Projekt Ministerstwa Sprawiedliwości wprowadza nieznaną dotąd na gruncie procedury cywilnej instytucję planowania rozprawy, której głównym celem jest właśnie przyspieszenie postępowania i ograniczenie spraw rozpoznawanych na rozprawie. Regulacje w tym zakresie są jednak wysoce sformalizowane i mogą mieć odwrotny skutek.
Zmiana zakłada obligatoryjne złożenie odpowiedzi na pozew przez powoda, w wyznaczonym przez sąd terminie, nie krótszym niż dwa tygodnie. Sąd może zarządzić wymianę dalszych pism procesowych, ustalając stosowny harmonogram. Z założenia sąd w momencie rozpoczęcia procedowania dysponować ma stanowiskiem oraz materiałem dowodowym od obydwu stron. Pozwolić to ma na sprawne zarządzanie przebiegiem postępowania i jego planowanie.
Kolejno, w razie wniesienia odpowiedzi na pozew bądź jej braku przy jednoczesnym braku wydania wyroku zaocznego, przewodniczący wyznaczać będzie posiedzenie przygotowawcze i wezwie na nie strony. Termin posiedzenia przypadać ma nie później niż na dwa miesiące po złożeniu odpowiedzi na pozew bądź ostatniego pisma przygotowawczego. Posiedzenie służyć ma rozwiązaniu sporu bez potrzebny prowadzenia dalszych posiedzeń, zwłaszcza rozprawy, a sąd będzie wyjaśniał stanowisko stron oraz nakłaniał do polubownego zakończenia sprawy. Jeżeli nie uda się rozwiązać sporu, na posiedzeniu przygotowawczym sporządzany będzie z udziałem stron plan rozprawy.
Polecamy: INFORLEX Ekspert
Posiedzenie przybierać ma formę posiedzenia niejawnego, o charakterze nieformalnym, w postaci dyskusji sądu ze stronami, co ma ułatwić osiągnięcie zamierzonych celów. Projektodawca przewiduje obowiązkowe stawiennictwo stron na posiedzeniu przygotowawczym. W pierwotnej wersji projektu brak usprawiedliwienia nieobecności powoda skutkować miał umorzeniem postępowania z jednoczesnym rozstrzygnięciem o kosztach jak przy cofnięciu pozwu. Wobec jednak krytycznych głosów wyrażonych w toku prac sejmowych nad projektem, wprowadzona została poprawka dopuszczająca możliwości złożenia przez powoda oraz pełnomocnika wniosku o przeprowadzenie posiedzenia bez ich udziału. W takim przypadku niestawiennictwo nie będzie prowadzić do umorzenia postępowania a jedynie do sporządzenia wiążącego planu rozprawy bez ich udziału. Brak usprawiedliwienia nieobecności pozwanego również prowadzić będzie do sporządzenia planu rozprawy bez jego udziału, ale z zastrzeżeniem, iż możliwe jest nałożenie na niego obowiązku zwrotu kosztów postępowania bez względu na wynik sprawy.
Plan rozprawy stanowić ma centralny i zharmonizowany rozkład czynności procesowych zawierający m.in. rozstrzygnięcia co do wniosków dowodowych stron (zastępując w tym zakresie postanowienia dowodowe), dokładne określenie żądań, zarzutów (w tym formalnych), wskazanie spornych faktów oraz ustalenie terminów posiedzeń, harmonogramu rozpraw (tj. kolejność i termin przeprowadzania dowodów) i terminu ogłoszenia wyroku. W uzasadnieniu projektu wskazuje się, że zaangażowanie stron w jego tworzenie skutkować ma poczuciem realnego wpływu na przebieg postępowania, a w konsekwencji większą skłonnością do kooperacji z sądem.
Nowelizacja wprowadza znaczne ograniczenia czasowe w przedstawianiu twierdzeń i dowodów próbując w ten sposób uniknąć opóźnień w procesie przy jednoczesnym zapewnieniu spójności nieprzerwanej pracy sądu. Ma być to możliwe jedynie do chwili zatwierdzenia planu rozprawy. Późniejsze próby podlegać będą pominięciu, chyba że strona wykaże, że ich powołanie nie było możliwe albo potrzeba wynikła później.
W razie dezaktualizacji bądź zaistnienia istotnej potrzeby możliwa będzie zmiana bądź sporządzenie nowego planu rozprawy z tym jednak zastrzeżeniem, że nie będzie to powodowało otwarcia terminu do zgłaszania nowych twierdzeń i dowodów. Powyższe zastrzeżenie oznacza, że do systemu prawnego wprowadzony zostanie system rygorystycznej prekluzji twierdzeń i dowodów w razie zarządzenia posiedzenia przygotowawczego.
Nowelizacja pozwala jednocześnie na bezpośrednie skierowanie sprawy na rozprawę w sytuacji, gdy okoliczności wskazują, że przeprowadzenie posiedzenia przygotowawczego nie przyczyni się do sprawniejszego rozpoznania sprawy. W takiej sytuacji strony będą mogły w dalszym ciągu przytaczać twierdzenia i dowody aż do zamknięcia rozprawy, z zastrzeżeniem niekorzystnych skutków, które według przepisów k.p.c. mogą wyniknąć z działania na zwłokę lub niezastosowania się do zarządzeń przewodniczącego i postanowień sądu.
Proponowane rozwiązania mają pozwolić na sprawne zarządzanie sprawą już od momentu jej wpływu, dyscyplinując jednocześnie strony do wypełniania swoich obowiązków i wyposażając sąd w narzędzia sprawnego pozyskiwania materiału dowodowego. Wszystko to ma skutkować „przyspieszeniem średniego czasu przebiegu rozprawy, przy jednoczesnym zwiększeniu rzetelności procesu, a co za tym idzie – w dłuższej perspektywie – poprawieniem społecznego postrzegania wymiaru sprawiedliwości”.
Projekt zawiera szereg rozwiązań, które mogą wprawdzie wykazać statystyczne poprawy, jednak w rzeczywistości mogą utrudnić obywatelowi realizację zagwarantowanego konstytucyjnie prawa do sądu. Podkreślić należy, że sądy powinny przede wszystkim być przyjazne obywatelom i to ich interes powinien stanowić główne kryterium projektowania reform. Wprowadzane instytucje wydają się przynajmniej częściowo zasadne, jednak wszystko zależy od tego jak będą stosowane w praktyce.
Większość przepisów omawianej nowelizacji ma wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia. Niektóre przepisy mają wejść w życie w innych terminach: po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia; 6 miesięcy od dnia ogłoszenia, a nawet 12 miesięcy od dnia ogłoszenia.
apl. adw. Maria Muchin, kancelaria RK Legal
Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw - przebieg procedury legislacyjnej w Sejmie