Zainteresowani mogą skorzystać z pomocy stałych sądów arbitrażowych. Działają one jako instytucje, mają własne regulaminy. Możliwe jest także powołanie tzw. sądu arbitrażowego ad hoc – nie korzysta się wtedy z pomocy instytucji, a powołuje się sędziów na potrzeby konkretnego sporu.
Z jakimi sprawami do arbitrażu?
Każda osoba, która jest stroną stosunku prawnego może umówić się z drugą, że spory powstałe w związku z tym stosunkiem będą rozpoznawane przez sąd polubowny. Taka umowa zwana jest zapisem na sąd polubowny i musi być sporządzona na piśmie.
Można umówić się co do sporów już istniejących jak i takich, które ewentualnie pojawią się w przyszłości (umowa dotycząca sporów z zakresu prawa pracy może zostać zawarta tylko po powstaniu takiego sporu). Do sądu arbitrażowego można zwrócić się z prośbą o rozstrzygnięcie każdej sprawy majątkowej (np. spór o jakiekolwiek odszkodowanie, spór z pracodawcą o wynagrodzenie) lub niemajątkowej (np. naruszenie dobrego imienia itd.). Sąd polubowny nie może rozstrzygać sporów dotyczących alimentów.
Kto osądzi?
Sędzią sądu polubownego (arbitrem) nie jest nigdy sędzia państwowy. Strony same wybierają sobie sędziów. W stałych sądach arbitrażowych prowadzone są listy arbitrów – znajdują się na nich zazwyczaj specjaliści z dziedzin, których rozwiązywaniem zajmuje się dany sąd. Sprawę może osądzić nawet jeden arbiter.
Postępowanie
W postępowaniu przed sądem polubownym nie stosuje się skomplikowanych przepisów proceduralnych jak w sądach państwowych. Strony sporu same mogą określić zasady i sposób postępowania sądu arbitrażowego (sądy stałe określają je w swoich regulaminach). Postępowanie nie jest otwarte dla osób postronnych, może oprzeć się na samych dokumentach – nie przeprowadza się rozprawy (chyba że strony tego chcą).
Wyrok i ugoda
Sąd arbitrażowy rozstrzygając sprawę opiera się nie tylko na przepisach prawa, ale także na istniejących zwyczajach. Na żądanie stron może orzekać w oparciu o zasady słuszności. Wyrok sądu polubownego ma moc równą wyrokowi sądu państwowego (po zatwierdzeniu przez ten ostatni sąd, co ma miejsce na wniosek jednej ze stron sporu). Oznacza to m.in. że umożliwia on przeprowadzenie egzekucji.
Od wyroku sądu polubownego nie ma odwołania. Można starać się obalić to orzeczenie tzw. skargą o uchylenie wyroku sądu polubownego, ale jest to środek nadzwyczajny – pozbawi wyrok mocy tylko w wyjątkowych przypadkach, przewidzianych przez prawo.
Warto też pamiętać, że przed sądem polubownym można zawrzeć ugodę. Stałe sądy arbitrażowe często oferują prowadzenie mediacji