Sądy gospodarcze rozpoznają sprawy gospodarcze, czyli przede wszystkim sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami prowadzącymi działalność gospodarczą, w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej.
Sądy gospodarcze zostały powołane w ramach sądów powszechnych (rejonowych i okręgowych) jako wyodrębnione jednostki organizacyjne na mocy art. 1 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych.
Zgodnie z art. 479[1] § 1 kpc, przepisy o postępowaniu w sprawach gospodarczych stosuje się jedynie w razie kumulatywnego spełnienia trzech przesłanek przewidzianych w tym przepisie:
- obie strony sporu są przedsiębiorcami,
- sprawa dotyczy stosunków cywilnych między nimi
- sprawa pozostaje w bezpośrednim związku z zakresem prowadzonej przez nich działalności gospodarczej.
Zobacz Kodeks Postępowania Cywilnego
Przedsiębiorcami są osoby fizyczne (w tym także wspólnicy spółek cywilnych), osoby prawne i jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, które wykonują we własnym imieniu działalność gospodarczą zdefiniowaną w art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.
Nie jest działalnością gospodarczą działalność wytwórcza w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowanie przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów.
Status przedsiębiorcy musi istnieć już w chwili wnoszenia powództwa. Natomiast zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej przez którąkolwiek ze stron stosunku cywilnego po jego powstaniu nie wyłącza stosowania przepisów o postępowaniu gospodarczym.
O tym, że dana sprawa dotyczy stosunku cywilnego między przedsiębiorcami przesądza jej materialny charakter. Inaczej mówiąc sprawa musi dotyczyć ochrony prawnej pomiędzy dwoma równorzędnymi podmiotami – przedsiębiorcami.
Jeżeli chodzi o związek roszczenia z prowadzeniem działalności gospodarczej (przesłanka trzecia przewidziana w art. 479[1] § 1 kpc), to może on być rozumiany wąsko i oznaczać, że roszczenia muszą wynikać z czynności składających się na działalność gospodarczą, jak również możliwe jest szerokie ujęcie, polegające na tym, że w związku z działalnością gospodarczą pozostają także roszczenia wynikające z czynności pośrednio związanych działalnością, które jednak są jej funkcjonalnie przyporządkowane.
W uchwale z dnia 11 czerwca 1992 r. III CZP 64/92 (OSNCP 1992/12 poz. 225) Sąd Najwyższy wskazał, że czynności podejmowane przez podmiot gospodarczy trzeba uznać za wchodzące w zakres jego działalności gospodarczej wówczas, gdy pozostają w normalnym funkcjonalnym związku przyczynowym z tą działalnością, a w szczególności są podejmowane w celu realizacji zadań związanych z przedmiotem działalności tego podmiotu.
Z kolei, w uzasadnieniu Uchwały Składu Siedmiu Sędziów z dnia 14 maja 1998 r. III CZP 12/98 (OSNC 1998/10 poz. 151), Sąd Najwyższy, opowiadając się za węższym rozumieniem pojęcia związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, wskazał, że szerszym co do zakresu od pojęcia „działalności gospodarczej” jest pojęcie „prowadzenia przedsiębiorstwa” oraz „czynności pozostających w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa”
W obrębie tego pojęcia znajdują się między innymi czynności związane funkcjonowaniem przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym, tego rodzaju czynności nie pozostają bowiem w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, nie polegają na uczestnictwie w obrocie gospodarczym, nie prowadzą do wytwarzania dóbr materialnych, a także nie przynoszą żadnego zysku.
Oprócz spraw ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami, sądy gospodarcze orzekają w sprawach:
- ze stosunku spółki oraz dotyczące roszczeń, o których mowa w art. 291-300 i art. 479-490 ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 r. Nr 94 poz. 1037),
- przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu poprzedniego lub o naprawienie szkody z tym związanej oraz o zakazanie albo ograniczenie działalności zagrażającej środowisku,
- między organami przedsiębiorstwa państwowego,
- między przedsiębiorstwem państwowym lub jego organami a jego organem założycielskim lub organem sprawującym nadzór,
- z zakresu postępowania o poprawie gospodarki przedsiębiorstwa państwowego oraz jego upadłości,
- z zakresu prawa upadłościowego i naprawczego,
- o nadanie klauzuli wykonalności tytułom egzekucyjnym, którymi są orzeczenia sądu gospodarczego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu albo ugoda zawarta przed tym sądem,
- inne, przekazane przez odrębne przepisy.
Sprawy te należą do właściwości sądów gospodarczych niezależnie od tego czy ich stronami są przedsiębiorcy.
Zobacz: Właściwość miejscowa sądu gospodarczego
Sprawa ma charakter gospodarczy niezależnie od tego, czy była rozpoznawana przez sąd gospodarczy w postępowaniu odrębnym, czy też w zwykłym trybie procesowym przez sąd cywilny – taki pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 lipca 2000r (V CKN 1266/2000). Nie oznacza to jednak, że błędne zakwalifikowanie sprawy przez powoda jako sprawy gospodarczej wywołuje negatywne skutki procesowe.
Sąd jest bowiem zobligowany z urzędu badać charakter sprawy i w razie stwierdzenia gospodarczego charakteru – przekazać sprawę do właściwego sądu gospodarczego.
Podobnie przedstawia się sytuacja odwrotna. Rozpoznanie sprawy „zwykłej” cywilnej przez sąd gospodarczy w trybie przepisów postępowania odrębnego dotyczącego postępowania w sprawach gospodarczych samo przez się nie powoduje nieważności postępowania, ani nie jest uchybieniem mogącym mieć wpływ na wynik sprawy.