Czy osoby prawne mogą być zwolnione od kosztów sądowych?

Przedsiębiorcom trudniej

Najczęściej o zwolnienie od kosztów sądowych starają się osoby fizyczne. Jednak art. 103 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych daje możliwość zwolnienia od kosztów sądowych osobom prawnym i innym jednostkom niebędącym os. prawnymi, które wykazały, że nie mają dostatecznych środków na ich uiszczenie. Problem może stanowić nieostre użycie pojęcia „dostatecznych środków”, które nie jest zdefiniowane na gruncie powyższej ustawy. Czy chodzi tylko o sytuacje, w których osoba prawna nie ma żadnych środków lub gdy wierzytelności przewyższają jej finansowe możliwości? Czy przepis ten odwołuje się do środków pieniężnych, czy także do innych składników majątkowych? Wreszcie, czy obejmuje też przypadek tylko okresowego braku środków na dokonanie opłat sądowych, etc.

W interpretacji tego przepisu przydatne jest prześledzenie orzecznictwa. Sąd Najwyższy w postanowieniu Izby Cywilnej z 18.12.1990 r. (I CZ 217/90) postawił tezę, iż chwilowy brak środków pieniężnych na rachunku bankowym osoby prawnej nie uzasadnia domagania się zwolnienia od kosztów sądowych. Ponadto, osoba prawna w przypadku braku środków pieniężnych, ale będąca w posiadaniu np. określonych wierzytelności mogłaby uzyskać kredyt bankowy, a chcąc zostać zwolniona z kosztów powinna powołać się na okoliczności, z których wynika, że nie jest ona w stanie takiego kredytu uzyskać.

Zobacz serwis: W sądzie

Zgodnie z innymi orzeczeniami potrzebne jest wykazanie przez przedsiębiorcę, że posiadane przez niego efektywne aktywa nie wystarczają na pokrycie tych kosztów oraz posiadanie środków finansowych jest istotnym składnikiem prowadzenia działalności gospodarczej i podmioty ją prowadzące powinny uwzględniać także posiadanie odpowiednich środków na prowadzenie procesu sądowego.

Zwolnienie od kosztów sądowych osoby prawnej jest możliwe w sytuacji, gdy wykazane zostanie, iż posiadane przez niego efektywne aktywa nie wystarczają na pokrycie tych kosztów.

Taki nurt orzecznictwa, stosunkowo neutralny wobec podmiotów zazwyczaj nieprowadzących działalności gospodarczej (fundacji, stowarzyszeń, organizacji pozarządowych), skutecznie utrudnia przedsiębiorcom uzyskanie tego rodzaju pomocy państwa. Jest to prawdopodobnie rodzaj wentylu bezpieczeństwa dla sądów, w częstych przypadkach, gdy przedsiębiorcy składają wnioski o zwolnienie z kosztów tylko w celu przedłużenia postępowania.

Zobacz serwis: Opłaty i koszty sądowe

---

Jak udowodnić złą sytuację?

REKLAMA

Najistotniejszym elementem przepisu wyrażonego w art. 103 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, z punktu widzenia praktyki, jest jednak sposób wykazania, że podmiot nie ma dostatecznych środków na uiszczenie kosztów sądowych. Pojawiają się tu liczne wątpliwości, na jakie dowody się powołać, co w przypadku, gdy strona nie złoży jakichkolwiek dowodów, itp. Przepisy nie wskazują w jaki sposób należy wykazać owy brak dostatecznych środków.

Do osób prawnych nie stosuje się – tak jak do osób fizycznych - oświadczenia obejmującego m.in. dane o stanie majątku, czy dochodach. Aby określić na jakie dowody mogą powoływać się strony postępowania dotyczącego zwolnienia z kosztów sądowych należy znowu zwrócić się do orzecznictwa.

Wskazuje ono, że w związku z brakiem wskazania w przepisach sposobu wykazania podstaw, na których powinien opierać się wniosek o zwolnienie z kosztów, sąd powinien żądać od osoby prawnej odpowiednich dowodów. Dowody te powinny zależeć od rodzaju, charakteru oraz od konkretnej sytuacji danej osoby prawnej. Mogą to być jakiekolwiek dokumenty, świadczące o złej sytuacji majątkowej np. zaświadczenie jednostki nadrzędnej tej osoby, bilans roczny wykazujący przewagę pasywów nad aktywami, sprawozdanie finansowe, wyciągi z kont, raporty kasowe, deklaracje podatkowe, umowy kredytowe, pisma oceniające zdolność kredytową, dokumenty stwierdzające obciążenia majątku hipotekami i zastawami, dokumenty stwierdzające wysokość zobowiązań, a nawet oświadczenia majątkowe osób uprawnionych do reprezentowania danej os. prawnej lub jednostki organizacyjnej. Jeżeli storna nie udowodni tych okoliczności, nie może liczyć na ulgę w opłatach.

Zobacz serwis: Pozwy

Komu to się przyda?

Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych może być szczególnie przydatna dla organizacji, które nie potrafią sobie poradzić z zakończeniem działalności. Często zdarza się, iż zawiązana przed laty spółka, ale także fundacja czy stowarzyszenie, mające prowadzić działalność gospodarczą, z różnych powodów przestają funkcjonować, jednak mimo wszystko nadal znajduje się w prowadzonych przez sądy rejestrach. Brak działań może doprowadzić do narażenia członków organów danej jednostki na kolejne wydatki (np. stosowanie grzywien w przypadku przymuszeń do uzupełnienia braków w dokumentach, itp.).

Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych może być przydatna dla organizacji, która nie potrafi poradzić sobie z zakończeniem działalności.

Członkowie takich organów brak działań związanych z wykreśleniem uzasadniają często właśnie wysokimi opłatami sądowymi. Wydaje się, że przypadku takich „organizacji widmo” najlepszym sposobem jest skorzystanie, przy np. postępowaniu wykreślenia danego podmiotu z rejestru, właśnie z instytucji zwolnienia od kosztów. Należy jednak pamiętać, że nie można zwolnić z opłaty za ogłoszenie wpisu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Zobacz: Jaka opłata przy wniesieniu pozwu?

Dla OPP

Jeśli natomiast osoby prawne są organizacjami pożytku publicznego, a charakter sprawy nie dotyczy prowadzonej przez nie działalności gospodarczej, to mogą one powoływać się na jeszcze bardziej korzystny przepis art. 104 Uksc, który wprost zwalnia takie organizacje z obowiązku dokonywania opłat (np. kościoły, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, spółdzielnie socjalne, a nawet kluby sportowe, które nie działają w celu osiągnięcia zysku). Z kolei inne organizacje społeczne, nieprowadzące działalności gospodarczej, sąd może zwolnić od kosztów sądowych w sprawach prowadzonych w związku z ich działalnością społeczną, naukową, oświatową, kulturalną, sportową, dobroczynną, samopomocową, w zakresie ochrony konsumenta, ochrony środowiska i opieki społecznej. Przyznając takie zwolnienie, sąd uwzględnia przede wszystkim statutowe cele działalności danej organizacji, a nie jej stan majątkowy.