Przybicie na aukcji online a ukształtowanie ceny przedmiotu aukcji przy udziale ofert pozostałych uczestników. Co wynika z przepisów i praktyki?

• Prawne aspekty momentu zawarcia umowy
• Aukcja jako forma zawarcia umowy sprzedaży
• Reguły zawarcia umowy a Regulamin portalu na przykładzie serwisu OneBid
• Problematyka braku znajomości tożsamości innych uczestników aukcji internetowej
• Facit

Z aukcją na platformie online handlu dziełami sztuki i przedmiotami antykwarycznymi wiążą się praktyczne obowiązki organizatora aukcji z perspektywy uprawnienia uczestnika do wiedzy o innych ofertach na gruncie polskiego Kodeksu cywilnego. Takie uprawnienie wynika z tego, że skoro oferta złożona w toku aukcji przestaje wiązać dopiero gdy inny licytant złożył ofertę korzystniejszą (art. 72² § 1 Kodeksu cywilnego), to powstaje pytanie, czy i na ile pełna wiedza konkretnego uczestnika o innych ofertach w czasie rzeczywistym wpływa na poprawność zorganizowania sprzedaży przez organizatora aukcji, oraz czy funkcje platform online spełniają warunki poprawności aukcji jako formy zawarcia umowy sprzedaży na gruncie polskiego Kodeksu cywilnego. 
Tym różni się bowiem aukcja od zwykłej formy zawarcia umowy, że podstawowy element essentialia negotii dwustronnej umowy sprzedaży, którą jest cena kształtowana jest właśnie tą konstrukcją prawną. Tym samym, ani uczestnicy ani organizator nie wie jaka jest cena umowy w chwili rozpoczęcia aukcji, bo aukcja jest prawnym mechanizmem wytworzenia najkorzystniej ceny, która jest efektem użycia tego środka prawnego wiążącego do zawarcia umowy. 
Dla ważności aukcyjnego procesu, klasyczna konstrukcja prawna zakłada również wiedzę uczestnika, że jego oferta ma określony porządek w hierarchii ofert pozostałych uczestników i informacja ta powinna być weryfikowalna i obiektywnie wykazana. 

Prawne aspekty momentu zawarcia umowy

Moment zawarcia umowy, stanowiący decydujący etap w tworzeniu stosunków prawnych, znajduje swoje uregulowanie w ustawie z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz 1610 z późn. zm.) - zwany dalej KC. Szczególne uregulowania znajdują się w artykułach 66-72¹ tejże ustawy. Kwestie związane z formą umowy, treścią oświadczenia woli, a także skutkami prawno-cywilnymi zawarcia umowy mają istotne znaczenie dla obrotu jak i dla stron transakcji. Ustawodawca dopuszcza różne formy zawarcia umowy w szczególności ustną, pisemną bądź w innej, specjalnie przewidzianej przez prawo formie. Przykłady takich umów obejmują m.in. umowy o darowiznę czy przeniesienie własności nieruchomości w formie aktu notarialnego.

W kontekście momentu zawarcia umowy, istotnym aspektem jest zgodność woli stron. Zgodnie z art. 66 KC. Umowa uważna jest za zawartą, gdy jedna ze stron składa drugiej oświadczenie woli, a ta druga niezwłocznie ją akceptuje. Oświadczenia woli muszą być zgodne co do kluczowych warunków umowy, co wyznacza moment zawarcia umowy. Oferta, która zostaje złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie. Dodatkowo oferta złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłana bez nieuzasadnionego opóźnienia. Według artykułu 70 KC w razie wątpliwości umowę poczytuje się za zawartą w momencie otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu.

