Zastrzeżenie kary umownej
Zastrzeżenie kary umownej co do zasady ma mobilizować drugą stronę umowy, aby wywiązała się ze swoich zobowiązań. Zastrzeżenie kary umownej może dotyczyć jedynie obowiązku niepieniężnego, np. terminowego pomalowania ściany czy uszycia sukienki. Częstym błędem jest formułowanie kary umownej w miejsce odsetek w przypadku braku realizacji zobowiązania pieniężnego.
Polecamy: Twój urlop. To Ci się należy! - Kolekcja Poznaj swoje prawa!
Kara umowna może zostać ustanowiona w różnej wysokości, jednakże górna granica kary umownej winna być w umowie jasno określona. W przeciwnym razie w przypadku sporu zapis dotyczący kary umownej może zostać uznany za nieważny.
Miarkowanie kary umownej przez sąd
Nawet w przypadku zastrzeżenia wysokiej kary umownej, sąd może zmniejszyć jej wysokość. Nazywa się to miarkowaniem kary umownej. Sąd miarkuje karę umowną, jeśli okaże się, że jest ona rażąco wygórowana, ma niewielki związek z faktyczną realizacją zlecenia, wierzyciel nie poniósł szkody.
W rozumieniu Sądu Najwyższego miarkowanie kary umownej jest przejawem prawa sądu do ingerencji w stosunki umowne równorzędnych podmiotów, a katalog kryteriów pozwalających na zmniejszenie kary umownej jest otwarty. Oceniając wysokość kary umownej w związku z podniesieniem zarzutu jej miarkowania, z uwagi na jej rażące wygórowanie, należy brać pod uwagę szereg kryteriów, w tym istnienie szkody oraz jej rozmiar. Względy aksjologiczne przemawiają bowiem za tym, że zastrzeżenie kary nie powinno prowadzić do nieuzasadnionego wzbogacenia wierzyciela. Szkoda spowodowana niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania determinuje interes wierzyciela chroniony przez zapłatę kary umownej, a przewidziane w art. 484 § 2 KC miarkowanie kary umownej ma przeciwdziałać dysproporcjom między wysokością zastrzeżonej kary umownej a godnym ochrony interesem wierzyciela (IV CSK 621/17 - postanowienie SN - Izba Cywilna z dnia 29-05-2018).
Zdaniem sądu fakt poniesienia szkody nie jest oczywiście warunkiem naliczenia kary umownej, jednakże niewielka wysokość poniesionego uszczerbku lub jego brak, może mieć w okolicznościach konkretnej sprawy wpływ na stopień miarkowania kary. Podkreślenia wymaga, że miarkowanie kary umownej należy do sfery uznania sędziowskiego (I ACa 608/17 - wyrok SA Kraków z dnia 03-11-2017).
Żądanie zmniejszenia kary umownej
Sąd nie miarkuje kary z urzędu, dlatego pozwany dłużnik musi w tej materii złożyć odpowiedni wniosek. Takie stanowisko znajduje potwierdzenie w licznych orzeczeniach, np. wyrok SA w Szczecinie z dnia 5.12.2017 r., sygn. akt I ACa 590/17, w którym sąd wskazał, że przewidziane w art. 484 § 2 Kodeksu cywilnego uprawnienie dłużnika do żądania zmniejszenia kary umownej jest materialnoprawnym środkiem jego obrony przed żądaniem wierzyciela zapłaty tej kary. Skorzystanie z tego środka obrony zależy od woli dłużnika. Jeżeli dłużnik chce z uprawnienia tego skorzystać musi złożyć w tym przedmiocie określone oświadczenie woli, które, zgodnie z art. 60 Kodeksu cywilnego, może być wyrażone przez każde zachowanie, byleby ujawniło jego wolę w dostatecznie zrozumiały dla wierzyciela sposób. Jeżeli dojdzie do procesu sądowego, w którym wierzyciel żąda zasądzenia kary umownej, żądanie dłużnika miarkowania tej kary musi przybrać odpowiednią formę procesową - zarzutu procesowego miarkowania kary umownej. Skoro bowiem miarkowanie kary umownej jest dopuszczalne tylko na żądanie dłużnika, sąd nie może w tym zakresie działać z urzędu.
Skutek miarkowania
Obniżenie kary umownej ma także wpływ na wartość odsetek za niezapłaconą karę. Pogląd w tej materii przedstawił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 30 maja 2019 r., sygn. akt V CSK 541/18, w którym wskazał, że przyjęte jest, że następujące na podstawie sędziowskiego uznania miarkowanie kary wywołuje skutek ex tunc, a zatem reguluje wysokość kary umownej od chwili jej wymagalności. Z powyższym wiąże się uznanie, że oświadczenie o potrąceniu prowadzi do umorzenia wzajemnych wierzytelności w określonej części, a zatem wierzycielowi należą się odsetki za cały okres opóźnienia od pozostałej po potrąceniu kwoty.
Ostrożnie z wysoką karą
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że wartość kary umownej należy określać z ostrożnością i rozwagą. Wprowadzenie zbyt wygórowanych stawek dla kary umownej może spowodować skutek odwrotny w postaci oddalenia powództwa lub miarkowania kary poniżej oczekiwań wierzyciela. Generalnie kara winna zastępować odszkodowanie za niezrealizowanie zobowiązania, jednakże można zastrzec, że jeśli należność z tytułu kary nie pokryje szkody, to wierzyciel będzie uprawniony do dochodzenia odszkodowania. Zatem wierzyciel ma możliwość dochodzenia roszczeń poza karą, o ile takowe zastrzeże w umowie.
Kara nie działa automatycznie. Roszczenie o karę umowną należy wygrać w sądzie, mówiąc kolokwialnie, a następnie wyegzekwować. W przypadku ubogiego dłużnika wierzyciel nic nie wskóra, jeśli zastrzeże bardzo wysoką karę, ponieważ na etapie egzekucji okaże się, że nie ma majątku na pokrycie.
Dlatego trzeba rozsądnie kontraktować i przewidywać ewentualne szkody z uwzględnieniem wartości kontraktu, ewentualnych szkód w razie jego niewykonania, możliwości płatniczych dłużnika, a także czasu postępowań sądowych i egzekucyjnych.
Polecamy serwis: Umowy