje takie umocowanie, ponieważ stanowi, że w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej może być przyznany zasiłek celowy. Zasiłek celowy może być przyznany w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobów medycznych i leczenia, ogrzewania, w tym opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu. Programy te funkcjonują też na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1465, 1572, 1907, 1940), w związku z art. 17 ust. 2 pkt 4 ustawą.
Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym niemożliwym do pokonania przy wykorzystaniu własnych uprawnień, zasobów i możliwości osób i rodzin przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej. (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wlkp. z dnia 22 stycznia 2025 r., II SA/Go 593/24).
Jakie są zasady przyznawania zasiłku celowego?
Koniecznym warunkiem przyznania zasiłku celowego jest spełnienie kryterium dochodowego określonego w art. 8 ustawy i wystąpienie trudnej sytuacji życiowej, w szczególności z powodów wymienionych w art. 7 tej ustawy oraz niemożność samodzielnego jej przezwyciężenia, tj:
- ubóstwa;
- sieroctwa;
- bezdomności;
- bezrobocia;
- niepełnosprawności;
- długotrwałej lub ciężkiej choroby;
- przemocy domowej;
- potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi;
- potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;
- bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych;
- trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznością, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d ustawy;
- trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;
- alkoholizmu lub narkomanii;
- zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;
- klęski żywiołowej lub ekologicznej.
Uznanie administracyjne obejmuje także prawo organu do oceny hierarchii zgłaszanych potrzeb, które należy wziąć pod uwagę w kontekście ogólnej liczby osób ubiegających się o pomoc oraz zgłoszonych przez nich żądań. Zasiłek celowy jest zatem przyznawany w warunkach uznania administracyjnego zapewniającego organom określoną swobodę co do kierunku orzekania. Oznacza to, że organ po ustaleniu, że wnioskodawca spełnia przesłanki przyznania świadczeń ze środków pomocy społecznej, może udzielić świadczenia w oczekiwanej wysokości, limitować wysokość przyznanego świadczenia, a nawet odmówić przyznania wnioskowanego świadczenia. W przypadku decyzji wydanych w ramach uznania administracyjnego istotne jest jednakże, że decyzje takie podlegają kontroli sądowo-administracyjnej, która ma na celu ustalenie, czy akt ten nie nosi cech dowolności, tj. czy organ administracji wybrał prawnie dopuszczalny sposób rozstrzygnięcia sprawy, oraz czy takiego wyboru dokonał po ustaleniu i rozważeniu wszystkich istotnych dla sprawy okoliczności. Sąd bada, czy w postępowaniu podjęto wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, oraz czy organ uwzględnił słuszny interes strony. Kontroli sądowej podlega samo uzasadnienie aktu uznaniowego, z punktu widzenia powiązania ustaleń faktycznych z rekonstruowaną normą prawną (zob. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 grudnia 2024 r., I OSK 3068/23).
Jak zatem wygląda program LEK w praktyce? Kto, kiedy i na jakich zasadach może się ubiegać o pomoc lekową?
Program osłonowy w zakresie pomocy na zakup leków dla mieszkańców gminy
Udało dotrzeć do informacji, że przykładowo program LEK funkcjonuje w gminie Rudna. Jak czytamy w oficjalnym komunikacje: od 1 stycznia 2023 roku realizowany jest program osłonowy w zakresie pomocy na zakup leków dla mieszkańców gminy Rudna w latach 2023 -2025, który został uchwalony przez Radę Gminy w dniu 24 listopada 2022 roku.
Dla kogo program w sprawie pomocy lekowej?
Program adresowany jest do mieszkańców gminy Rudna, którzy przewlekle chorują i ponoszą wydatki na zakup leków. Jakie kryteria dochodowe uprawniają do pomocy?
- 2525,00 zł dla osoby samotnie gospodarującej,
- 2057,50 zł na osobę w rodzinie.
Ile na leki i jakie dokumenty?
Pomoc przyznawana będzie w formie zasiłku celowego do wysokości wartości leków wypisanych na recepcie, jednak nie wyższej niż:
- 200,00 zł dla osoby samotnie gospodarującej i rodziny, w której jest jedna osoba uprawniona,
- 300,00 zł dla rodziny, w której są dwie i więcej osób uprawnionych.
Należy dostarczy takie dokumenty jak:
- wniosek o udzielenie pomocy,
- dokumenty potwierdzające wysokość dochodu osoby uprawnionej, a w przypadku osoby w rodzinie potwierdzające wysokość dochodów wszystkich członków rodziny (ustalone na podstawie art. 8 ustawy o pomocy społecznej),
- zaświadczenie lekarskie potwierdzające przewlekłą chorobę (zaświadczenie może być uwzględniane przy kolejnych wnioskach przez okres 6 miesięcy od daty jego wydania),
- kopie recept wystawionych na osobę uprawnioną, obejmujących leki związane z chorobą lub wydruk informacji o recepcie wystawionej w postaci elektronicznej,
- oryginał faktury wystawionej przez aptekę, obejmującą leki wydane na podstawie recepty, zawierającej: dane osoby na rzecz której nastąpiła realizacja recepty, nazwą wydanego leku, jego cena i ogólną kwotę do zapłaty,
- w przypadku wydania leku zamiennego lub recepturowego dołączona do wniosku kopia recepty powinna być uzupełniona adnotacją potwierdzającą ten fakt.
