Sama nieważność czynności jest sporadycznym skutkiem niedochowania formy pisemnej. Tak będzie choćby w przypadku niedochowania formy pisemnej przy udzielaniu pełnomocnictwa ogólnego (art. 99 ust. 2 Kodeksu cywilnego).
Znacznie częściej forma pisemna jest jednak zastrzeżona jedynie dla celów dowodowych lub też dla wywołania określonych skutków czynności. W takiej sytuacji niezachowanie formy nie powoduje nieważności.
Ograniczenia dowodowe
Najpowszechniejszym skutkiem formy pisemnej jest ograniczenie środków dowodowych. Oznacza to, że w przypadku niedochowania formy strona nie będzie mogła powołać świadków ani składać zeznań, które dowodziłyby , że dana czynność rzeczywiście miała miejsce.
Taki skutek będzie miało zawarcie ustnej umowy pożyczki, której wartość przekracza 500 zł. Zgodnie bowiem z art. 720 ust. 2 Kodeksu cywilnego taka umowa powinna być zawarta na piśmie.
Jan zawarł z kolegą umowę pożyczki na 600 zł. Nie sporządzili jednak umowy na piśmie. Wkrótce potem nierzetelny dłużnik odmówi spłaty długu, a przed sądem wyprze się, że umowa pożyczki miała miejsce. W związku z tym, Jan dochodząc długu, nie będzie miał możliwości powoływać się na świadków, że taka umowa w ogóle miała miejsce.
Zobacz również: Pożyczka nie na piśmie
Podobnie będzie, gdy bez formy pisemnej zawrzemy m.in. umowę kontraktacji (art. 616 Kodeksu cywilnego), czy też umowę dostawy (art. 606 Kodeksu cywilnego).
Ograniczenie środków dowodowych będzie miało miejsce zawsze wtedy, gdy przepisy zastrzega formę pisemną bez wskazywania skutku jej niedochowania.
Od ograniczenia dowodowego wskutek niedochowania formy pisemnej istnieją jednak określone wyjątki. Dowód ze świadków lub z przesłuchania stron jest dopuszczalny, gdy:
- godzą się na to obie strony,
- domaga się tego konsument w sporze z przedsiębiorcą,
- fakt dokonania czynności prawnej jest uprawdopodobniony za pomocą pisma (np. paragon, faks).
Zastrzeżenie formy pisemnej dla wywołania określonego skutku
Forma pisemna może być zastrzeżona również jedynie dla wywołania określonego skutku danej czynności. To oznacza, że niedochowanie jej nie spowoduje nieważności czynności . Sama czynność wywoła skutki, oprócz tych dla których powstania dana forma była wymagana.
Przykładem takiego zastrzeżenia formy pisemnej dla danej czynności jest umowa najmu. Zgodnie z art. 660 Kodeksu cywilnego w przypadku umowy na czas dłuższy niż rok powinna być ona zawarta na piśmie. W razie niezachowania tej formy umowę poczytuje się za zawartą na czas nie oznaczony.
A zatem jak wynika z art. 660 Kodeksu cywilnego uchybienie obowiązkowi formy pisemnej będzie miało ten skutek, iż oznaczenie czasu trwania powyżej roku nie będzie skuteczne, a sama umowa będzie traktowana, jako zawarta na czas nie oznaczony.
Zobacz również dział: Zawarcie umowy najmu
Podstawy prawne:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zm.)