Niestety czasem pomimo najlepszych chęci nie udaje nam się dotrzymać warunków umowy. W takiej sytuacji nasz kontrahent jest nie tylko niezadowolony z takiego stanu rzeczy, lecz zdarza się, że sięga po środki, które mają mu zrekompensować dolegliwości, związane z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem przez nas umowy. Niekiedy ma on uproszczoną drogę i może sięgnąć po kary umowne.
Kara umowna - jak jej uniknąć?
Odpowiadając na pytanie jak uniknąć kary umownej w pierwszej kolejności należy ustalić czy kara umowna odpowiada prawu. Przede wszystkim pamiętać należy, że zgodnie z art. 483 § 1 k.c. można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Z przepisu tego wynikają dwie istotne okoliczności. Pierwsza, że kara umowna musi zostać zastrzeżona w umowie. Powyższe oznacza, że bez zastrzeżenia w umowie kary umownej, jej wysokości lub zasad jej obliczenia kontrahent nie może w sposób dowolny i jednostronny żądać zapłaty określonej kwoty tytułem kary umownej. Po drugie kara umowna może być zastrzeżona wyłącznie na wypadek niewykonania zobowiązanie niepieniężnego.
Polecamy: Darowizny, testamenty, spadki (PDF)
Kara umowna tylko za zobowiązanie niepieniężne
W umowach często spotykam się z postanowieniami, że kara umowna przysługuje na wypadek niezapłacenia ceny/wynagrodzenia/czynszu w terminie. Takie postanowienie umowne ze względu na treść art. 483 § 1 k.c. jest oczywiście bezwzględnie nieważne. Oznacza to, że nawet w przypadku wprowadzenia takiego postanowienia do umowy to i tak w konsekwencji druga strona nie ma uzasadnionych podstaw do dochodzenia zapłaty kary umownej na skutek niewykonania zobowiązania pieniężnego. Ewentualne powództwo oparte na tych podstawach powinno zaś ulec oddaleniu.
Co więcej skuteczność zastrzeżenia kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy uzależniona jest od przyczyny, która legła u podstaw decyzji o odstąpieniu, Stanowisko to potwierdza również orzecznictwo. Realizacja uprawnień prawnokształtujących stron w zakresie konstrukcji kary umownej, polegającej na jej zastrzeżeniu na wypadek odstąpienia od umowy, wymaga dla swej skuteczności sięgnięcia do przyczyn realizacji prawa odstąpienia od umowy, które związane są z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania, od którego strony faktycznie uzależniły prawo domagania się zapłaty kary umownej. Brak jest podstaw do domagania się zasądzenia kary umownej zastrzeżonej na wypadek odstąpienia od umowy, jeżeli podstawę do odstąpienia od umowy stanowiło niewykonanie zobowiązania pieniężnego (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 kwietnia 2018 r., sygn.. akt VII AGa 249/18, publ. LEX). Zatem jeżeli podstawą odstąpienia od umowy był brak uiszczenia ceny/ wynagrodzenia to wówczas strona odstępująca nie może żądać od swojego kontrahenta zapłaty kary umownej z tytułu odstąpienia od umowy.
Pierwszy krok do uniknięcia kary umownej - badamy treść postanowień umownych
Tak, jak wskazałam powyżej w pierwszej kolejności musimy zerknąć do postanowień umownych, które wprowadzają karę umowną. Jeżeli kara umowna została zastrzeżona na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania pieniężnego, to wówczas nie jesteś zobowiązany do zapłaty kary umownej. Jednakże nie oznacza to, że zostaniesz w całości zwolniony od obowiązku rekompensaty swojemu kontrahentowi. Może on bowiem w zależności od okoliczności żądać od Ciebie odsetek za opóźnienie lub odszkodowania na zasadach ogólnych.
Miarkowanie kary umownej
Kolejnym sposobem na zwalczanie kary umownej jest jej miarkowanie. Możliwość taką przewiduje ustawodawca w art. 484 § 2 k.c. Zgodnie z przywołanym przepisem jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.
Istotnym kryterium miarkowania jest relacja kary umownej do odszkodowania należnego wierzycielowi na zasadach ogólnych, przyczyny opóźnienia, przyczynienie się wierzyciela, stopień winy dłużnika, relacja do należnego wynagrodzenia lub ocena stopnia naruszenia interesu wierzyciela wskutek opóźnionego wykonania umowy lub jej niepełnego wykonania (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie w wyroku z 11 października 2016 r. sygn. akt I ACa 1673/15). Przy uwzględnieniu roszczenie dłużnika sąd powinien uwzględnić różnorodne okoliczności konkretnej sprawy, przy czym wysokość szkody poniesionej przez wierzyciela jest jedynie jedną z nich, a katalogu kryteriów pozwalających na zmniejszenie kary umownej nie można uznać za zamknięty. Powyższe oznacza, że nie w każdym przypadku możliwe będzie miarkowanie kary umownej. Co więcej należy zdawać sobie sprawę, że obowiązek zapłaty kary umownej może powstać nawet wtedy, gdy wierzyciel na skutek niewykonania lub nienależytego zobowiązania nie poniósł w ogóle szkody majątkowej.
Polecamy serwis: Umowy