Dłużnik wierzycielem
Definicję potrącenia zawiera art. 498 k.c. Brzmi ona następująco: „Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony”
Sytuację taką najlepiej zobrazować przykładem.
Jarosław Z. sprzedał Mirosławowi P. samochód. Mirosław P natomiast wykonał dla Jarosława Z. prace remontowe. Cena samochodu wynosiła 8.000 zł natomiast wynagrodzenie za prace remontowe to 4 500 zł.
Przesłanki potrącenia
Jak już zostało powiedziane potrącenia można dokonać jedynie w sytuacji gdy dwie osoby są względem siebie jednocześnie i dłużnikiem i wierzycielem. Dodatkowo jednak przedmiotem obydwu wierzytelności muszą być pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku. Obydwie wierzytelności muszą być wymagalne.
Rzeczy oznaczone co do gatunku
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego rzeczami są tylko przedmioty materialne. Zgodnie natomiast z jednym z podziałów wyróżniamy rzeczy oznaczone co do gatunku (rodzajowo) i rzeczy oznaczone co do tożsamości.
Rzecz oznaczone co do gatunku to te które da radę zmierzyć, zważyć lub policzyć. Dlatego też tego typu przedmiotami będą zborze, benzyna, nafta, oliwa, olej opałowy, węgiel, różnego rodzaju rudy i kopaliny, gaz ziemny.
Natomiast rzeczy oznaczone co do tożsamości to konkretne indywidualne przedmioty- samochód, mieszkanie, nieruchomość gruntowa, koń.
Pieniądze nie mieszczą się w tym podziale. W związku z tym uregulowane są oddzielnie.
Roszczenia wymagalne
Kodeks cywilny nie reguluje w żadnym przepisie kiedy roszczenie jest wymagalne. Przyjmuje się, że terminem wymagalności jest dzień w którym można skutecznie domagać się spełnienia świadczenia.
Henryk K. kupił materiały budowlane strony ustaliły, że zapłaci on za nie do 20.05. Terminem wymagalności tego roszczenia będzie dzień 21.05. Do 20.05 Henryk K. może powoływać się, że roszczenie jest jeszcze nie wymagalne.
Sposób potrącenia
Potrącenie następuje przez złożenie oświadczenia woli drugiej stronie. Oświadczenie o potrąceniu może złożyć każda ze stron umowy. W skutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
Dłużnikami i wierzycielami są Jarosław Z. i Mirosław P. (jak w przykładzie powyższym). Ich roszczenia są wymagalne i wyrażone w pieniądzu. Po dokonaniu potrącenia Mirosław P. będzie musiał zapłacić Jarosławowi Z. 3 500 zł. Wierzytelność Jarosława Z. zostanie bowiem obniżona o 4 500 zł.
Oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną do chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.