System proporcjonalny
Skąd tyle zachodu? Otóż system proporcjonalny – a taki właśnie jest polski system wyborów do Sejmu - zakłada dokonanie rozdziału mandatów w okręgu wyborczym proporcjonalnie do odsetka głosów, które partia zdobyła w wyborach. Trzeba zatem zdecydować, w jaki sposób rozdzielać mandaty. Istnieje kilka systemów liczenia głosów – każdy z nich faworyzuje w jakiś sposób większe lub mniejsze partie, a zatem ma niebagatelny wpływ na ostateczny rezultat wyborów.
Poniżej przedstawiamy dwa najbardziej rozpowszechnione systemy przydziału mandatów. Aby ułatwić obliczenia posłużymy się prostymi liczbami.
System d’Hondta
Liczby głosów oddanych w okręgu na poszczególne listy zostają uporządkowane w ciąg liczb od największej do najmniejszej i następnie dzielone przez kolejne liczby całkowite tj. 1,2,3,4 itd. Z pośród uzyskanych wyników wybiera się tyle największych, ile jest mandatów do obsadzenia.
Załóżmy że w okręgu X są 4 listy – A,B,C,D . Suma oddanych głosów wynosi 1200. Do obsadzenia jest 10 mandatów. Kto je dostanie?
Listy: | A | B | C | D |
Głosy/:1 | 500 | 400 | 200 | 100 |
:2 | 250 | 200 | 100 | 50 |
:3 | 166 | 133 | 66 | 33 |
:4 | 125 | 100 | 50 | 25 |
:5 | 100 | 80 | 40 | 20 |
Niebieskie pola wskazują największe ilorazy – dziesięć największych ilorazów gwarantuje obsadzenie 10 mandatów.
Przez kolejne liczby dzielimy tylko pierwotną liczbę głosów!
System St. Laguë (czyt. sant lag)
Obliczenia prowadzone są w podobny sposób jak poprzednio. Różnica polega na dobraniu innych liczb, przez które zostaną podzielone głosy. Tym razem będą to liczby nieparzyste. Jak tym razem rozłoży się ciężar głosów w okręgu X?
Polska modyfikacja systemu St. Laguë polega na tym, że pierwszym dzielnikiem jest liczba 1,4 a nie liczba 1.
Listy: | A | B | C | D |
Głosy: | 500 | 400 | 200 | 100 |
:1,4 | 357 | 286 | 143 | 71 |
:3 | 167 | 133 | 66 | 33 |
:5 | 100 | 80 | 40 | 20 |
:7 | 71 | 57 | 29 | 14 |
Jak widać zmiana systemu wpłynęła na sytuacją Partii A, ponieważ dostała jeden mandat więcej niż poprzednio.
Jak jest w Polsce?
W Polsce przy wyborach do Sejmu stosowana jest metoda d’Hondta. Ponadto przyjmuje go też obecna wersja ordynacji wyborczej do samorządu terytorialnego i ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego.