Polskie prawo cywilne stara się chronić konsumenta. Jest on bowiem słabszym podmiotem niż przedsiębiorca. Nie ma odpowiedniej wiedzy i doświadczenia a także pieniędzy, które ułatwiają dochodzenie racji przed sądem.
Dlatego też kodeks cywilny oraz inne ustawy wprowadzają liczne ułatwienia dla konsumentów. Jednym z takich ułatwień jest wprowadzenie do kodeksu instytucji klauzul abuzywnych oraz przykładowego ich katalogu.
Prawo europejskie
Kodeksowa definicja pochodzi z prawa europejskiego. To bowiem w prawie europejskim widzimy silną tendencję do ochrony praw konsumentów. Dlatego też Unia Europejska zabiega aby Państwa Członkowskie także skutecznie chroniły konsumentów przed nieuczciwymi praktykami przedsiębiorców.
Definicja
Kodeks cywilny zawiera w art. 385 (1) definicję niedozwolonej klauzuli. Zgodnie z przepisami prawa – postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą konsumenta jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
Co wynika z przepisów
Po pierwsze klauzule abuzywne mogą być tylko i wyłącznie w umowach zawieranych pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą.
Z przepisów wynika, że niedozwolone klauzule mogą znaleźć się tylko w umowach i to też nie we wszystkich umowach ale tylko tych nie uzgodnionych indywidualnie z konsumentem. Nie uzgodnione indywidualnie są natomiast te postanowienia na treść, których konsument nie miał wpływu. Zgodnie z przepisami prawa nie uzgodnione są postanowienia umowne pochodzące z wzorca umowy zaproponowanemu konsumentowi przez przedsiębiorcę.
Za abuzywne mogą być uznane tylko te postanowienia umowne, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy. Nie wystarczy, żeby postanowienia naruszały interesy konsumenta. Muszą czynić to w sposób rażący a więc bardzo dolegliwy. Zgodność postanowień z dobrymi obyczajami bada się na dzień zawarcia umowy (nie jej oceny). Przy badaniu tej okoliczności bierze się pod uwagę następujące kryteria: okoliczności zawarcia umowy, umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienia będące przedmiotem oceny.
Zobacz serwis: Prawa konsumenta
Co może konsument
Niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta. Tak stanowią przepisy kodeksu cywilnego. Oznacza to, że konsument nie musi w żaden sposób unieważniać postanowień abuzywnych. W szczególności nie musi występować d sądu o stwierdzenie abuzywności. Aby ułatwić konsumentowi dochodzenie swoich praw, kodeks cywilny wymienia listę klauzul, które uznane są za niedozwolone.
Abuzywne a jednak wiążą
Nie każde niedozwolone postanowienie umowne nie wiąże konsumenta. Jeżeli abuzywne postanowienia dotyczą świadczenia głównego i zostały sformułowane jednoznacznie wtedy wiążą one jednak konsumenta. Świadczenia główne stron to najważniejsze postanowienia umowy (z łaciny nazywane essentialia negotii) zalicza się do nich między innymi cenę lub wynagrodzenie.
Postępowanie w sprawie uznania wzorca umownego za niedozwolone
Polskie prawo wyróżnia postępowanie w sprawie uznania wzorca umownego za niedozwolone jako szczególne postępowanie gospodarcze. Jest to dosyć specyficzne postępowanie. Jednak nie ma ono bezpośredniego związku z klauzulami abuzywnymi. W omawianym postępowaniu badane są wyłącznie wzorce umowne. Natomiast niedozwolone klauzule mogą znajdować się w każdej umowie z konsumentem (często jednak klauzule abuzywne znajdują się we wzorcach umownych).
W orzeczeniu kończącym postępowanie sąd stwierdza, że postanowienie jest niedozwolone i zakazuje ich wykorzystywania. Natomiast klauzule abuzywne nie wiążą konkretnej osoby. Umowa o takiej samej treści może wiązać inną osobę, gdyż nie jest konsumentem albo gdy umowa była indywidualnie uzgodniona.
Nie można zatem utożsamiać postępowania z art. 479(46) k.p.c. z niedozwolonymi postanowieniami przewidzianymi w art. 385(1) k.c.