Istnieje szereg regulacji gwarantującym osadzonym ich prawa, a także porządkujących ich życie więzienne. Powinny one być skrupulatnie przestrzegane, choć w praktyce bywa różnie.
Przyjęcie do zakładu karnego
Zacznijmy od tego, że stawiennictwo w zakładzie karnym najczęściej odbywa się za wezwaniem. Przy przyjęciu do zakładu karnego, osadzony jest informowany nie tylko o swoich prawach, ale także o regulaminie więziennym, o mogących występować na terenie jednostki zagrożeniach oraz o tym jak należy w takich sytuacjach reagować. Nie oszukujmy się – więzienie to nie sanatorium i na kilka metrów kwadratowych tego miejsca przypada nieraz więcej dysfunkcyjnych osób niż w niejednej izbie wytrzeźwień. Każdy z osadzonych ma swoje przejścia i swój wyrok do odbycia – nie ma w Polsce na tyle wolnych miejsc w więzieniach by wszystkich posegregować według szczegółowych kryteriów. Osadzony musi więc sobie jakoś radzić i potrafić się dogadać ze współosadzonymi, co czasem bywa trudne. Skazanego informuje się również o obliczonym okresie wykonywania kary, co przyjęcie do wiadomości potwierdza swym podpisem.
Skazany musi podać informacje o sobie (np. o swych chorobach, nałożonych na niego obowiązkach alimentacyjnych), okazać posiadany dokument tożsamości, a także podać informację na temat zgromadzonych przez siebie środków pieniężnych (musi je przekazać do depozytu – nie może ich zabrać do celi). Na pisemny wniosek skazanego jest możliwość przekazania środków pieniężnych i przedmiotów wartościowych pozostających do jego dyspozycji na rzecz wskazanych przez niego osób. Skazany może być także poddany czynnościom mającym na celu jego identyfikację, w szczególności: sfotografowaniu, oględzinom zewnętrznym ciała, czy pobraniu odcisków.
Skazany otrzymuje (jeśli nie posiada swoich) do użytku bieliznę, odzież (odpowiednią do pory roku), obuwie, pościel i środki higieny osobistej. W czasie przeprowadzania czynności procesowych, transportowania oraz w innych uzasadnionych wypadkach skazany korzysta z własnej odzieży, bielizny i obuwia, chyba że są one nieodpowiednie ze względu na porę roku lub zniszczone albo jeżeli przemawiają przeciwko temu względy bezpieczeństwa. Po przyjęciu skazany jest również poddawany ogólnemu badaniu lekarskiemu.
Cela
Osadzeni powinni trafiać do zakładów karnych – jeśli to możliwe – znajdujących się jak najbliżej ich dotychczasowych miejsc zamieszkania. Przydział do danej jednostki penitencjarnej powinien uwzględniać również miejsce toczącego się postępowania karnego, ale także względy bezpieczeństwa osobistego. Bierzmy też pod uwagę, że wielu osadzonych sprawuje opiekę nad swymi dziećmi. Umieszczenie w zakładzie karnym musi uwzględniać zatem także i ten aspekt, aby można było z dzieckiem podtrzymywać i zacieśniać więź.
Rozmieszczenie w celach nie jest przypadkowe. Stosowane jest kryterium płci, wieku oraz uprzedniej karalności. Bierze się pod uwagę także konieczność oddzielenia skazanego od tymczasowo aresztowanego, potrzebę zapewnienia porządku oraz bezpieczeństwa w zakładzie karnym, zalecenia lekarskie, psychologiczne oraz rehabilitacyjne, potrzebę kształtowania właściwej atmosfery wśród skazanych, jak i konieczność zapobiegania samoagresji wśród więźniów i popełnianiu przez nich przestępstw w trakcie odbywania kary.
Jak to mówią, „świat jest mały”. Bardzo często koledzy po długiej rozłące spotykają się za murami więzienia. Dla ciekawostki, osobiście miałam Klienta, który przebywając w zakładzie karnym nie mógł przez dłuższy czas w żaden sposób skontaktować się ze swoją dziewczyną, po czym okazało się, że spotkał ją na tym samym więziennym korytarzu – ot, znalazła się zguba!
Cela więzienna powinna spełniać wymogi respektujące ludzką godność i w miarę możliwości także prywatność, przy zachowaniu oczywiście wymogów higienicznych, a także dotyczących ogrzewania, oświetlenia pomieszczenia i wentylacji.
Skazanego osadza się w celi mieszkalnej wieloosobowej lub jednoosobowej. Powierzchnia w celi mieszkalnej, przypadająca na jednego skazanego, musi zgodnie z polskim prawem wynosić nie mniej niż 3 m2. Każdy kraj posiada jednak inne normy w tym zakresie – są państwa, gdzie na jednego osadzonego przypada nawet 7-9m2 .Tutaj pojawia się problem (dość częsty) gdy w danej jednostce jest więcej osadzonych do umieszczenia niż jest do tego dostępnych możliwości powierzchniowych. Ponadto, skazany musi mieć zapewnione odpowiednie warunki do czytania i pracy przy świetle oraz posiadać dostęp do świeżego powietrza.
Okna w celach powinny być dlatego dostatecznie duże by zapewnić dostęp naturalnego światła z zewnątrz, z kolei zaś sztuczne światło w celi musi odpowiadać standardom technicznym. Cele wyposażone są w system alarmowy, który umożliwia więźniom bezzwłoczne skontaktowanie się z personelem. Toalety w celi są często murowane, aby przy intymnych czynnościach móc zachować prywatność, choć jeszcze do niedawna bywało z tą kwestią różnie.
Skazany ma prawo posiadać w celi dokumenty związane z postępowaniem, którego jest uczestnikiem, artykuły żywnościowe o ciężarze nieprzekraczającym 6 kg, wyroby tytoniowe, środki higieny osobistej, przedmioty osobistego użytku, zegarek, listy oraz fotografie członków rodziny i innych osób bliskich, przedmioty kultu religijnego, materiały piśmienne, notatki osobiste, książki, prasę i gry świetlicowe.
Niewykluczone jest posiadanie przez osadzonego sprzętów elektronicznych jak komputer, jeśli tylko dyrektor zakładu karnego wyrazi na to zgodę. Oczywiście w tym przypadku nie ma mowy o łączności ze światem zewnętrznym i komunikowaniem się z osobami z zewnątrz. Osadzeni mogą słuchać muzyki, a nawet posiadać w celi telewizor. Co do niektórych sprzętów elektronicznych, możliwe jest pobieranie od więźniów opłat za korzystanie z nich. Środki zgromadzone w ten sposób są przeznaczane na rzecz Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy.
Niektóre cele są monitorowane. Dotyczy to skazanych stwarzających poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu. Monitoring obejmuje część mieszkalną celi oraz część przeznaczoną do celów sanitarno-higienicznych. Monitorowany obraz lub dźwięk podlega zapisowi.
Co najmniej raz w miesiącu powinna odbywać się wizytacja w celi dokonywana przez dyrektora zakładu karnego. Osadzeni powinni przybrać wtedy pozycję stojącą.
Ciąg dalszy mojego opisu życia za murami nastąpi w kolejnej części mojego artykułu, do którego przeczytania już teraz wszystkich gorąco zachęcam.
Adwokat Pamela Opoczka