Wykonanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa. W przypadku spełnienia określonych w Kodeksie karnym przesłanek sąd może jednak uznać, że kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, będzie wystarczająca do osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.
Polecamy: Kodeks kierowcy. Zmiany 2020 (PDF)
Kiedy sąd może zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności
Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami zawieszenie wykonania kary jest możliwe wyłącznie w odniesieniu do kary pozbawienia wolności, która zostaje orzeczona w wymiarze nieprzekraczającym roku.
Zastosowanie tego środka nastąpić może wyłącznie w odniesieniu do sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie był prawomocnie skazany na karę pozbawienia wolności (w tym również z warunkowym zawieszeniem jej wykonania) albo co do którego takie skazanie uległo zatarciu.
Przed dniem 1 lipca 2015 roku przepisy Kodeksu karnego dopuszczały możliwość warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze nieprzekraczającym 2 lat, a ponadto kary ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna. Przed tą datą nie istniał również wymóg braku uprzedniego skazania. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na treść art. 4 § 1 Kodeksu karnego, który stanowi, że „Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.” Należy mieć na uwadze, że decydując o tym, która ustawa jest dla sprawy względniejsza sąd obowiązany jest uwzględnić treść całej ustawy, a nie pojedynczych przepisów. W pewnych sytuacjach może się więc okazać, że możliwe będzie zastosowanie korzystniejszych zasad zawieszenia wykonania kary w odniesieniu do sprawcy przestępstwa popełnionego przed dniem 1 lipca 2015 roku.
Rozważając warunkowe zawieszenie wykonania kary sąd powinien ustalić czy w odniesieniu do sprawcy zachodzi pozytywna prognoza kryminologiczna, a więc przypuszczenie, że skazany będzie okresie próby przestrzegał porządku prawnego. Ustalenie tej prognozy następuje na podstawie otwartego katalogu przesłanek, do których należą przede wszystkim takie okoliczności jak:
- postawa sprawcy;
- jego właściwości i warunki osobiste;
- dotychczasowy sposób życia;
- zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.
Okres próby
Okres próby wyznacza granice czasowe, w których ewentualne nieprzestrzeganie przez skazanego porządku prawnego lub nałożonych obowiązków może skutkować wszczęciem postępowania w przedmiocie wykonania warunkowo zawieszonej kary.
Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który co do zasady może wynosić od roku do 3 lat i zaczyna swój bieg z chwilą uprawomocnienia się wyroku.
Wyjątek
W przypadku sprawcy młodocianego oraz sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, okres próby wynosi od 2 do 5 lat.
Wydłużony okres próby dotyczy ponadto tzw. małego świadka koronnego z art. 60 § 3 k.k., co do którego można zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze nieprzekraczającym 5 lat na okres próby do 10 lat.
Dodatkowe obowiązki sprawcy
Orzekając karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania sąd jest zobligowany, a w przypadku orzeczenia środka karnego może fakultatywnie, zobowiązać sprawcę do przynajmniej jednego z następujących obowiązków:
1) informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
2) przeproszenia pokrzywdzonego,
3) wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
4) wykonywania pracy zarobkowej, podjęcia nauki lub przygotowania się do zawodu,
5) powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
6) poddania się terapii uzależnień (za zgodą sprawcy),
6a) poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji (za zgodą sprawcy),
6b) uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
7) powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
7a) powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób,
7b) opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
8) innego stosownego postępowania w okresie próby, które może zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.
Sąd może ponadto orzec świadczenie pieniężne albo zobowiązać skazanego do naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości albo w części, chyba że orzekł środek kompensacyjny.
Dozór w okresie próby
Orzekając o warunkowym zawieszeniu wykonania kary, sądy często decydują się na oddanie skazanego pod dozór kuratora albo osoby godnej zaufania, stowarzyszenia lub instytucji albo organizacji, do której działalności należy troska o wychowanie lub pomoc skazanym. Podmiot, któremu został powierzony dozór pełni rolę łącznika pomiędzy skazanym, a sądem. Do zadań podmiotu dozorującego należy m.in.:
- przeprowadzenie wywiadu środowiskowego;
- żądanie niezbędnych informacji i wyjaśnień od osób znajdujących się w okresie próby;
- kontrolowanie, czy skazany wykonuje nałożone na niego przez sąd obowiązki;
- składanie sądowi okresowych sprawozdań z przebiegu dozoru oraz informowanie sądu o popełnieniu przez skazanego przestępstwa lub innym rażącym naruszeniu porządku prawnego;
- podjęcie inicjatywy przed sądem, w razie ujawnienia okoliczności uzasadniających zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej kary.
Wykonanie zawieszonej kary
Zarządzenie wykonania kary następuje – w zależności od sytuacji – obligatoryjnie albo fakultatywnie. Jest ono ograniczone czasowo i może nastąpić nie później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.
Zarządzenie wykonania zawieszonej kary pozbawienia wolności jest obligatoryjne, jeżeli:
- skazany w okresie próby popełnił umyślnie przestępstwo podobne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
- skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą.
Zarządzenie wykonania zawieszonej kary pozbawienia wolności jest fakultatywne, jeżeli:
- skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż przestępstwo podobne albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny orzeczonej obok kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku. Jednak zarządzenie wykonania kary na powyższej podstawie może okazać się obligatoryjne, jeżeli pomimo pisemnego upomnienia kuratora sądowego, nadal zachodzą wskazane w zdaniu powyższym okoliczności.
- skazany po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.
Polecamy serwis: Więziennictwo