Zgodnie z art. 258 § 2 Kodeksu postępowania karnego jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica przekracza 8 lat, a sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą.
Na tle analizowanego przepisu powstają 2 zasadnicze wątpliwości:
- czy grożąca surowa kara to przesłanka samodzielna stosowania tymczasowego aresztu
- czy grożąca surowa kara rodzi automatyczne domniemanie prawne niewzruszalne, co do tego, iż oskarżony (lub podejrzany) może zakłócać przebieg postępowania (czyli innymi słowy – rodzi “obawę matactwa)?
Czy art. 258 § 2 KPK to samodzielna przesłanka stosowania aresztu?
W odpowiedzi na powyższe pytanie należy podkreślić, iż istnieje na powyższy temat poważna rozbieżność orzecznictwa oraz różnica zdań w literaturze procesu karnego.
W praktyce sądy często uważają, iż jest to samodzielna przesłanka stosowania tymczasowego aresztu. Z takim stanowiskiem autor niniejszego opracowania nie może się pogodzić i powołuje się tutaj na:
- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2009 r. (sygn. WZ 15/09, OSNKW 2009/7/52, Biul.SN 2009/6/24 , Lex nr 503668) w którym SN wskazał wprost: “surowość grożącej oskarżonemu kary nie jest przeto, sama w sobie, wystarczającą przesłanką do stosowania tymczasowego aresztowania”
- postanowienie Sądu Apelacyjnego w Wrocławiu z dnia 30 czerwca 2009 r. (sygn. II AKz 326/09, LEX nr 499987), w którym Sąd ten orzekł: “Niewłaściwe jest przyjęcie, że podstawa tymczasowego aresztowania z art. 258 § 2 k.p.k. "sama w sobie" stanowi przesłankę dalszego stosowania wobec oskarżonego tego środka zapobiegawczego
Powyższe oznacza, iż obok teoretycznego zagrożenia karą, muszą również zachodzić przesłanki ogólne stosowania tymczasowego aresztowania w postaci
- potrzeby zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania
- sytuacji, w której dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony (lub podejrzany) popełnił przestępstwo.
Zobacz: Kontakt z osobą tymczasowo aresztowaną
Czy 258 § 2 KPK sam w sobie stwarza domniemanie, że podejrzany może podjąć działania zakłócające prawidłowy tok postępowania?
Przedmiotowy przepis znaczna część sądów interpretuje niestety w ten sposób, iż obawa zagrożenia surowej kary automatycznie rodzi obawę matactwa (czyli powoduje powstanie 2 przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania). Przyjmuje się wówczas nawet, iż w takiej sytuacji nie trzeba uprawdopodobnić istnienia obawy matactwa – powstaje ona automatycznie. Jest to jakby niewzruszlane domniemanie prawne. Dla przykładu tak:
- Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 listopada 1996 r., sygn. IV KZ 119/96, OSP 1997 nr 4 poz. 74)
- Sąd Apelacyjny w Katowicach (postanowienie z dnia 3 listopada 2010 r., sygn. II Akz 719/10, LEX nr 686880, tak też postanowienie z dnia 20 stycznia 2010 r., sygn. II Akz 17/10, LEX nr 574487)
- Sąd Apelacyjny w Krakowie (postanowienie z dnia 4 lutego 2010, sygn. II Akz 32/10, KZS 2010/3/42 )
Zdaniem autora należy zdecydowanie dać odpór przyjętej przez niektóre sądy praktyce, która jest oportunistyczna i w najwyższym stopniu niesprawiedliwa. Praktyka ta jest niestety bardzo powszechna.
Należy dodać, iż poszczególne Sądy Apelacyjne w Polsce wskazywały odmiennie, a te stanowiska niczym “głos wołającego na pustyni” są słuszne. Brak istnienia wskazanego wyżej domniemania prawnego potwierdza:
- postanowienie Sądu Apelacyjnego w Wrocławiu z dnia 16.10.2002 (sygn. II Kz 500/02
- postanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 7 czerwca 2006 r. (sygn. II Aka 19/06, Prok i Pr – wkł. 2007/3/27)
- postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19.09.2009 (sygn. II AKz 569/09, LEX nr 519611)
Przedmiotową tezę sformułował również sam Sąd Najwyższy, który wskazał, iż „przesłankami warunkującymi zastosowanie tymczasowego aresztowania, jak również jego przedłużenia są m.in.: okoliczności, o których mowa w art. 258 § 1 pkt 2, § 2 KPK (obawa matactwa, surowość kary). Obawa matactwa musi być realna, a przez to wynikać z określonych działań podejrzanego ukierunkowanych na utrudnianie postępowania przygotowawczego(..) (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10.06.2008, WZ 44/08, OSNwSK 2008/1/1263, Lex nr: 55797)
Reasumując, orzecznictwo w przedmiotowej materii jest rozbieżne, natomiast praktyka jest niestety zdecydowanie negatywna (grożąca wysoka kara rodzi automatycznie obawę powstania matactwa, co daje areszt “pewny”).
Nadzieję dla oskarżonych i podejrzanych może być wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do Sądu Najwyższego z zapytaniem, czy przesłanki określone w art. 258 § 2 k.p.k. stanowią samodzielne i wystarczające podstawy do zastosowania (przedłużenia stosowania) tymczasowego aresztowania, a tym samym tworzą domniemanie, że podejrzany może podjąć działania zakłócające prawidłowy tok postępowania? (treść wniosku dostępna na stronie http://www.czpk.pl/2011/10/26/wniosek-rpo-do-s-w-sprawie-art-258-k-p-k/). Zapytanie to na razie jeszcze jest nierozstrzygnięte.
Zobacz serwis: Areszt tymczasowy