Niezamknięty katalog uprawnień przysługujących skazanym
Podstawowe znaczenie dla omawianego problemu ma art. 102 kodeksu karnego wykonawczego. Ustawodawca przedstawia w nim niezamkniętą listę uprawnień należnych osobom skazanym. Skazany ma w szczególności prawo do:
1. odpowiedniego ze względu na zachowanie zdrowia wyżywienia, odzieży, warunków bytowych, pomieszczeń oraz świadczeń zdrowotnych i odpowiednich warunków higienicznych;
2. utrzymywania więzi z rodziną i innymi osobami bliskimi;
3. korzystania z wolności religijnej;
4. otrzymywania związanego z zatrudnieniem wynagrodzenia oraz posiadania ubezpieczenia społecznego w zakresie przewidzianym w odrębnych przepisach, a także pomocy w uzyskiwaniu świadczeń inwalidzkich;
5. kształcenia i samokształcenia oraz wykonywania twórczości własnej, a za zgodą dyrektora zakładu karnego do wytwarzania i zbywania wykonanych przedmiotów;
6. korzystania z urządzeń i zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych, radia, telewizji, książek i prasy;
7. komunikowania się z obrońcą, pełnomocnikiem, właściwym kuratorem sądowym oraz wybranym przez siebie przedstawicielem, o którym mowa w art. 42;
8. komunikowania się z podmiotami, o których mowa w art. 38 § 1;
9. zapoznawania się z opiniami sporządzonymi przez administrację zakładu karnego, stanowiącymi podstawę podejmowanych wobec niego decyzji;
10. składania wniosków, skarg i próśb organowi właściwemu do ich rozpatrzenia oraz przedstawiania ich, w nieobecności innych osób, administracji zakładu karnego, kierownikom jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, sędziemu penitencjarnemu, prokuratorowi i Rzecznikowi Praw Obywatelskich;
11. prowadzenia korespondencji, bez jej cenzurowania z organami ścigania, wymiarem sprawiedliwości i innymi organami państwowymi, samorządowymi oraz z Rzecznikiem Praw Obywatelskich.
Artykuł 103 Kodeksu karnego wykonawczego stwierdza, że skazani, ich obrońcy i pełnomocnicy oraz właściwe organizacje pozarządowe mają prawo kierować skargi do organów powołanych na podstawie ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka. Korespondencja w tych sprawach powinna być bezzwłocznie przekazywana do adresata i nie podlegać cenzurze.
Zobacz serwis: Sprawy karne
Ogólne sfery życia, których dotyczą poszczególne uprawnienia osób skazanych
Przedstawiciele doktryny polskiego prawa karnego wykonawczego stwierdzają, że ogólne uprawnienia skazanego w zakładzie karnym dotyczą poniższych sfer życia:
a) warunków bytowych;
b) łączności ze światem zewnętrznym, a zwłaszcza z rodziną i innymi bliskimi osobami;
c) aktywności skazanego w czasie odbywania kary;
d) wolności religijnej;
e) gwarancji służących praworządnemu wykonywaniu kary.
Zobacz serwis: Więziennictwo
Do powyższego należy dodać, że skazany powinien w taki sposób korzystać ze swoich praw, by nie naruszać praw innych osób oraz nie zakłócać ustalonego w zakładzie karnym porządku. Mając jednak na uwadze powszechnie panujące w polskich zakładach karnych warunki przedstawiony powyżej przepis należy traktować jako postulat wciąż niezrealizowany.