Na szczególna uwagę zasługują takie instytucje jak:
- odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności,
- przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności,
- warunkowe zawieszenie wykonania kary,
- dozór elektroniczny.
Zobacz serwis: Sprawy karne
1. Możliwość zastosowania instytucje odroczenia wykonania kary dopuszczalna jest jedynie do momentu, w którym skazany nie rozpoczął jeszcze odbywania kary w zakładzie karnym. Po tej chwili w grę wchodzi jedynie instytucja przerwy w odbywaniu orzeczonej kary pozbawienia wolności. Odroczenie wykonania kary może mieć postać obligatoryjną oraz fakultatywną. Sąd jest zobligowany odroczyć orzeczoną wobec skazanego karę, w wypadku choroby psychicznej skazanego lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywanie tej kary. Za ciężką chorobę uznaje się taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo. Od uznania Sądu będzie natomiast zależało odroczenie wykonania kary, w sytuacji, gdy jej natychmiastowe wykonanie spowodowałoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki. Karę można odroczyć wówczas na okres nie przekraczający jednego roku. W stosunku do skazanej kobiety ciężarnej oraz osoby skazanej samotnie sprawującej opiekę nad dzieckiem, Sąd może odroczyć wykonanie kary na okres nawet do lat 3 po urodzeniu dziecka. Pod pewnymi warunkami, istnieje również możliwość odroczenia wykonania kary, jeżeli liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztach śledczych przekracza w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów.
2. Instytucja przerwy wchodzi w grę dopiero wówczas gdy niewystarczające byłoby udzielenie np. przepustki. Podstawy obligatoryjnego udzielenia przerwy są takie same jak podstawy obligatoryjnego odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności. Sąd penitencjarny może (a nie musi) udzielić przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, jeżeli przemawiają za tym ważne względy rodzinne lub osobiste, takie jak np. choroba członka rodziny, wymagającego stałej opieki, którą może zapewnić mu wyłącznie skazany, bądź też choroba samego skazanego, o ile leczenie w warunkach więziennych jest niewystarczające.
3. Co oczywiste, najbardziej korzystną dla skazanego jest sytuacja, w której całkowicie uda mu się uniknąć osadzenia w zakładzie karnym. Taką możliwość daje warunkowego zawieszenie wykonania kary. Z dobrodziejstwa przedmiotowej instytucji mogą skorzystać skazani, wobec których orzeczono karę nie przekraczającą 2 lat pozbawienia wolności, której wykonanie odroczono na okres co najmniej jednego roku (może to być odroczenie udzielone skazanemu jednorazowo lub kilkakrotnie). Nie istotne jest z jakiego powodu Sąd odroczył wobec skazanego orzeczoną karę, ważne jest aby łączny czas odroczenia wynosił co najmniej jeden rok.
4. Instytucja dozoru elektronicznego została uregulowana poza kodeksem karnym wykonawczym, a mianowicie w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego. Dozór elektroniczny daje możliwość odbycia kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym. Do kontroli wykonania tej kary i rejestracji całego przebiegu jej odbywania służy nadajnik zainstalowany na nodze lub przegubie dłoni oraz urządzenie monitorujące zamontowane w miejscu zamieszkania skazanego. Możliwość skorzystania z tej instytucji nie jest jednak przewidziana dla każdego skazanego.
Zobacz serwis: Postępowanie karne
Mogą z niej bowiem skorzystać wyłącznie skazani:
- wobec, których orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku, (a nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 kodeksu karnego), przy czym będzie to wystarczające dla osiągnięcia wobec skazanego celów orzeczonej kary,
- posiadający określone miejsce stałego pobytu,
- którzy uzyskali zgodę osób pełnoletnich zamieszkujących wspólnie z nimi,
- których warunki mieszkaniowe, pod względem techniczno- organizacyjnym, umożliwiają odbywanie kary w takim systemie.
Zobacz serwis: Więziennictwo