Innymi słowy, jest to czynność prawna powstała na skutek zgodnego oświadczenia woli stron, kreująca między nimi stosunek zobowiązaniowy.
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Umowa wywołuje skutki prawne tylko między stronami. Umowy znajdują uregulowanie w księdze trzeciej kodeksu cywilnego „Zobowiązania”.
Ze względu na obowiązki stron wyróżnia się umowy:
- jednostronnie zobowiązujące (np. darowizna) - tylko jedna osoba jest zobowiązana, a druga uprawniona,
- dwustronnie zobowiązujące (np. sprzedaż) - obie osoby są zarówno zobowiązane, jak i uprawnione do określonych czynności, np. obowiązek wydania rzeczy po stronie sprzedawcy, a zapłaty ceny po stronie kupującego.
Rodzaje umów
Wśród umów dwustronnie zobowiązujących wyróżnia się umowy wzajemne, w których świadczenie jednej ze stron ma odpowiadać świadczeniu drugiej strony (być jego ekwiwalentem). W takim wypadku świadczenia powinny być spełnione jednocześnie, chyba że z umowy, z ustawy albo z orzeczenia sądu lub decyzji innego organu wynika, iż jedna ze stron zobowiązana jest do wcześniejszego świadczenia. Przykładem tego typu umów jest np. sprzedaż, w której jedna ze stron zobowiązuje się przenieść własność rzeczy, a druga zobowiązuje się w zamian za to zapłacić odpowiednią cenę.
Umowy dzielą się ponadto na:
- nazwane - uregulowane w kodeksie cywilnym lub innych ustawach (sprzedaż, najem, umowa o roboty budowlane),
- nienazwane - tworzone na zasadzie wolności umów.
Większość umów to umowy konsensualne, dochodzące do skutku przez samą zgodę stron (sprzedaż). Wyróżnia się jednak także umowy realne, wymagające dla swej ważności wydania rzeczy.
Umowy adhezyjne
Dochodzą do skutku przez zgodne oświadczenia woli stron (np. przelot samolotem). Ich treść jest określana przez firmy, które zajmują dominującą pozycję wobec swych potencjalnych kontrahentów. Są zazwyczaj zawierane za pomocą wzorców umownych.
Ze względu na formę wyróżniamy umowy zawarte:
- w drodze czynności konkludentnych - gestów, zachowań niewerbalnych (np. przybicie),
- ustnie,
- w formie pisemnej,
- w formie z urzędowym potwierdzeniem podpisu,
- w formie z urzędowym potwierdzeniem daty,
- w formie aktu notarialnego.
Forma umowy może być zastrzeżona:
- pod rygorem dowodowym - gdy jej nie dochowamy w sporze przed sądem, istnieją ograniczenia w korzystaniu z dowodu ze świadków lub przesłuchania stron,
- pod rygorem braku określonych skutków prawnych - jeśli jej nie dochowamy, umowa nie wywoła określonych skutków prawnych,
- pod rygorem nieważności - jeśli jej nie dochowamy, umowa będzie nieważna.