Wniosek należy złożyć w gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Rudnej, ul. Plac Zwycięstwa 5. Szczegółowych informacji o programie udzielają pracownicy socjalni w siedzibie Ośrodka lub telefonicznie.
W tej gminie, przyznanie pomocy poprzedzone będzie przeprowadzeniem rodzinnego wywiadu środowiskowego. Wywiad przeprowadza się w miejscu zamieszkania osoby ubiegającej się o pomoc.
Program LEK obowiązuje już pond 20 lat!
Kolejny przykład funkcjonowania programu pomocy rzeczowej dofinansowania wydatków na leki „Lek” to gmina Rawa Mazowiecka. Program istnieje od 2004 r. Realizatorem programu jest Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Rawie Mazowieckiej oraz Apteka „Verbena” w Rawie Mazowieckiej. Podstawa realizacji programu to właśnie wskazany wyżej art 39 ust 2 ustawy o pomocy społecznej jak i uchwała nr XVII/151/04 Rady Miasta Rawa Mazowiecka z dnia 27 kwietnia 2004 r. Z dofinansowania do zakupu leków można skorzystać jeden raz w miesiącu przy czym konieczne jest spełnienie łącznie następujących warunków:
- dochód w rodzinie nie może przekroczyć 150% kryterium dochodowego określonego w ustawie o pomocy społecznej
- zakup leku następuje w oparciu o receptę wystawioną przez lekarza zakładu opieki zdrowotnej
Podstawowe kryterium dochodowe określone w ustawie o pomocy społecznej obecnie wynosi:
- dla osoby samotnej – 1010 zł
- na osobę w rodzinie – 823 zł netto
W przypadku gdy dochód nie przekracza kryterium dochodowego (tj odpowiednio 1010 zł i 823 zł) wysokość dofinansowania możliwa jest do wysokości 100% ceny zakupu. W przypadku gdy dochód nie przekracza 120% kryterium dochodowego (tj odpowiednio: 1212 zł i 987,60 zł) wysokość dofinansowania możliwa jest do wysokości 90% ceny zakupu nie więcej jednak niż 200zł. W przypadku gdy dochód nie przekracza 140% kryterium dochodowego (tj odpowiednio: 1414 zł i 1152,20 zł) wysokość dofinansowania możliwa jest do wysokości 70% ceny zakupu nie więcej jednak niż 150zł. W przypadku gdy dochód nie przekracza 150% kryterium dochodowego (tj odpowiednio: 1515 zł i 1234,50 zł) wysokość dofinansowania możliwa jest do wysokości 50% ceny zakupu nie więcej jednak niż 100zł.
W każdym przypadku uzyskanie dofinansowania uzależnione jest od indywidualnej sytuacji osoby i rodziny. Dofinansowanie obejmuje leki recepturowe niezbędne dla ratowania życia i zdrowia, konieczne w przypadku długotrwałej choroby czy leczenia przewlekłego.
Podobnie, jak w poprzednim przypadku wniosek należy złożyć w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Rawie Mazowieckiej. Do wniosku należy załączyć receptę potwierdzającą konieczność zakupu leków wraz ze specyfikacją cenową leków wydaną przez Aptekę „Verbena” z określeniem nazwy i liczby opakowań. Również konieczne jest przeprowadzenie wywiadu środowiskowego przez pracownika socjalnego. Wywiad środowiskowy jest podstawą do wydania decyzji administracyjnej. W przypadku przyznania pomocy decyzją administracyjną osoba odbiera w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej ww. decyzję wraz ze zleceniem na wydanie leków.
Podsumowując, jak widać warunki pomocy lekowej mogą znacznie różnić się między gminami. Generalnie można jednak przyjąć pewne wspólne elementy. Z programu mogą skorzystać osoby, spełniające kryteria z ustawy o pomocy społecznej, a najczęściej kryterium dochodowe. Pomoc przez MOPS i gminy jest udzielana, ponieważ leki to niezbędna potrzeba życiowa. Przez niezbędną potrzebę bytową należy rozumieć potrzebę usprawiedliwioną ze względu na zachowanie życia, zdrowia, a także odgrywania ról społecznych, możliwości zarobkowania i pełnienia funkcji członka rodziny. Jest to potrzeba uzasadniona podstawowym katalogiem dóbr zasługujących na ochronę, z założenia konsumująca się jednorazowo, której zadość czyni zaspokojenie jej w minimalnym standardzie.
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1283, 1572)
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1465, 1572, 1907, 1940)