Zabezpieczenie dowodu w postępowaniu cywilnym jest prewencyjnym środkiem prawnym, uregulowanym w art. 310 – 315 Kodeksu postępowania cywilnego, który ma na celu umożliwienie wykazania określonych faktów w przypadku zniszczenia lub utraty dowodu. Zasadniczo, zabezpieczenie dowodu pozwala na zachowanie materiału dowodowego na potrzeby przyszłego postępowania.
- Zakres stosowania zabezpieczenia dowodu
- Przeprowadzenie zabezpieczenia dowodu
- Kto może skorzystać z zabezpieczenia dowodu?
- Wymagania formalne wniosku o zabezpieczenie dowodu
- Procedura postępowania o zabezpieczenie dowodu
- Znaczenie prawidłowego wykazania przesłanek zabezpieczenia dowodu
Zakres stosowania zabezpieczenia dowodu
Zabezpieczenie dowodu może być stosowane przed wszczęciem postępowania cywilnego na wniosek zainteresowanego. Po jego rozpoczęciu, może zostać przeprowadzone także z urzędu. Przedmiotem zabezpieczenia może być co do zasady każdy dowód dopuszczalny w świetle przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Należy jednak mieć na uwadze, że w nauce prawa uznaje się, iż wykluczone jest zabezpieczenie dowodu w postaci opinii biegłego, na co zwracał uwagę m.in. Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 9 listopada 2018 r. (sygn. akt I ACa 52/18).
Przeprowadzenie zabezpieczenia dowodu
Jeżeli postępowanie w sprawie nie zostało jeszcze wszczęte albo w przypadkach niecierpiących zwłoki, dowód jest zabezpieczony przez sąd rejonowy, w którego okręgu dowód ma być przeprowadzony. W trakcie procesu, zabezpieczenie dowodu przeprowadza sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Zabezpieczenie dowodu może być również przeprowadzone w czasie zawieszenia wszczętego wcześniej postępowania cywilnego, zgodnie z art. 179 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego. W orzecznictwie przyjmuje się, że zabezpieczenie dowodu nie może być traktowane jako ocena szans powodzenia potencjalnego powództwa (za postanowieniem Sądu Najwyższego - Izby Cywilnej z dnia 26 lutego 1969 r., sygn. akt II CZ 6/69).
Kto może skorzystać z zabezpieczenia dowodu?
Warto zauważyć, że z zabezpieczenia dowodu może skorzystać nie tylko przyszły powód. Osoba, która przewiduje, że zostanie przeciwko niej wytoczone powództwo, również może rozważyć skorzystanie z tego mechanizmu, jeśli istnieje ryzyko utraty lub zniszczenia dowodu. Dzięki temu może zabezpieczyć materiał dowodowy na wypadek ewentualnego postępowania sądowego.
Wymagania formalne wniosku o zabezpieczenie dowodu
Aby skorzystać z zabezpieczenia dowodu, należy sporządzić wniosek spełniający ogólne warunki przewidziane dla pism procesowych w postępowaniu cywilnym. Wniosek powinien zawierać dane wnioskodawcy, dane potencjalnego przeciwnika oraz innych osób zainteresowanych, o ile są one znane. Należy w nim również oznaczyć dowód oraz wskazać fakty, które dowód ten ma na celu wykazać. Jednocześnie wymagane jest również określenie przyczyny uzasadniającej potrzebę zabezpieczenia dowodu. Ponadto, w dorobku orzeczniczym sądów powszechnych ukształtował się wymóg wykazania interesu prawnego wnioskodawcy w zabezpieczeniu dowodu (zgodnie z wyrokiem m.in Sądu Apelacyjnego w Łodzi, sygn. akt I ACa 175/17, z dnia 09.11.2017 r.).
Procedura postępowania o zabezpieczenie dowodu
W postępowaniu o zabezpieczeniu dowodu sąd wzywa osoby biorące udział w postępowaniu do stawiennictwa w celu przeprowadzenia dowodu. Wyjątkowo, sąd może przeprowadzić postępowanie mające na celu zabezpieczenie dowodu nawet przed doręczeniem wezwania przeciwnikowi, lecz tylko w wypadkach niecierpiących zwłoki. Jest to uznawane za odstępstwo od zasady bezpośredniości przeprowadzania dowodów.
Znaczenie prawidłowego wykazania przesłanek zabezpieczenia dowodu
Prawidłowe wykazanie przesłanek zabezpieczenia dowodu jest bardzo istotne, ponieważ jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 sierpnia 1969 r. (sygn. akt I CZ 81/69) „na postanowienie odmawiające zabezpieczenia dowodu zażalenie nie służy”. Dlatego ważne jest, aby strony postępowania uważnie monitorowały prawidłowość przebiegu postępowania w sprawie zabezpieczenia dowodu. W tym celu strony mogą wskazywać sądowi uchybienia popełnione przy zabezpieczeniu dowodu zgodnie z art. 315 Kodeksu postępowania cywilnego. W przeciwieństwie do obowiązku składania zastrzeżeń do protokołu w trybie art. 162 Kodeksu postępowania cywilnego, skorzystanie z uprawnienia do wskazania uchybień sądu, o którym mowa w art. 315 Kodeksu postępowania cywilnego nie jest obwarowane terminem, jednak powinno to nastąpić w trakcie postępowania wywołanego wnioskiem o zabezpieczenie dowodu.
Autor: Prawnik Mateusz Groszyk, Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy