Kiedy kurator
Osoby prawne, w tym także spółki kapitałowe (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna) działają przez swoje organy: zarząd, radę nadzorczą (nie w każdej spółce z o.o. jest ona obowiązkowa) oraz zgromadzenie wspólników. Członkiem zarządu oraz organu nadzoru może być tylko osoba fizyczna. Czasami, na skutek nieszczęśliwych wypadków, rezygnacji albo upływu kadencji, dochodzi do sytuacji, gdy w organie zarządzającym lub nadzorczym nie ma żadnych członków. W takiej sytuacji spółka nie może działać, zaś jednym ze sposobów naprawienia tej sytuacji jest powołanie kuratora. Procedura taka może być szczególnie pomocna dla np. wierzycieli spółek pozbawionych organu zarządzającego, ale posiadających jeszcze majątek, z którego możliwe jest zaspokojenie.
Zgodnie z art. 42 Kodeksu cywilnego w sytuacji, gdy osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora. Kurator taki powinien postarać się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację.
Zobacz również serwis: Spółki
Kto powołuje
Stosownie do treści art. 603 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, kuratora dla osoby prawnej ustanawia sąd rejestrowy w postępowaniu nieprocesowym, w którego okręgu osoba ta ma lub miała ostatnią siedzibę.
Postępowanie takie może być wszczęte na wniosek każdej osoby, która ma interes prawny, a więc zarówno wierzyciela, wspólnika jak i byłego członka zarządu, który chciałby w końcu być wykreślony z KRS. We wniosku należy zwięźle uzasadnić konieczność powołania kuratora.
Wniosek taki podlega opłacie sądowej w wysokości 40,- zł.
Zobacz również serwis: W sądzie
Obowiązkiem kuratora jest postaranie się niezwłocznie o powołanie organów spółki, a w razie potrzeby o jej likwidację. Szczegółowy zakres kompetencji kuratora zostanie określony w postanowieniu o jego powołaniu. Kurator taki w żadnym jednak razie nie może zastępować organów. Nie może on także wyręczyć walnego zgromadzenia czy rady nadzorczej i samodzielnie powołać członków organów. Jego zadania polegać powinny na wszczęciu określonej przepisami prawa i umowy spółki (statutu) procedury zmierzającej do powołania organów.
Kurator dla spółki akcyjnej
Zadania kuratora prześledźmy na przykładzie spółki akcyjnej, w której wygasły mandaty wszystkich członków rady nadzorczej i zarządu, zaś powoływanie członków tych organów przebiega w sposób ustawowy, czyli zgodny z przepisami kodeksu spółek handlowych.
Podstawową zasadą, wynikającą z art. 368 § 4 Kodeksu spółek handlowych jest to, że zarząd powołuje rada nadzorcza. Zgodnie natomiast z art. 385 § 1 kodeksu rada nadzorcza powoływana jest przez walne zgromadzenie. Oznacza to, że do powołania zarządu należy najpierw powołać radę nadzorczą, a w tym celu należy zwołać walne zgromadzenie.
Co do zasady walne zgromadzenie zwołuje się przez ogłoszenie, zaś ogłoszenia publikowane są w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Ogłoszenie takie powinno ukazać się na trzy tygodnie przed proponowanym terminem walnego. Jeżeli na tym walnym (które niemal zawsze będzie zgromadzeniem nadzwyczajnym) dojdzie do powołania minimalnej liczby członków rady nadzorczej (zgodnie z kodeksem liczba ta wynosi 3 osoby) to dalsze procedowanie jest proste: rada nadzorcza powoła zarząd spółki akcyjnej, który z kolei powinien dokonać zgłoszenia zmian do KRS z jednoczesnym wnioskiem o zwolnienie kurateli. Od tego momentu spółka może normalnie działać.
Zobacz również serwis: Spółka akcyjna
Uwaga na koszty
Rozwiązanie to nie będzie niestety opłacalne w każdej sytuacji, albowiem istnieje ryzyko poniesienia znacznych kosztów sądowych. Zasadą jest, że za kuratora wydatki ponosi tymczasowo strona, dla której kurator został ustanowiony, a więc spółka, o powołanie organów której stara się kurator. Jednak, jeżeli nie będzie to możliwe (np. z powodu braku majątku) koszty poniesie strona, która swym wnioskiem spowodowała ustanowienie kuratora. Koszty te to przede wszystkim opłata za publikację ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (co najmniej 600-700 złotych) oraz wynagrodzenie kuratora, które nie może być niższe niż 150 złotych i nie wyższe niż 4000 złotych (a w szczególnie uzasadnionych przypadkach 6000 złotych). Dlatego należy rozważyć, czy wniosek taki będzie opłacalny. Jeżeli okaże się, że koszty nie równoważą korzyści z powołania kuratora, możliwe jest wszczęcie procedury zmierzającej do powołania kuratora przez sąd rejestrowy z urzędu.
Stare spółki
Procedura taka może być również wszczęta dla spółek, które nadal nie dopełniły obowiązku rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Należy jednak pamiętać, że 17.07.2010 r. weszła w życie nowelizacja ustawy wprowadzającej przepisy o Krajowym Rejestrze Sądowym, nakładająca na m.in. sądy rejestrowe obowiązek zawiadamiania prokuratury o próbach „reaktywacji” takich starych spółek, co z pewnością przedłuży całe postępowanie.