Środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania to środek, który powinien być stosowany wyjątkowo i tylko wówczas, gdy inne środki zapobiegawcze nie zdołają wypełnić swojej funkcji. Obawa tzw. “matactwa” to jedna z przesłanek tymczasowego aresztowania.
Przesłanka obawy, iż oskarżony (lub podejrzany) będzie nakłaniał do fałszywych zeznań lub w inny sposób bezprawnie utrudniał postępowanie karne to przesłanka ujęte w art. 258 § 1 pkt 2 KPK.
Powyższa przesłanka tymczasowego aresztowania bywa określana mianem “ obawy matactwa” Pod pojęciem matactwa rozumie się właśnie bezprawne wpływanie na bieg procesu karnego przez niezgodne z prawem zachowania (taką definicję podał np. Sąd Apelacyjny w Katowicach w postanowieniu z dnia 3 września 2003, nr Ako 401/03, KZS 2003 nr 11 poz. 57).
Należy wskazać, iż za czynność matactwa mogą być uznane przykładowo takie zachowania jak:
- zastraszanie świadka
- namawianie świadka do składania fałszywych zeznań
- niszczenie dowodów
- fabrykowanie dowodów
“Matactwo” musi być realnie uprawdpodobnione
Należy podkreślić, iż obawa matactwa musi być realna i konkretna, uzasadniona w okolicznościach sprawy.
Relacja między grożącą surową karą a obawą matactwa
Zgodnie z art. 258 § 2 Kodeksu postępowania karnego jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica przekracza 8 lat, a sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą.
Powyższy przepis znaczna część sądów interpretuje niestety w ten sposób, iż obawa zagrożenia surowej kary automatycznie rodzi obawę matactwa (czyli powoduje powstanie 2 przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania). Przyjmuje się wówczas nawet, iż w takiej sytuacji nie trzeba uprawdopodobnić istnienia obawy matactwa – powstaje ona automatycznie. Jest to jakby niewzruszlane domniemanie prawne. Dla przykładu tak:
- Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 listopada 1996 r., sygn. IV KZ 119/96, OSP 1997 nr 4 poz. 74)
- Sąd Apelacyjny w Katowicach (postanowienie z dnia 3 listopada 2010 r., sygn. II Akz 719/10, LEX nr 686880, tak też postanowienie z dnia 20 stycznia 2010 r., sygn. II Akz 17/10, LEX nr 574487)
- Sąd Apelacyjny w Krakowie (postanowienie z dnia 4 lutego 2010, sygn. II Akz 32/10, KZS 2010/3/42 )
Zobacz: Kto wydaje postanowienie o tymczasowym aresztowaniu?
Zdaniem autora należy zdecydowanie dać odpór przyjętej przez niektóre sądy praktyce, która jest oportunistyczna i w najwyższym stopniu niesprawiedliwa. Praktyka ta jest niestety bardzo powszechna.
Należy dodać, iż poszczególne Sądy Apelacyjne w Polsce wskazywały odmiennie, a te stanowiska niczym “głos wołającego na pustyni” są słuszne. Brak istnienia wskazanego wyżej domniemania prawnego potwierdza:
- postanowienie Sądu Apelacyjnego w Wrocławiu z dnia 16.10.2002 (sygn. II Kz 500/02
- postanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 7 czerwca 2006 r. (sygn. II Aka 19/06, Prok i Pr – wkł. 2007/3/27)
- postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19.09.2009 (sygn. II AKz 569/09, LEX nr 519611)
Przedmiotową tezę sformułował również sam Sąd Najwyższy, który wskazał iż „przesłankami warunkującymi zastosowanie tymczasowego aresztowania, jak również jego przedłużenia są m.in.: okoliczności, o których mowa w art. 258 § 1 pkt 2, § 2 KPK (obawa matactwa, surowość kary). Obawa matactwa musi być realna, a przez to wynikać z określonych działań podejrzanego ukierunkowanych na utrudnianie postępowania przygotowawczego(..) (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10.06.2008, WZ 44/08, OSNwSK 2008/1/1263, Lex nr: 55797)
Reasumując, orzecznictwo w przedmiotowej materii jest rozbieżne, natomiast praktyka jest niestety zdecydowanie negatywna (grożąca wysoka kara rodzi automatycznie obawę powstania matactwa, co daje areszt “pewny”).
Nadzieję dla oskarżonych i podejrzanych może być wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do Sądu Najwyższego z zapytaniem, czy przesłanki określone w art. 258 § 2 Kodeksu postępowania karnego stanowią samodzielne i wystarczające podstawy do zastosowania (przedłużenia stosowania) tymczasowego aresztowania, a tym samym tworzą domniemanie, że podejrzany może podjąć działania zakłócające prawidłowy tok postępowania? (treść wniosku dostępna na stronie http://www.czpk.pl/2011/10/26/wniosek-rpo-do-s-w-sprawie-art-258-k-p-k/). Zapytanie to na razie jeszcze jest nierozstrzygnięte.
Zobacz serwis: Areszt tymczasowy