Dnia 17 lutego 2011 r. Sąd Najwyższy (dalej „SN”) podjął uchwałę, zgodnie z którą członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pozwany na podstawie art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych (dalej „ksh”) może bronić się zarzutem, że objęta tytułem wykonawczym wierzytelność uległa umorzeniu na skutek potrącenia z wierzytelności powoda, dokonanego po powstaniu tego tytułu (sygn. akt III CZP 129/10, dalej „Uchwała”).
Kiedy członkowie zarządu sp. z o.o. odpowiadają za jej zobowiązania?
Uchwała odnosi się do art. 299 §1 ksh, zgodnie z którym, jeżeli egzekucja przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Istotne jest przy tym, że zgodnie z art. 299 §2 ksh, członek zarządu może się uwolnić od powyższej odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy. Zgodnie z art. 299 §2 ksh, członek zarządu może także bronić się dowodząc, że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego, wierzyciel spółki nie poniósł szkody.
Zobacz serwis: Spółki
Odpowiedzialność na podstawie art. 299 §1 ksh
Z literalnego brzmienia art. 299 §1 ksh, zdaje się wynikać, że przewidziana przez ten przepis odpowiedzialność jest odpowiedzialnością za zobowiązania spółki (a zatem, że jest to odpowiedzialność członka zarządu o charakterze gwarancyjnym, za zobowiązania innego podmiotu - spółki). SN w Uchwale zajął jednak stanowisko, wyrażone już wcześniej w Uchwale Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 7 listopada 2008 r. III CZP 72/2008, że odpowiedzialność powyższa jest własną odpowiedzialnością członka zarządu o charakterze odszkodowawczym, to znaczy członek zarządu odpowiada nie za zobowiązania spółki, lecz sam jest zobowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej wierzycielowi, wskutek bezskuteczności egzekucji prowadzonej względem spółki. SN uważa bowiem, że o istocie powyższej odpowiedzialności jako odszkodowawczej, przesądza możliwość uwolnienia się przez członka zarządu od tej odpowiedzialności, przez wykazanie braku szkody po stronie wierzyciela spółki.
Skoro jak przesądził to SN, członek zarządu na gruncie art. 299 ksh nie odpowiada za zobowiązania spółki, to wydawałoby, się że nie może również powoływać się na potrącenie zobowiązań spółki, z wierzytelnością przysługującą spółce wzajemnie od jej wierzyciela.
Uchwała SN
W uzasadnieniu Uchwały, SN sformułował jednak ciekawą koncepcję prawną, zgodnie z którą, powołanie się przez członka zarządu, w celu uwolnienia się od odpowiedzialności z art. 299 ksh, na potrącenie wierzytelności spółki, nie kłóci się z odszkodowawczym charakterem tej odpowiedzialności.
Stan faktyczny
Powyższa koncepcja została sformułowana ściśle w odniesieniu do stanu faktycznego sprawy, w ramach której podjęta została Uchwała. W powyższym stanie faktycznym, wierzyciel spółki z ograniczoną odpowiedzialności uzyskał prawomocne orzeczenie przeciwko tej spółce, zasądzające na rzecz wierzyciela określoną kwotę. Prowadzona przez wierzyciela na podstawie tego orzeczenia egzekucja, okazała się bezskuteczna. Wówczas, wierzytelność zasądzona powyższym, prawomocnym orzeczeniem, została przeniesiona w drodze cesji na inną osobę. Nowy wierzyciel pozwał członka zarządu spółki, z powołaniem się na art. 299 ksh. W toku tego procesu, pozwany członek zarządu, działając za spółkę, złożył oświadczenie o potrąceniu wierzytelności przysługującej spółce od pierwotnego wierzyciela, z przeniesioną już na osobę trzecią wierzytelnością. W powyższym stanie rzeczy SN zauważył, że zakładając iż powyższe potrącenie zostało skutecznie dokonane, a wierzytelność przysługująca spółce była wyższa od wierzytelności przysługującej pierwotnemu wierzycielowi od spółki, to wierzytelność bezskutecznie dochodzona od spółki uległa w całości umorzeniu, z mocą wsteczną od chwili, kiedy potrącenie było możliwe (art. 498 §2 i art. 499 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. z 1964 r., Nr 16 poz. 93 z późn. zm.). Powyższe zaś zdaniem SN może prowadzić do wniosku, że wierzyciel, który pozwał członka zarządu, nie poniósł żadnej szkody, której naprawienia mógłby żądać od członka zarządu spółki, na podstawie art. 299 ksh, skoro niewyegzekwowana od spółki wierzytelność uległa umorzeniu, z mocą wsteczną, wskutek potrącenia.
Zobacz: Kiedy członek zarządu ponosi odpowiedzialność za niewypłacalną spółkę?
Podsumowanie
Powyższe, wynikające z uzasadnienia Uchwały konkluzje, mają istotne praktyczne znaczenie zarówno z punktu widzenia członków zarządu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, mogących ponosić odpowiedzialność na podstawie art. 299 ksh, jak i z punktu widzenia wierzycieli niewypłacalnych spółek. Pomimo bowiem przyjęcia przez SN jednoznacznego stanowiska, z którego wynika, że odpowiedzialność z art. 299 ksh jest odpowiedzialnością odszkodowawczą a nie odpowiedzialnością za zobowiązania spółki, to jednak członek zarządu w określonych okolicznościach może powoływać się na zarzuty bezpośrednio dotyczące zobowiązań spółki. Zarzutem takim może być, tak jak w omawianej sprawie, powołanie się na dokonanie potrącenia wierzytelności spółki, celem wykazania braku szkody po stronie wierzyciela. Wierzyciele niewypłacalnych spółek, decydując się na procesy przeciwko członkom zarządu, z powołaniem się na art. 299 ksh, powinni zatem mieć na uwadze ryzyko związane z możliwością tego rodzaju obrony. Istotne jest jednak, że zgodnie z art. 299 §2 ksh, aby móc skutecznie uwolnić się od odpowiedzialności wynikającej z tego przepisu, to członek zarządu powinien wykazać brak szkody po stronie wierzyciela (to na członku zarządu spoczywa ciężar dowodu w tym zakresie).
Zobacz serwis: W sądzie