Zwolnienie od kosztów procesu
Reguły dotyczące zwolnienia od ponoszenia kosztów postępowania zostały określone w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Zwolnienie od kosztów sądowych może nastąpić w całości lub części. Zwolnienie w całości jest możliwe wtedy, gdy strona nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Dla zwolnienia od kosztów decydujący będzie zatem stan majątkowy strony procesu. W celu jego przedstawienia wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów trzeba będzie wypełnić „Oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania”.
Zwolnienie w całości od kosztów postępowania będzie oznaczało, że strona nie musi uiszczać opłat sądowych i ponosić wydatków (art. 100 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Osoba zwolniona od kosztów nie będzie musiała uiszczać opłaty przy wnoszeniu pozwu. W przypadku większości roszczeń majątkowych opłata ta jest stosunkowa i wynosi 5 proc. wartości przedmiotu sporu.
X chce wnieść pozew przeciwko Y o zapłatę 100 tys. zł. W takiej sytuacji musi on uiścić opłatę w wysokości 5 tys. zł.
Należy przy tym pamiętać, że zwolnienie od kosztów ponoszenia kosztów postępowania nie ma mocy wstecznej. Nie może zatem objąć obowiązku uiszczenia opłaty jeżeli wniosek o zwolnienie został zgłoszony już w trakcie procesu.
Pobierz wzór: Wniosek o zwolnienie od kosztów
Zwolnienie a zwrot kosztów przez przegranego
W kontekście zwolnienia od kosztów pojawia się kwestia obowiązku zwrotu kosztów postępowania stronie zwycięskiej przez przegranego. Zgodnie z art. 98 Kodeksu postępowania cywilnego strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Powstaje zatem pytanie, czy obowiązek zwrotu takich kosztów ciąży również na stronie zwolnionej od kosztów, która przegrała swoją sprawę?
Koszty, które podlegać będą zwrotowi zwycięskiej stronie, obejmują koszty sądowe (opłaty i wydatki sądowe), jak również koszty wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika, koszty dojazdu do sądu, czy też utracony zarobek wskutek stawiennictwa w sądzie.
Zobacz serwis: Opłaty i koszty
X wniósł pozew przeciwko Y o zapłatę 100 tys. zł, uiścił opłatę w wysokości 5 tys. zł oraz wynajął radcę prawnemu, któremu zapłacił 4 tys. zł. W takiej sytuacji będzie mógł się domagać zwrotu kosztów w wysokości 9 tys. zł.
Odpowiedź na takie pytanie daje art. 108 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Zgodnie z jego brzmieniem zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. Tym samym strona zwolniona od kosztów procesu nie jest automatycznie zwolniona od obowiązku zwrotu kosztów procesu stronie wygranej.
Nie oznacza to jednak, że zawsze będzie obowiązana zwrócić koszty, co jednak zależy od decyzji sądu. Zgodnie z art. 102 Kodeksu postępowania cywilnego w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.
Zobacz również: Czy osoby prawne mogą być zwolnione od kosztów sądowych?