Mężowie zaufania oraz obserwatorzy społeczni to osoby, na których spoczywa ciężar dopilnowania tego by procedura wyborcza została przeprowadzona w sposób uczciwy, a więc bezstronny i transparentny. Osoby pełniące te funkcje czuwają nad przebiegiem głosowania, liczeniem głosów i sporządzaniem protokołu. Kto i przez kogo może zostać powołany do funkcji męża zaufania lub obserwatora społecznego?
Mąż zaufania
Mężem zaufania może zostać osoba, która jest obywatelem polskim i najpóźniej w dniu głosowania skończy 18 lat, a jednocześnie nie jest pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu lub praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu czy ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu.
Mężem zaufania nie może być osoba, która kandyduje w wyborach, jest komisarzem wyborczym, pełnomocnikiem wyborczym, pełnomocnikiem finansowym komitetu wyborczego, urzędnikiem wyborczym lub członkiem komisji wyborczej.
Pełnomocnik wyborczy lub osoba przez niego upoważniona ma prawo do wyznaczenia po jednym mężu zaufania do terytorialnych (wojewódzkich, powiatowych i gminnych) oraz obwodowych komisji wyborczych. Jeżeli jednak komitet wyborczy nie zarejestrował kandydatów lub list kandydatów we wszystkich okręgach wyborczych, mężów zaufania reprezentujących ten komitet można wyznaczyć tylko do obwodowych komisji wyborczych na obszarze okręgu, w którym komitet ten zarejestrował kandydata lub listę kandydatów.
Aby zostać mężem zaufania należy zgłosić się do wybranego komitetu wyborczego.
Funkcja męża zaufania wygasa w przypadku:
- zrzeczenia się funkcji;
- śmierci;
- podpisania zgody na zgłoszenie do komisji wyborczej, kandydowanie w wyborach bądź objęcie funkcji pełnomocnika, komisarza wyborczego, urzędnika wyborczego;
- odwołania.
Obserwator społeczny
Do obserwatorów społecznych zastosowanie mają prawie wszystkie przepisy dot. mężów zaufania – różnica pojawia się w uprawnieniach tych osób. Z powyższego wynika, że obserwatorem może zostać tylko pełnoletni obywatel polski posiadający czynne prawo wyborcze do Sejmu, który nie kandyduje w wyborach, nie jest komisarzem wyborczym itd.
Prawo do wyznaczenia obserwatorów społecznych przysługuje zarejestrowanym w Polsce stowarzyszeniom i fundacjom, do których celów statutowych należy troska o demokrację, prawa obywatelskie i rozwój społeczeństwa obywatelskiego.
Funkcja obserwatora społecznego wygasa w przypadku zrzeczenia się funkcji, śmierci, podpisania zgody na zgłoszenie do komisji wyborczej, kandydowanie w wyborach bądź objęcie funkcji pełnomocnika, komisarza wyborczego, urzędnika wyborczego lub odwołania ze stanowiska.
Jakie uprawnienia przysługują mężom zaufania i obserwatorom?
Mężowie zaufania i obserwatorzy społeczni są uprawnieni do bycia obecnymi przy czynnościach komisji, do których zostaną wyznaczeni. Osoby te mogą być obecne w lokalu wyborczym w czasie przygotowania do głosowania (w dniu wyborów), a także w czasie samego głosowania, ustalania jego wyników i sporządzania protokołów.
Mężowie zaufania są uprawnieni do wniesienia uwag do protokołu i bycia obecnymi przy przewożeniu i przekazywaniu protokołu do właściwej komisji wyborczej wyższego stopnia.
Mężowie zaufania i obserwatorzy społeczni są uprawnieni do rejestrowania, z wykorzystaniem własnych urządzeń, czynności obwodowej komisji wyborczej ds. przeprowadzenia głosowania w obwodzie oraz obwodowej komisji wyborczej ds. ustalenia wyników głosowania w obwodzie.
Kodeks wyborczy wskazuje uprawnienie do rejestrowania czynności, a nie do ich umieszczania ich w Internecie lub prowadzenia transmisji z lokalu wyborczego.
Uprawnienie do rejestrowania czynności dotyczy wyłącznie okresu pomiędzy podjęciem w dniu głosowania przez obwodową komisję wyborczą ds. przeprowadzenia głosowania w obwodzie czynności do rozpoczęcia głosowania oraz okresu od zamknięcia lokalu wyborczego do podpisania protokołu przez członków obwodowej komisji wyborczej ds. ustalenia wyników głosowania w obwodzie.
Opracowano na podstawie:
Ustawa z dnia z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (j.t. Dz.U. z 2018 r. poz. 754)