Należy pamiętać o tym, że w postępowaniu polubownym nie może brać udziału sędzia państwowy. Jednakże o uznaniu wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej, orzeka na posiedzeniu niejawnym sąd państwowy tylko na wniosek strony.
Sądy polubowne w Polsce są rzadko stosowane. Może to wydać się zastanawiające z tego względu, iż sądownictwo polubowne daję możliwość szybkiego rozwiązania sporu między stronami oraz jest mniej kosztowne w porównaniu z sądownictwem państwowym. Na korzyść sądu polubownego przemawia również to, że istnieje możliwość:
- oparcia rozstrzygnięcia na zasadach dobrej wiary
- wydania wyroku według wcześniej ustalonych reguł
Zobacz: Dochodzenie roszczeń konsumenckich przed stałymi sądami polubownymi
Sądy polubowne mogą orzekać w sprawach o prawa majątkowe, oraz o prawa niemajątkowe, z wyjątkiem spraw o alimenty.
Według kodeksu postępowania cywilnego (art.695) wyróżniamy dwa rodzaje sądów polubownych:
- sądy polubowne stałe, np. Stały Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie
- sądy polubowne ad hoc, powoływane do konkretnego sporu.
Zapis na sąd polubowny
Zapis na sąd polubowny jest umową procesową, która jest podstawą kompetencji oraz przekazuje spór powstały między stronami do rozstrzygnięcia sądowi polubownemu.
W ww. umowie należy wskazać stosunek prawny lub przedmiot sporu, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć. Jak widać strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spory wynikłe już między nimi lub te, które mogą powstać dopiero w przyszłości, jednakże muszą pochodzić z oznaczonego wcześniej stosunku prawnego? Umowa procesowa może zawierać szereg różnych postanowień, np. wskazywać liczbę arbitrów lub sposób ich powoływania. W zapisie na sąd polubowny można wskazać stały sąd polubowny, który ewentualnie będzie rozstrzygał spór zaistniały między stronami. Jeśli chodzi o formę zapisu na sąd polubowny, powinien on być sporządzony na piśmie. Możliwe jest także zawarcie zapisu na sąd polubowny przez pełnomocnika.
Umowa procesowa między stronami może być zawarta odrębnie, bądź w umowie głównej, która kształtuje stosunek prawny między stronami, tzw. klauzula arbitrażowa.
Zobacz: Jak sformułować zapis na sąd polubowny
Zawarcie umowy o zapis na sąd polubowny powoduje wyłączenie właściwości sądu powszechnego do rozstrzygnięcia sporu. W umowie na za zapis na sąd polubowny strony powinny wyznaczyć arbitrów, każda z nich ma prawo do takiej samej ich liczby. W przypadku, gdy strony nie wyznaczyły arbitrów, może dokonać tego za nie sąd powszechny.
Wszczęcie i przebieg postępowania.
Postępowanie przed sądem polubownym zostaje wszczęte z chwilą wybrania arbitra i doręczenia drugiej stronie pozwu. Jednak, gdy arbitrzy zostali wybrani w umowie o zapis, to wszczęcie postępowania następuje z chwilą wniesienia pozwu na ręce arbitra.
Sąd polubowny może przesłuchiwać strony, świadków i biegłych oraz odbierać od nich przyrzeczenia, uprzedzając o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania, nie może jednakże stosować środków przymusu. Wszystkie te środki dowodowe maja służyć sądowi do wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy. Ponadto sąd może przeprowadzać dowody nieznane kodeksowi postępowania cywilnego, jeżeli zmierzać one będą do osiągnięcia powyższego celu. W zasadzie przeprowadzenie dowodów powinno odbywać się przed pełnym składem sądu.
Umowa-zapis na sąd polubowny (bezpłatny wzór)
Dopuszczalne jest zawieszenie i umorzenie postępowania przed sądem polubownym, jednak strona może domagać się przed sądem powszechnym ustalenia, czy zapis stracił moc. Do umorzenia może dojść na zgodny wniosek stron, jak i do cofnięcia powództwa. Sad polubowny, który rozstrzyga sprawę może wydać wyrok całościowy, częściowy lub tylko wstępny.
Wyrok musi być sporządzony w formie pisemnej, zapaść musi większością głosów. Jednak w przypadku niemożliwości uzyskania większości głosów, decydujący głos należy do superarbitra. Zapadły wyrok doręcza się stronom wraz z uzasadnieniem. Powinno ona zawierać wszystkie fakty, na podstawie, których zapadł wyrok. Wyrok nie musi zawierać podstawy prawnej rozstrzygnięcia, jest on ostateczny i prawomocny z chwilą wydania.
Wyrok zapadły przed sądem polubownym wiąże nie tylko strony i sąd, który go wydał, ale również inne sądy i organy państwowe.
Postępowanie przed sądem polubownym mimo swojej szybkości i ekonomiczności nie znajduję dużej liczby zwolenników wśród stron w zakresie kształtowania stosunków między nimi. Należy także zwrócić uwagę na fakt, że prawnicy nie proponują takiego rozwiązania sporu swoim klientom i nie chcą też występować w roli arbitra. Sądy polubowne powinny być bardziej rozpowszechnione w polskim systemie prawnym, odciążyłyby sądownictwo powszechne i dałyby inne możliwości, bardziej efektowne, rozstrzygania sporów między stronami.