Aukcja jako forma zawarcia umowy sprzedaży

Aukcja jako jedna z form zawarcia umowy sprzedaży została uregulowana w artykule 70¹ i artykułach następnych polskiego Kodeksu cywilnego. Założenie teoretyczne tej formy prawnej zawarcia umowy polega na tym, że aukcja powinna reprezentować proces zawierania umowy, w którym istotna jest jednoczesność miejsca i czasu. W przypadku czynności wirtualnych konieczna jest więc weryfikacja zasad portali aukcyjnych online, czy ich funkcjonalność jest odpowiednia do tego założenia, mianowicie, czy do ważnego zawarcia umowy konieczna jest wiedza uczestnika o innych ofertach istotnych z perspektywy konkretnego przybicia (zawarcia umowy w wyniku postąpienia w danym slocie). W klasycznym bowiem modelu aukcyjnym, uczestnicy oraz organizator są obecni wspólnie w jednym miejscu i jednym czasie, ewentualnie komunikują się za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość. Oferty są składane stopniowo przez uczestników w formie tzw. postąpień, przy czym każde z postąpień zwyczajowo posiada trzy szanse na podjęcie decyzji poprzez jasny trzykrotny komunikat o aktualnej najwyższego ofercie. Ostateczne zatwierdzenie umowy następuje po wyborze oferty, która jest najbardziej korzystna pod względem ceny. Aukcja posiada charakter sformalizowany, gdyż opiera się na z góry ustalonych regułach kodeksowych, a wybór kontrahenta i uzgodnienie oświadczeń woli odbywa się w drodze eliminacji ofert innych uczestników.

Oferta złożona w drodze aukcji przestaje wiązać w momencie, gdy inny licytant złoży ofertę korzystniejszą. Zawarcie umowy sprzedaży w wyniku aukcji następuje z chwilą udzielenia przybicia. Jeżeli ważność umowy zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, zarówno organizator aukcji, jak i jej uczestnik, którego oferta została przejęta, mogą dochodzić zawarcia umowy.

Złożenie oferty powoduje związanie licytanta z przedstawioną ofertą, oznacza to, że w przypadku wygranej musi on zapłacić zadeklarowaną cenę. W przypadku organizatora, jest on związany warunkami oraz postanowieniami wynikającymi z ogłoszenia od chwili ich udostępnienia. Co do zasady oferta zgłoszona przez licytanta przestaje go wiązać wraz ze złożeniem korzystniejszej oferty przez innego licytanta tzw. przebicie. W warunkach aukcji organizator może postanowić inaczej.

Za czas zawarcia umowy w trybie aukcji, zgodnie z artykułem 70² § 2 KC uważa się moment przybicia (uderzenie młotkiem przez prowadzącego aukcję, natomiast internetowy serwis wysyła komunikat o zakończeniu licytacji wraz z danymi drugiej strony transakcji), do przybicia dochodzi w sytuacji, kiedy licytant zaoferował najwyższą ofertę, a żaden z innych go nie przebił. W takiej sytuacji umowę zawierają organizator aukcji i osoba, która zaoferowała najwyższą cenę.

Zgodnie z artykułem 70² § 3 KC niezbędną czynnością do zachowania skuteczności umowy aukcyjnej jest odpowiednia forma. Przykładem są licytacje nieruchomości, do których potrzebna jest forma aktu notarialnego zgodnie z artykułem 158 KC.

Ponadto możliwe jest unieważnienie umowy np.  na skutek zmowy cenowej. Jest to wpływ organizatorów lub uczestników na wynik aukcji w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami. Przykładowym działaniem jest zmowa oferentów w celu wywindowania ceny licytowanego przedmiotu. W takiej sytuacji organizator lub licytant aukcji mogą żądać unieważnienia zwartej umowy.

Reguły zawarcia umowy a Regulamin portalu na przykładzie serwisu OneBid

Prawne aspekty aukcji online uwypukla praktyka, posługując się przykładem jednej z popularnych platform dla organizatorów i uczestników aukcji. OneBid jako serwis jest usługodawcą portalu internetowego jako narzędzia dla poszczególnych firm oferującym sprzedaż przedmiotów w reżimie aukcyjnym online. Według art. 8 ust 2 Regulaminu OneBid (dalej zwanym regulaminem) serwis udziela środki techniczne umożliwiające udział użytkowników a Domem Aukcyjnej, przy czym nie stanowi strony w umowie sprzedaży. OneBid z perspektywy umowy sprzedaży zawartej wskutek zorganizowanej aukcji jest więc narzędziem software dla organizatora. Operator portalu - Usługodawca ponadto zezwala, aby każdy użytkownik serwisu mógł mieć maksymalnie jedno Konto w Serwisie zgodnie z art. 5 ust 2 regulaminu.

