Zasadą jest wnoszenie pozwu do sądu miejsca zamieszkania pozwanego lub sądu miejsca siedziby pozwanego - w przypadku osoby prawnej albo jednostki posiadającej lub nieposiadającej osobowości prawnej. Od zasady tej wyróżniamy jednak wiele wyjątków.
Do najważniejszych z nich należą:
• w przypadku roszczeń alimentacyjnych oraz roszczeń o ustalenie ojcostwa pozew można wnieść do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania osoby uprawnionej lub miejsca zamieszkania pozwanego (por. art. 31, 32 Kodeksu postępowania cywilnego);
• w przypadku spraw o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie oraz o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy pozew można wnieść do sądu właściwego dla miejsca wykonania umowy lub miejsca zamieszkania pozwanego, np. Augustyn chciał wnieść pozew o odszkodowanie za niewłaściwe wykonanie umowy dotyczącej pomalowania domu. Niesolidny wykonawca mieszkał we Wrocławiu, choć dom Augustyna położony był w Opolu. W takiej sytuacji Augustyn może wybrać, czy złożyć pozew do sądu we Wrocławiu, czy też w Opolu.
• w przypadku roszczeń z czynu niedozwolonego pozew można wnieść do sądu, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie powodujące szkodę lub do sądu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego;
Augustyn remontował dom. Robotnik, który układał na dachu dachówki przez przypadek upuścił jedną z nich, która spadła na samochód Augustyna i wybiła w nim szybę. Robotnik ten pochodził z Zakopanego. Augustyn może więc wybrać, czy pozew przeciwko robotnikowi wnieść do sądu w Zakopanem, czy do sądu w Opolu, gdzie miało miejsce feralne zdarzenie.
• w przypadku spraw dotyczących własności, posiadania lub innych praw rzeczowych na nieruchomości pozew możesz wnieść jedynie do sądu właściwego dla miejsca położenia nieruchomości;
Sąsiad, zameldowany w Warszawie, rozpoczął prace budowlane na działce Augustyna położonej w Bielsku-Białej. Augustyn wniósł więc pozew o ochronę posiadania do sądu w Bielsku-Białej.
• w przypadku spraw dotyczących dziedziczenia lub zachowku pozew można wnieść wyłącznie do sądu właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli tego miejsca nie da się ustalić – do sądu właściwego dla miejsca położenia majątku spadkowego;
Zmarł dziadek Augustyna. Augustyn musi wnieść wniosek o stwierdzenie nabycia spadku do sądu w Wieliczce, gdyż w tym mieście mieszkał jego dziadek.
Zobacz: Jaka jest struktura sądu?
• w przypadku spraw ze stosunku małżeństwa (np. spraw o rozwód, separację na wniosek jednego z małżonków) sądem właściwym jest sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. W braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego, a gdy i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda.
Augustyn mieszkał razem ze swoją żoną Krystyną w Krakowie. Obecnie małżonkowie są w faktycznej separacji, Augustyn dalej mieszka w Krakowie, zaś Krystyna wyprowadziła się do Poznania. Augustyn wniósł pozew o rozwód do sądu w Krakowie, gdyż tam ostatnio wspólnie zamieszkiwał z Krystyną i sam dalej mieszka.
W przypadku postępowania nieprocesowego wniosek co do zasady składa się do sądu miejsca zamieszkania wnioskodawcy lub sądu miejsca jego pobytu.
Od zasady tej również istnieją liczne wyjątki, np.:
• w sprawach dotyczących uznania za zmarłego wniosek składa się do sądu ostatniego miejsca zamieszkania zaginionego;
• w sprawach o ubezwłasnowolnienie sądem właściwym jest sąd miejsca zamieszkania osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona;
• w sprawach rodzinnych i opiekuńczych (sprawy o przysposobienie, z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi, związane z władzą rodzicielską) właściwy jest sąd miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy;
• w sprawach o separację na zgodny wniosek małżonków właściwy jest sąd, w którego okręgu małżonkowie mają wspólne miejsce zamieszkania, a w braku takiej podstawy – sąd miejsca ich wspólnego pobytu.
W razie wątpliwości co do określania sądu właściwego miejscowo dla złożenia Twojego pozwu lub wniosku,uzyskaj informację na ten temat w punkcie informacyjnym w dowolnym sądzie. Musisz wiedzieć, że złożenie pozwu lub wniosku do niewłaściwego sądu nie spowoduje, że Twoja sprawa nie zostanie rozpoznana – sąd bowiem sam przekaże sprawę sądowi właściwemu.
Tekst pochodzi z poradnika wydanego przez Ministerstwo Sprawiedliwości: "Obywatel w postępowaniu cywilnym" współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.