Nauczycielom należy się wynagrodzenie za nadgodziny. Przełomowa uchwała Sądu Najwyższego

• SN: Godziny ponadwymiarowe i nadliczbowe to nie to samo
• Przesłanki uzyskania wynagrodzenia za nadgodziny
• Precedensowa sprawa nauczycielki
• Czas pracy nauczycieli a nadgodziny
• Skutki uchwały SN dla nauczycieli

SN: Godziny ponadwymiarowe i nadliczbowe to nie to samo

W uchwale Sąd Najwyższy podkreślił istotną różnicę między godzinami ponadwymiarowymi a nadliczbowymi. Godziny ponadwymiarowe to dodatkowe lekcje przydzielane nauczycielowi w ramach jego pensum i ustalone wcześniej w planie zajęć. Natomiast godziny nadliczbowe dotyczą pracy wykraczającej poza 40-godzinny tydzień pracy i związanej z dodatkowymi obowiązkami, np. organizacją wycieczek szkolnych, projektami międzynarodowymi czy opieką nad uczniami w dni wolne.

Przesłanki uzyskania wynagrodzenia za nadgodziny

Do tej pory nauczyciele napotykali trudności w uzyskaniu wynagrodzenia za nadgodziny. Pracodawcy często odmawiali im wypłat, powołując się na brak jasnych regulacji w Karcie Nauczyciela. Sąd Najwyższy rozwiał te wątpliwości, uznając, że nauczyciele – tak jak inni pracownicy – mają prawo do rekompensaty finansowej lub czasu wolnego za pracę przekraczającą ustawową normę.

Precedensowa sprawa nauczycielki

Punktem zwrotnym była sprawa nauczycielki języka angielskiego, pełniącej funkcję koordynatora międzynarodowego projektu wymiany uczniów. Jej dodatkowe obowiązki obejmowały organizację wyjazdu, szkolenia oraz koordynację działań między szkołami. Sąd przyznał jej wynagrodzenie w wysokości 18,5 tys. zł za nadgodziny, uznając, że jej praca wykraczała poza standardowe obowiązki dydaktyczne.

Czas pracy nauczycieli a nadgodziny

Należy przypomnieć, że nauczyciel zgodnie z przepisami nie może pracować więcej niż 40 godzin tygodniowo. W ramach tego czasu zobowiązany jest do realizacji obowiązkowych zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, tzw. zajęć przy tablicy, jak również innych czynności wynikających ze statutowych zadań szkoły, np. prowadzenia kółek zainteresowań. Oprócz tego nauczyciele przygotowują się do zajęć, uczestniczą w samokształceniu i doskonaleniu zawodowym.

Wynagrodzenie przysługuje za realizację zajęć obowiązkowych w ramach pensum, a także za godziny ponadwymiarowe, które są przydzielane przez dyrektora szkoły. Dodatkowo nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie za doraźne zastępstwa, np. za nieobecnych kolegów. Istotne jest jednak, że godziny ponadwymiarowe oraz godziny zastępstw realizowane są w ramach limitu 40 godzin tygodniowo, co oznacza, że formalnie nie można ich traktować jako nadgodzin.

Problem pojawia się w przypadku pracy wykraczającej poza tę normę, gdyż Karta Nauczyciela nie reguluje wprost kwestii rekompensaty za czas pracy przekraczający 40 godzin tygodniowo.

W kontekście omawianego orzeczenia sądy niższych instancji przyznały nauczycielce wynagrodzenie wraz z odsetkami, lecz szkoła złożyła skargę kasacyjną. Sąd Najwyższy, analizując sprawę, skierował pytanie prawne do poszerzonego składu: „Czy problematyka pracy w godzinach nadliczbowych nauczycieli została wyczerpująco uregulowana w Karcie Nauczyciela, czy też należy do niej odpowiednio stosować – na podstawie art. 91c ust. 1 Karty – przepisy Rozdziału V Działu Szóstego Kodeksu pracy?”.

Skutki uchwały SN dla nauczycieli

Decyzja SN może doprowadzić do fundamentalnych zmian w podejściu szkół i samorządów do wynagradzania nauczycieli. Może także skłonić ustawodawcę do wprowadzenia nowych regulacji w Karcie Nauczyciela, które jednoznacznie określą zasady rozliczania nadgodzin.

W praktyce oznacza to, że nauczyciele, którzy do tej pory nie otrzymywali wynagrodzenia za pracę przekraczającą normę 40 godzin tygodniowo, mogą teraz skuteczniej dochodzić swoich praw. Dotyczy to szczególnie sytuacji takich jak prowadzenie zajęć pozalekcyjnych, opieka nad uczniami w weekendy czy uczestnictwo w szkolnych wyjazdach.

Uchwała Sądu Najwyższego z 26 lutego 2025 r. to istotny krok w kierunku zapewnienia nauczycielom sprawiedliwego wynagrodzenia za rzeczywisty nakład ich pracy. Orzeczenie potwierdza, że godziny nadliczbowe powinny być rekompensowane, co może prowadzić do daleko idących zmian w funkcjonowaniu systemu oświaty.

Dr Katarzyna Kalata - radca prawny Kancelaria Kalata