Usługodawca serwisu w art 9 ust 2 regulaminu wskazuje moment zawarcia umowy sprzedaży między Domem Aukcyjnym a licytantem. Momentem tym jest zakończenie aukcji przez aukcjonera. W sytuacjach w których użytkownik nie może brać udziału w aukcji samodzielnie, może złożyć zlecenie licytacji z Limitem zgodnie z art. 9 ust 5 regulaminu.

Aby móc skorzystać z licytacji domów aukcyjnych za pośrednictwem OneBid, należy zgodnie z regulaminem zarejestrować konto jako uczestnik, a następnie zapisać się do każdej pojedynczej aukcji, w której chcemy brać udział jako uczestnik. W praktyce więc, funkcjonalność portalu sprawia dwa szczeble weryfikacji użytkownika portalu: 
1) pierwsza faza to ogólna rejestracja z danymi użytkownika; ten etap służy w zasadzie weryfikacji uczestnika na cele rozliczeń finansowych stron; 
2) drugą fazą, jest aktywne zgłoszenie się do konkretnej aukcji zorganizowanej przez konkretny dom aukcyjny, które wymaga aktywnego wyrażenia zgody zapisania się do aukcji oraz zatwierdzenie konkretnego regulaminu aukcji; druga faza więc jest z perspektywy prawa cywilnego kluczowa dla oceny wyrażenia świadomej zgody na udział w czynności prawnej generującej ewentualne skutki zawarcia umowy.

Tak więc poza regulaminem Serwisu występują regulaminy poszczególnych Domów Aukcyjnych (organizatorów poszczególnych aukcji na platformie Serwisu), które musza być znane użytkownikom do prawidłowego, bezpiecznego i zgodnego z prawem uczestnictwa. Przykładowo jedna z galerii w Krakowie, której aukcje pojawiają się w serwisie OneBid, zgodnie z Regulaminem wprowadza dodatkowe zabezpieczenia przed ewentualnym naruszaniem prawa. Zgodnie z art. 4 ust 4 Regulaminu Dom Aukcyjny może uzależnić uczestnictwo osoby w aukcji od zweryfikowania jej tożsamości na podstawie dokumentów.

Problematyka braku znajomości tożsamości innych uczestników aukcji internetowej

W internetowych serwisach aukcyjnych często brakuje informacji na temat uczestników licytacji (licytantów), a informacje o ewentualnym przebiciu oferty pojawiają się poprzez adnotację „Internet” lub „przebicie”. Brak wykazu użytkowników oraz ich danych, sprawia, że licytant może mieć wątpliwości co do innych „osób” biorących udział w licytacji. Jeżeli inny uczestnik licytacji nie jest znany, to gdzie pewność, że osobą odpowiadającą za przebijanie ceny nie jest sam Dom Aukcyjny czy inny licytant, i nie dochodzi do zmowy cenowej lub sztucznego zawyżania ceny.

Według artykułu 70² § 1 KC „Oferta złożona w toku aukcji przestaje wiązać, gdy inny uczestnik aukcji (licytant) złożył ofertę korzystniejszą, chyba że w warunkach aukcji zastrzeżono inaczej”. Aby zawarta umowa wywierała skutek prawny i żeby była wolna od wad mogących prowadzić do jej unieważnienia, przy licytacji musi występować czynnik w postaci innego realnego uczestnika (nie tzw. multikont użytkowników czy konta dodatkowego Domu Aukcyjnego). Użytkownik nie posiada narzędzi mogących kontrolować „prawdziwość” kont i opiera swoje przekonanie jedynie na domniemaniu prawdziwości. Możność przeprowadzania kontroli nad uczestnikami biorącymi udział w licytacji, ma sam Serwis oraz Dom Aukcyjny. Zgodnie z regulaminem OneBid Serwis umożliwia użytkownikowi założenie tylko jednego konta przypisanego do jednej osoby. Ponadto regulaminy Domów Aukcyjnych często stanowią, iż posiadają oni prawo do weryfikowania tożsamości swoich uczestników biorących udział w licytacji.

