Przepisy przewidują dwa rodzaje wyłączenia sędziego:
- z mocy ustawy:
Art. 48. § 1. Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy:
1) w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki;
2) w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;
3) w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
4) w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron;
5) w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator.
§ 2. Powody wyłączenia trwają także po ustaniu uzasadniającego je małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.
§ 3. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie, nie może orzekać co do tej skargi.
- na żądanie lub wniosek:
W tym wypadku wyłączenie następuje na wniosek samego sędziego lub na wniosek strony biorącej udział w postępowaniu, jeżeli między wyłączanym sędzią a jedną ze stron (lub jej przedstawicielem) zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwości co do jego bezstronności,
Ów stosunek osobisty może mieć podstawy w stosunkach o charakterze:
- emocjonalnym (np. przyjaźń, sąsiedztwo, zatargi z przeszłości,)
- ekonomiczno - gospodarczych (np. stosunek poręczenia majątkowego),
- natury podległości/zależności służbowej,
- inne, które w opinii (dostatecznie obiektywnej!!!) strony lub sędziego budzą wątpliwości do bezstronności tego ostatniego,
Wniosek taki należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, przed którym sprawa się toczy. Należy wówczas uprawdopodobnić (a nie udowodnić co jest łatwiejszym rozwiązaniem dla strony) przyczyny wyłączenia.
Uprawnienie takie przysługuje również stronie, która przystąpiła do rozprawy (np. z interwencją główną). Na taką osobę został nałożony dodatkowy wymóg w postaci uprawdopodobnienia, że przyczyna wyłączenia powstała dopiero później lub stała się jej znana.
W przypadku nieuwzględnienia wniosku, ponowny wniosek należy oprzeć na innych okolicznościach niż we wniosku pierwotnym.
Od wniosku w przedmiocie wyłączenia sędziego nie pobiera się opłat.
Źródło: www.forum.prawnikow.pl