W praktyce często zdarza się, że strony posługują się wyrażeniem zadatek i zaliczka wymiennie nie zdając sobie sprawy z różnic pomiędzy nimi. Rozróżnienie tych dwóch instytucji jest szczególnie ważne ze względu na skutki, jakie każda z nich wywołuje w przypadku, kiedy umowa nie dojdzie do skutku.
Zadatek
Zadatek to suma pieniężna lub rzecz dana drugiej stronie przy zawarciu umowy. Celem zadatku jest zdyscyplinowanie stron do dotrzymania zawartej umowy. Zadatek stanowi zabezpieczeniem wykonania umowy i jest rodzajem odszkodowania za ewentualne niewykonanie umowy. Zatem można przyjąć, iż zadatek to szczególna sankcja za niewykonanie umowy.
Skutki, jakie wywołuje wręczenie drugiej stronie zadatku przy zawarciu umowy mogą być następujące:
- skutki określone przez strony przy zawarciu umowy;
- skutki wynikające ze zwyczaju;
- jeżeli jednak strony nie poczyniły zastrzeżenia, co do skutków zadatku, a brak jest również ustalonego zwyczaju, w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona bez wyznaczania terminu dodatkowego może od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama dała zadatek może żądać sumy dwukrotnie wyższej;
Zobacz: Określenie zadatku w umowie sprzedaży
Wykonanie umowy
W przypadku wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała, a jeżeli zaliczenie nie jest możliwe ulega zwrotowi.
Rozwiązanie umowy
W przypadku rozwiązani umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej nie ma zastosowania. Wskazane powyżej sytuacja ma również zastosowanie, gdy niewykonanie umowy nastąpiło na skutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo, za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
Zaliczka
Zaliczka inaczej niż zadatek nie stanowi formy zabezpieczenia wykonania umowy, jest to kwota wpłacona na poczet przyszłych należności i stanowi jedynie część ceny.
Wykonanie umowy
W razie wykonania umowy zaliczka podlega zaliczeniu na poczet należnego świadczenia. Jeżeli jednak umowa nie dojdzie do skutku strona, która zaliczkę otrzymał ma obowiązek ją zwrócić. Do zaliczki nie mają zastosowania przepisy dotyczące możliwości zatrzymania zadatku lub żądania zapłaty jego podwójnej wysokości. Brak jest również jakichkolwiek wyjątków, które przewidywałyby możliwość zatrzymania zaliczki przez stronę, która ją otrzymała.
Podstawowe różnice pomiędzy zadatkiem a zaliczką
Zaliczka:
• w przypadku wykonaniu umowy zaliczka zostaje wliczona w cenę.
• w przypadku rozwiązania umowy za zgodą obu stron, rozwiązania umowy przez biorącego zaliczkę czy przez dającego zaliczkę, zaliczka ulega zwrotowi.
Zadatek:
• w przypadku wykonania umowy zadatek zostaje zaliczony w na poczet ceny.
• w przypadku niewykonania umowy, z uwagi na rezygnację strony, która zadatek dała, zadatek przepada na rzecz biorącego zadatek.
• w przypadku niewykonania umowy z przyczyn leżących po stronie biorącej zadatek, strona dająca zadatek może od umowy odstąpić i żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości.
• w przypadku rozwiązania umowy za zgodą obu stron albo niewykonania umowy z winy obu stron bądź, gdy niewykonanie umowy nastąpiło na skutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności zadatek podlega zwrotowi.
Podstawa prawna art. 394, art. 487, art. 494 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U.1964, Nr16, poz.93) – Kodeks cywilny