Pytanie o konieczność możliwości sprawdzenia czy serwisy albo domy aukcyjne nie działają za pośrednictwem dodatkowego konta, jest jak najbardziej uzasadnione pod względem prawnym. Skoro takie działanie może zwiększać cenę dobra, które zostanie zakupione to takie działanie stanowiłoby czyn nieuczciwej konkurencji z artykułu 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1233). Ponadto takie działania wypełnia znamiona z art. 286 par 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks Karny (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz 17). Licytacja, której skutek w postaci zawarcia umowy sprzedaży powstał z naruszeniem prawa, zgodnie z art. 70 indeks 5 KC może stanowić podstawę do unieważnienia umowy.

Ponadto w hipotetycznej sytuacji, w której dom aukcyjny dopuszcza się zawyżania cen aukcji, a następnie wygrywa aukcje poprzez najwyższą zaoferowaną cenę, dochodzi do wady czynności prawnej ze względu brak dwustronności przy umowie sprzedaży. Zgodnie z artykułem 535 KC stronami umowy sprzedaży są sprzedawca i kupujący zobowiązaniu do świadczeń wzajemnych. Z perspektywy przywołanego podstawowego przepisu umowy sprzedaży, brak jest możliwości, aby organizator aukcji sam ze sobą dokonał czynności prawnej jaką jest umowa sprzedaży.

Przegląd prasy i portali na INFOR.PL Subskrybuj nas na YOUTUBE!

Facit

Niezależnie od przywołanych powyżej problemów prawnych negatywnych skutków prawnych wykorzystania luk funkcjonalności portalu aukcyjnego co do braku wiedzy uczestnika o tożsamości ofert konkurentów (uczestnik otrzymuje po prostu informację bądź o tym, że jego oferta jest najwyższa, bądź przedmiot nie ma chętnego uczestnika, bądź też, że oferta uczestnika została przebita przez innego uczestnika aktywnego w sieci (status slotu: „Internet”), ewentualne braki funkcjonalności programów aukcyjnych nie wydają się rzutować na poprawność transakcji pod kątem zasad zawarcia umowy na gruncie przepisów o aukcji. Brak wglądu w aktualną tożsamość konkurencyjnej oferty rekompensuje rejestr aktywności wszystkich uczestników danej aukcji. Uczestnik bowiem zawsze otrzymuje pełny raport o wszystkich swoich czynnościach na portalu i dane te obiektywnie dokumentują:

1) udział uczestnika w konkretnej aukcji;
2) liczba ofert uczestnika, które nie wygrały w konkretnej licytacji, bo zostały przebite ofertami konkurentów – innych uczestników.

Na plus trzeba przede wszystkim wskazać szczególny nacisk funkcjonalności platform online (software) takich jak OneBid na świadome i niezależne złożenie oświadczenia woli z konkretną ofert. Cel ten ma spełnić:

1) opisana powyżej pierwsza faza rejestracji do portalu platformy software, która weryfikuje tożsamość każdego z uczestników; Aby wziąć udział w licytacji, trzeba być zalogowanym do swojego konta. Inaczej brak jest możliwości kliknięcia batonu z ofertą licytacyjną w czasie licytacji; bez logowania można jedynie śledzić biernie przebieg aukcji.

