Dowody są ważnym zagadnieniem w postępowaniu przed sądem. Samo istnienie dowodów może jednak nie wystarczyć do tego, by uzyskać określone świadczenie, wygrać sprawę. Potrzebnym jest również wykazanie, przedstawienie ich sądowi.
Ciężar dowodu
Przepis art. 6 Kodeksu cywilnego zawiera bardzo ważną zasadę, zgodnie z którą:
ciężar dowodu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.
Najprościej ujmując powyższą regulację jeżeli ktoś powołuje się przed sądem na określone fakty to obciąża go obowiązek ich udowodnienia. Tak zatem osoba, która powołuje się przed sądem na określone fakty musi je udowodnić. Nadmienić przy tym należy, iż udowodnienie jest czymś mocniejszym niż uprawdopodobnienie. Odnosi się bowiem do pewności pewnych zdarzeń czy zachowań. Jeżeli podmiot nie udowodni faktów, na które się powołuje to sąd rozstrzygnie sprawę na niekorzyść tego podmiotu.
Wymóg ten został wielokrotnie potwierdzony w orzecznictwie sądowym. Przykładem może być wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 31 maja 2016 roku, I Aca 16/16, w którym sąd stwierdził, że: „Powód dochodząc odszkodowania za utracone korzyści powinien udowodnić wysokość tego roszczenia oraz pozostawanie faktu utraty korzyści w normatywnym związku przyczynowym ze zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność pozwanego”. Z kolei w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2012 r., I CSK 345/11 sąd potwierdził, iż przypisanie obowiązku udowodnienia innej osobie niż ta, która z określonego faktu wywodzi skutki prawne – jest naruszeniem przepisu art. 6 Kodeksu cywilnego.
Warto podkreślić, iż może zaistnieć sytuacja, w której jakaś osoba będzie posiadać roszczenie względem drugiej oraz posiadać na ten fakt dowody, a mimo to przegrać sprawę przed sądem i nie uzyskać zasądzenia jej tego roszczenia. Co więcej, będzie to całkowicie zgodne z prawem. Może tak się stać gdy oprócz założenia sprawy nie przedstawi ona dowodów na poparcie swoich tez ani nie będzie aktywna w postępowaniu.
Pan Jan posiada wierzytelność wobec Pana Janusza. Pan Janusz jest dłużnikiem Pana Jana, który po upływie terminu nie spełnił świadczenia pieniężnego (zapłaty ceny sprzedaży), do którego był zobowiązany na mocy zawartej wcześniej między nimi pisemnej umowy. Pan Jan posiada stosowne dowody na tą wierzytelność (m.in. zawarta pisemna umowa, dowód doręczenia wezwania do zapłaty). Założył on sprawę w sądzie w celu odzyskania pieniędzy, ale nie przedstawił żadnych dowodów na istnienie takiej wierzytelności i nie wykazywał żadnej aktywności w postępowaniu (nie pisał żadnych pism, nie stawiał się na posiedzenia itp.). W takim przypadku nie został spełniony wymóg z art. 6 k.c. i Pan Jan nie będzie mógł odzyskać przysługującej mu należności.
Przytoczony powyżej przepis jest ściśle związany z prawno-procesową regulacją art. 232 Kodeksu postępowania cywilnego, która brzmi:
Strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd może dopuścić dowód niewskazany przez stronę.
Ze wskazanego przepisu wynika, że sąd może z własnej inicjatywy z urzędu dopuścić dowód, który nie był przytaczany przez podmiot będący stroną postępowania. Jest to jednak „możliwość”, z której sąd wcale nie musi skorzystać. W świetle obowiązujących przepisów prawnych oraz orzecznictwa należy zaznaczyć, iż takie działanie sądu z urzędu powinno być niejako wyjątkiem od zasady.
Wyjątki
Druga strona, która nie powołuje się na określone fakty co do zasady nie musi wykazywać swojego stanowiska. Są jednak przypadki, w których ciężar dowodu spoczywa na osobie, która zaprzecza istnieniu pewnych faktów.
Mianowicie niektóre regulacje wprowadzają tzw. domniemania np. dobra lub zła wiara, urodzenie się dziecka żywego, domniemanie ojcostwa, chwila śmierci osoby zaginionej. Takie domniemania są wzruszalne, a więc można je obalić stosownym dowodem, ale czyni to osoba, która kwestionuje istnienie domniemanego faktu. Ponadto, są przepisy prawne, które nakazują uznać pewne fakty. Co więcej, niekiedy z orzecznictwa i doktryny może wynikać praktyka rozkładu ciężaru dowodowego. Takim przykładem mogą być sprawy dotyczące rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę w trybie dyscyplinarnym na podstawie art. 52 Kodeksu pracy. W takich postępowaniach sądowych ciężar dowodowy obarcza pracodawcę, a nie pracownika.
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 1997 r. I PKN 68/96 , sąd ten stwierdził, że „jeżeli pracownik zwolniony z pracy w trybie dyscyplinarnym wystąpi do sądu o odszkodowanie albo o przywrócenie do pracy, ciężar udowodnienia faktów potwierdzających ciężkie naruszenie obowiązków przez pracownika spoczywa na pracodawcy”. Można to uzasadniać między innymi tym, iż pracownik jest często słabszą stroną stosunku z uwagi na uwarunkowania rynku pracy. Pracownik może ograniczyć się jedynie do zakwestionowania stanowiska pracodawcy. Warto jednak nadmienić, iż z uwagi na ostrożność procesową nie zaleca się by pracownik pozostawał bierny w postępowaniu sądowym. Niewykluczonym jest bowiem sytuacja, w której pracodawca wykorzysta tą okoliczność i tak dobierze środki dowodowe oraz argumentację, że będzie w stanie przedstawić sądowi brak wiarygodności twierdzeń pracownika, a tym samym wpłynąć na zmianę oceny sprawy.
Podsumowanie
Omawiane w niniejszym tekście regulacje są ściśle związane z zasadą kontradyktoryjności (sporności stron) postępowania cywilnego. Zakłada ona, że to strony toczą ze sobą spór, a sąd jedynie im w tym pomaga i ostatecznie wydaje rozstrzygnięcie.
Warto też nadmienić, iż ciężar dowodu w postępowaniu sądowym nie powinien być ustalany wolą stron zawieranej umowy.
Dochodzenie przysługujących praw przed sądem wymaga podejmowania określonych czynności, które mogą być prawidłowo realizowane na podstawie znajomości przepisów prawa materialnego oraz procesowego.
Radca prawny dr Kamil Lorek
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny tj. Dz. U. 2023 poz. 1610; ost. zm. Dz. U. z 2024 r., poz. 653)
Bibliografia:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. 1964 Nr 16, poz. 93, tj. Dz. U. 2023 poz. 1610.
- Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, Dz. U. 2023. 1550 t.j.
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 31 maja 2016 roku, I Aca 16/16
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2012 r., I CSK 345/11
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 1997 r. I PKN 68/96
- Marciniak S., Zasada kontradyktoryjności a ewolucja i współczesny kształt postępowania cywilnego – zarys problematyki [wersja elektroniczna], https://repozytorium.amu.edu.pl/server/api/core/bitstreams/8a818c41-806b-4248-bdc5-95814ab443b4/content] – dostęp w dniu 04.05.2024 r.
- Krasuń A., Ciężar dowodu w sporach ze stosunku pracy – wybrane zagadnienia, Studia Iuridica Toruniensia, Tom XXVI, 2020 r.