Kto wydaje postanowienie i wobec kogo?
Zgodnie z powyższą uwagą – o tymczasowym aresztowaniu zawsze orzeka sąd. W przypadku postępowania sądowego orzeka sąd prowadzący sprawę, zaś w przypadku postępowania przygotowawczego – sąd rejonowy właściwy dla miejsca prowadzenia sprawy. Wyjątkowo w razie sytuacji niecierpiącej zwłoki może to też być inny sąd rejonowy. Naturalnie w postępowaniu przygotowawczym sąd orzeka nie sam z siebie – a wyłącznie na pisemny wniosek prokuratora.
Należy przypomnieć, iż decyzja o stosowaniu środków zapobiegawczych w ogóle (w tym tymczasowego aresztu) może zapaść tylko w stosunku do osoby podejrzanego lub oskarżonego.
Wymogi formalne postanowienia sądu
Zgodnie z treścią przepisu art. 251 Kodeksu postępowania karnego postanowienie sądu w przedmiocie rozpoznania wniosku o stosowanie środka zapobiegawczego (w tym tymczasowego aresztowania) musi zawierać:
- datę wydania postanowienia oraz jego sygnaturę
- oznaczanie Sądu, który wydał dane postanowienie oraz jego skład osobowy
- osobę, wobec której środek się stosuje (jej dane personalne)
- zarzucany czyn wraz z kwalifikacją prawną
- podstawę prawną stosowania środka (czyli “pokazanie” na podstawie jakiej przesłanki stosowany jest dany środek zapobiegawczy)
- oznaczenie czasu trwania środka zapobiegawczego (w razie jego orzeczenia)
Należy dodać, iż obok wskazanych wyżej elementów – swoistej sentencji – postanowienie sądu musi również zawierać uzasadnienie. Oznacza to, że sąd musi “wytłumaczyć” powody swojej decyzji.
Zgodnie z art. 251 § 3 KPK sąd musi zatem przedstawić dowody świadczące o prawdopodobieństwie popełnienia przez oskarżonego przestępstwa, wytłumaczyć przyjętą podstawę stosowania środka zapobiegawczego i to, dlaczego uważa jego stosowanie za konieczne.
Sąd aresztuje tymczasowo Katarzynę S., bo próbowała przekonać nieprzesłuchanego jeszcze przez prokuraturę świadka do fałszywych zeznań, czyli próbowała mataczyć.
Sąd musi tę sytuację w uzasadnieniu opisać i wskazać wyraźnie, że rodzi ona obawę podobnych zachowań. Dodatkowo sąd musi uzasadnić dlaczego tylko areszt, a nie np. dozór mogą zapobiec jej zachowaniom (np. z uwagi na to, że ten świadek jest sąsiadem)
W praktyce zdarza się, iż lakoniczne tłumaczenia sądów, czy też uzasadnienia oparte na powielaniu pewnych jedynie kodeksowych zwrotów (zamiast “konkretów”) są przedmiotem skutecznego zaskarżenia przez tymczasowo aresztowanego bądź jego obrońcę.
Zobacz: Jakie są rodzaje środków zapobiegawczych?
Zaskarżenie postanowienia sądu
Postanowienie o stosowaniu (lub nie) środka zapobiegawczego jest zaskarżalne w drodze zażalenia, które można złożyć w terminie 7 dni od ogłoszenia postanowienia.
Zażalenie to składa się do sądu wyższej instancji, ale zawsze za pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżone postanowienie. Zażalenie to jest bezpłatne i przysługuje stronom postępowania (tj. zarówno oskarżonemu/podejrzanemu i jego obrońcy, jak i prokuratorowi)
Trzeba też dodać, że ustawodawca polski po latach funkcjonowania KPK wreszcie dostrzegł poważną lukę polegającą na tym, iż jeżeli sąd pierwszej instancji nie zastosował środka zapobiegawczego (albo zastosował środek inny niż chciał wnioskodawca), a następnie zażalenie wnioskodawcy uwzględnił sąd odwoławczy – podejrzany lub oskarżony nie miał na to środka zaskarżenia.
Prokurator żądał dla Katarzyny S. zastosowania tymczasowego aresztu. Sąd rejonowy odmówił w postanowieniu. Na to postanowienie zażalenie złożył prokurator. Zażalenie prokuratora uwzględnił sąd odwoławczy – zastosował tymczasowe aresztowanie. Katarzynie S. nie przysługiwało wówczas zażalenie.
Na szczęście, jak już to było wspomniane, polski ustawodawca naprawił ten “drobny” mankament procedury karnej i od 22 marca 2011 r. (a więc 14 lat od uchwalenia obecnego kodeksu) wprowadził nową treść do art. 426 § 2 KPK.
Zgodnie z nową treścią wyżej wskazanego przepisu: “od postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania wydanego na skutek zażalenia, a także od wydanego w toku postępowania odwoławczego postanowień postanowienia o przeprowadzeniu obserwacji w zakładzie leczniczym, o zastosowaniu środka zapobiegawczego oraz lub nałożeniu kary porządkowej przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego”
Reasumując, w obecnej sytuacji prawnej – w podanym przykładzie Pani Katarzynie S. przysługiwałoby prawo zażalenia się na postanowienie sądu odwoławczego o zastosowaniu wobec niej tymczasowego aresztu (od pierwszej takiej decyzji w sprawie).
Zobacz serwis: Sprawy karne