2) świadoma zgoda udziału w konkretnej aukcji poprzez wypełnienie elektronicznego formularza dobrowolnego udziału w konkretnej aukcji (tak zwane „zapisanie się do aukcji”). Brak jest możliwość złożenia konkretnej oferty, bez przejścia przez procedurę zapisania się do aukcji; bez subskrypcji uczestnictwa w aukcji baton licytacyjny jest nieaktywny.

Powyższy cel wzmacniają dodatkowe zabezpieczenia techniczne danej aukcji, których uaktywnienie wymaga świadomej aktywności:

1) przedmioty są licytowane TYLKO po kolei, a każdy przedmiot ma swój numer; licytacja przedmiotu przykładowo o numerze 20 następuję dopiero po przeprowadzeniu procedury wszystkich poprzednich 19; licytacja następuje w niedającym się do określenia w czasie; określonym czasem jest tylko moment rozpoczęcia; zwykle aukcje 500 przedmiotów trwają kilka godzin;

2) przy konkretnym przedmiocie baton: „LICYTUJĘ”, który jest guzikiem w interfejsie, po najechaniu i kliknięciu stanowi złożenie oferty, jest początkowo przykryty blokadą, który trzeba przesunąć mechanicznym ruchem myszy komputerowej tak, aby odsłonić baton do licytacji – OSŁONA BATONU „LICYTUJ” JEST OSTATNIM ZABEZPIECZENIEM, ponieważ po uaktywnieniu batonu „licytuję” kliknięcie na baton oznacza praktycznie prawnie wiążące złożenie oferty licytowanego przedmiotu; zwolnienie z zobowiązania może nastąpić jedynie przez innego uczestnika, który w trakcie następnej 3 etapowej rundy kliknie baton „licytuj” na swoim interfejsie i złoży ofertę wyższą;

3) nie trzeba brać udziału w całej licytacji, aby przystąpić do licytacji jednego przedmiotu; aby wylicytować przedmiot, w zasadzie należy być zalogowanym online.

Każde postąpienie ma trzy odrębne szanse na podjęcie decyzji:

1) Pierwsza trwająca najdłużej parę sekund KOLOR ZIELONY wskazujący, że jeszcze w przyszłości będą dwie szanse na podjęcie decyzji;

2) Druga 4 sekundowa oznaczona KOLOREM ŻÓŁTYM wskazująca, że jest to przedostatnia szansa na podjęcie decyzję kliknięcia batonu „LICYTUJĘ”;

3) Trzecia 3 sekundowa ostatnia KOLOR CZERWONY, który sygnalizuje, że jest to ostatnia szansa;

4) funkcjonalność portalu nie pozwala na składanie oferty z dowolną kwotą; jest to zawsze kwota w wysokości postąpienia (postąpienia co 50 euro); w trakcie rywalizacji kilku uczestników uczestnik, który przebija ofertę poprzednika ma wyraźny komunikat, że jego OFERTA JEST NAJWYŻSZĄ; z kolei inny uczestnicy, którzy składali wcześniej oferty niższe mają wyraźny CZERWONY KOMUNIKAT, że oferta uczestnika została przebita, a jeden z uczestników wykonał postąpienie o cenę wyżej;

5) po zakończeniu procedury danego slotu uczestnik otrzymuje jasny komunikat, czy wylicytował przedmiotu, czy też jego oferta była niższa; niezależnie od postąpień, końcowa oferta zawsze przechodzi przez 3 pełne szanse na postąpienie z ceną, a po kliknięciu  „licytuję” przez jednego z uczestników, kolejny próg cenowy przechodzi przez 3 kolejne szanse - w przypadku braku wyższej oferty, aukcja kończy się przybiciem oferty i sygnałem dźwiękowym.

Powyższe pokazuje, że funkcjonalność inferfejsu platform posiada historię ruchu każdego z uczestnika. Użycie tych danych jednak dotyczy ochrony wrażliwych danych i wykracza poza materię niniejszego zagadnienia.

Autor: K. Jakub Gładkowski, radca prawny, partner, kancelaria radców prawnych KG LEGAL KIEŁTYKA GŁADKOWSKI