O powołaniu i występowaniu danej osoby w postępowaniu wykroczeniowym w charakterze świadka decyduje sąd postanowieniem, w którym wskazuje imiennie kto ma być powołany w charakterze świadka i na jaką okoliczność.
Obowiązkiem świadka jest stawiennictwo na otrzymane wezwanie sądu pod rygorem zastosowania wobec niego kar porządkowych, tj. grzywny (do 250 zł za pierwszą nieobecność, 500 zł za następne) oraz ewentualnie zatrzymania i doprowadzenia świadka do sądu przez policję. Te kary mogą być zastosowane równolegle, tj. obok siebie.
Jeżeli nastąpi prawidłowe doręczenie wezwania do stawiennictwa w roli świadka Tomasza. K, to jeżeli rozmyślnie, bez usprawiedliwionej przyczyny nie przyjdzie on do sądu może mu grozić kara do 250 zł. Zakładając, iż otrzyma obecnie karę 50 zł, za następne nieusprawiedliwione niestawiennictwo może on otrzymać już karę, np. 300 zł (bo górna granica kary to wówczas 500 zł). Może zostać też równolegle zatrzymany i doprowadzony do sądu przez policję.
Wyjątkowo przesłuchanie świadka może nastąpić nie w sądzie na rozprawie, a przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość. Możliwe jest także przesłuchanie świadka poza sądem, w innej miejscowości, przez sędziego wyznaczonego lub tzw. sąd wezwany, czyli inny sąd, który wykona tylko tę czynność. W przesłuchaniu mogą brać udział strony. Możliwe jest także przesłuchanie świadka w miejscu jego pobytu, jeżeli nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej nie dającej się pokonać przeszkody. Decyzję o zastosowaniu powyższych wyjątków podejmuje sąd.
Zobacz także: Jak przebiega przesłuchanie świadka?
W zakresie pozostałych obowiązków świadka należy podkreślić obowiązek złożenia zeznań i zeznawania prawdy, o którym świadek jest pouczany i informowany o rygorze odpowiedzialności karnej z art. 233 kodeksu karnego (fałszywe zeznania, przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3).
Wyjątkiem od opisanej zasady będzie sytuacja, w której świadkowi będzie przysługiwało prawo do odmowy zeznań lub odmowy odpowiedzi na pytanie.
Odmówić składania zeznań mogą osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej, służbowej zawodowej (chyba że sąd je zwolni z obowiązku jej zachowania), a także osoby najbliższe dla oskarżonego.
Odmówić odpowiedzi na pytanie mogą osoby pozostające z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku (na swój wniosek). Należy jednak wskazać, że co do zasady osoby te muszą stawić się na rozprawie i wtedy powinny złożyć oświadczenie o skorzystaniu z opisanego przywileju, aczkolwiek teoretycznie możliwe jest przysłanie do sądu pisemnego oświadczenie w tej materii.
W momencie, w którym świadek przybywa na rozprawę jego obowiązkiem jest przestrzegać poleceń sądu oraz pozostawać do jego dyspozycji, tak długo, aż zostanie przez sąd zwolniony.
Zobacz serwis: Postępowanie wykroczeniowe